Το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης που δόθηκε στη δημοσιότητα και που αφορά επείγουσες ρυθμίσεις του ποινικού και σωφρονιστικού μας συστήματος, δείχνει να είναι ένα δείγμα των διαθέσεων του υπουργείου να προχωρήσει σταδιακά σε πραγματικές και ουσιαστικές τομές. Αντικατοπτρίζει μια πρώτη, “αριστερής αντίληψης” αντιμετώπιση των χρόνιων και τεραστίων διαστάσεων προβλημάτων των ελληνικών φυλακών, φέρνοντας στο προσκήνιο τις δεσμεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ στα ζητήματα δικαιωμάτων των κρατουμένων. Όσοι έχουμε ασχοληθεί εντατικά με τις φυλακές και αγωνιζόμαστε χρόνια τώρα για αυτά ακριβώς τα δικαιώματα, όσοι δεν κουραστήκαμε να φωνάζουμε πως η φυλακή οφείλει να σέβεται πρωτίστως τον άνθρωπο και να μην φέρεται εκδικητικά και τιμωρητικά, αλλά να προσπαθεί να δίνει ευκαιρίες αντί να εξοντώνει, νομίζω πως σήμερα έχουμε κάθε λόγο να νιώθουμε πως ο αγώνας μας δεν πήγε χαμένος και πως έχουμε καταφέρει να πάμε ένα σημαντικό βήμα μπροστά. Χωρίς βεβαίως αυτό να σημαίνει ότι δεν επισημαίνουμε παραλείψεις, ή βήματα «μισά».
Ας δούμε όμως τι ακριβώς λέει το νομοσχέδιο. Καταρχάς η κατάργηση των φυλακών τύπου Γ’, ένα πάγιο αίτημα τόσο των ίδιων των κρατουμένων από τη πρώτη στιγμή της έμπνευσής τους, όσο και σύσσωμης της Αριστεράς αλλά και όλων των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων και συλλογικοτήτων που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, γίνεται πραγματικότητα. Το υπουργείο αναγνωρίζει από την πρώτη στιγμή, ότι οι φυλακές τύπου Γ’ αντί να λύσουν, δημιούργησαν τεράστια προβλήματα, προσέβαλαν βάναυσα την ανθρώπινη υπόσταση και στόχευσαν ευθέως στην απομόνωση και αποκοινωνικοποίηση των «απείθαρχων» κρατούμενων. Η αντιμετώπιση του συνόλου των κρατουμένων λοιπόν, πλέον θα καλύπτεται από το προηγούμενο υφιστάμενο πλαίσιο, τις φυλακές τύπου Α’ και Β’ δηλαδή, ενώ ήδη, με την διάταξη του άρθρου 11 του Σωφρονιστικού Κώδικα (ν. 2776/1999) υπάρχουν ρητές και σαφείς προβλέψεις για την αντιμετώπιση των κρατουμένων που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην κοινή διαβίωση και στην εν γένει εύρυθμη λειτουργία του σωφρονιστικού καταστήματος. Γιατί δυστυχώς δεν ζούμε σε έναν κόσμο ονειρικό. Μακάρι να ζούσαμε.
Δεύτερο και πολύ σημαντικό, το νομοσχέδιο περιλαμβάνει μια σειρά από ρυθμίσεις για τους ανήλικους, με στόχο τον περιορισμό στο ελάχιστο των στερητικών της ελευθερίας ποινών και την ενίσχυση των μέτρων διαπαιδαγώγησης και αρωγής. Η διάρκεια του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μειώνεται και επιδιώκεται ο εγκλεισμός να επιβάλλεται μόνο σε απολύτως εξαιρετικές περιπτώσεις για αδικήματα που απειλούνται με ισόβια κάθειρξη και από ηλικίες 15 έως 18 χρόνων. Ενισχύονται επίσης οι δυνατότητες που δίνει ο νόμος για την επιβολή αναμορφωτικών μέτρων εκπαιδευτικού και διαπαιδαγωγικού χαρακτήρα, σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας. Έτσι, το πάγιο αίτημα για κατάργηση των Φυλακών Ανηλίκων, μπορούμε να πούμε ότι ικανοποιείται σε ένα σημαντικό βαθμό.
Τρίτο και εξίσου σημαντικό, το νομοσχέδιο καθορίζει ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την υπό όρο απόλυση κρατουμένων έτσι ώστε να υπάρξει η απολύτως αναγκαία και άμεση αποσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης. Είναι ευρέως γνωστό πως οι συνθήκες κράτησης είναι απαράδεκτες, οι κρατούμενοι συνωστίζονται ο ένας πάνω στον άλλον και κοιμούνται στα πατώματα μέσα στην υγρασία, ενώ η χώρα μας έχει καταγγελθεί επανειλημμένα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων και καταδικαστεί πολλάκις από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τα πρόστιμα δε, από αυτές ακριβώς τις καταδίκες, ανέρχονται σε άνω του 1 εκ ευρώ συνολικά, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο σε καιρούς καπιταλιστικής κρίσης. Προβλέπεται λοιπόν η απόλυση υπό όρο με την συμπλήρωση του ενός δέκατου για ποινές έως τρία έτη, του ενός πέμπτου για ποινές έως πέντε έτη, των δύο πέμπτων για ποινές έως δέκα έτη καθώς και η μείωση του ελάχιστου χρόνου έκτισης για ποινές άνω των δέκα ετών. Επίσης μειώνεται το ελάχιστο όριο που απαιτείται για την απόλυση υπό όρο των κρατουμένων με ποινή ισόβιας κάθειρξης.
Το νομοσχέδιο επίσης προβλέπει ευνοϊκά μέτρα και ειδική απόλυση υπό όρους για ασθενείς, υπερήλικες και άτομα με αναπηρίες. Ειδικότερα, προβλέπει μια σειρά από διατάξεις όπως την επέκταση της δυνατότητας κατ’ οίκον έκτισης της ποινής που ήδη προβλέπεται σε περιορισμένη έκταση με τους ειδικούς όρους που προβλέπει ο νόμος, τον ευεργετικό υπολογισμό ημερών εργασίας για κρατούμενους που λόγω της κατάστασης της υγείας τους αδυνατούν να εργαστούν, καθώς και την ειδική απόλυση υπό όρους για κρατουμένους με ποσοστό αναπηρίας 80% και άνω, 67% και άνω και με ποσοστό 50% και άνω, με ειδικές διαβαθμίσεις, εφόσον διακριβωθεί ότι η παραμονή τους στο κατάστημα κράτησης καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής λόγω της κατάστασης της υγείας τους. Ο νομοθέτης κάνει όμως και ένα «φάουλ» που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, αφού βάσει του άρθρου 110Α καταργεί την υφ’ όρον απόλυση στους χρόνια πάσχοντες, θέτοντας ποσοστά αναπηρίας και όρια έκτισης ποινής, κάτι που δεν υπήρχε πριν. Είναι λοιπόν ένα σημείο που θαρρώ πως το υπουργείο θα πρέπει να ξανασκεφτεί.
Ακόμα, το νομοσχέδιο αυτό αντιμετωπίζει ανεπαρκώς κατά την άποψή μου, αλλά σε μια θετική κατεύθυνση αφού μειώνει αισθητά τον χρόνο παράτασης της κράτησης, το ηθικό για την Αριστερά ζήτημα των «φιλοξενούμενων», επί της ουσίας όμως, κρατούμενων αλλοδαπών. Θεσμοθετεί την υποχρέωση των αρχών να δρουν έγκαιρα, δηλ. πέντε μήνες πριν τον χρόνο της υφ’ όρον απόλυσης, ώστε να προετοιμάζεται η απέλαση (π.χ. έκδοση ταξιδιωτικών εγγράφων) ή να διαπιστώνεται το ανέφικτο αυτής, ενώ παράλληλα τίθεται ανώτατο όριο κράτησης ενός μήνα ή το πολύ τριών μηνών, αν ο αλλοδαπός παρεμποδίζει την προετοιμασία της απέλασής του. Δεν μπορεί όμως κάποιος που έχει εκτίσει την ποινή του για το όποιο αδίκημα και υπό τις όποιες συνθήκες να συνεχίζει να κρατείται, ούτε μια μέρα επιπλέον. Η πολιτεία οφείλει να τον αφήνει ελεύθερο και από εκεί και πέρα θα πρέπει να ακολουθείται η ίδια διαδικασία που ισχύει για όλους.
Τέλος, ένα ακόμα σημείο που κατά την άποψή μου δεν πιάνεται σωστά και ολοκληρωμένα ενώ θα μπορούσε και ήταν ευκαιρία να το κάνει, είναι αυτό που αφορά τον νόμο περί εξαρτησιογόνων ουσιών. Ενώ προβλέπει τον ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής για κρατουμένους που συμμετέχουν σε πρόγραμμα ψυχικής απεξάρτησης από ναρκωτικά και παράλληλα προβλέπει την αναστολή εκτέλεσης της ποινής για πράξεις που τελέστηκαν πριν την έναρξη της θεραπευτικής προσπάθειας με την εισαγωγή σε θεραπευτικό πρόγραμμα, προστατεύοντας έτσι τον απεξαρτημένο που παλεύει να σταθεί στα πόδια του, δεν τολμά ωστόσο να προχωρήσει σε ουσιαστική αποποινικοποίηση της χρήσης και διαχωρισμό των ναρκωτικών. Ευελπιστώ πως σύντομα ο υπουργός που είναι γνωστό ότι έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στα ζητήματα εξαρτήσεων καθώς έχει διατελέσει επί σειρά ετών πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ, θα τολμήσει να φέρει ακόμα μεγαλύτερες και ριζοσπαστικότερες αλλαγές στον τομέα αυτόν.
Τελειώνοντας θα ήθελα να πω το εξής: Προφανώς και ετούτο το νομοσχέδιο δεν είναι αυτό που έχει ανάγκη το ποινικό και σωφρονιστικό μας σύστημα για να αλλάξει ριζικά, σε μια κατεύθυνση αταξικής και ισότιμης αντιμετώπισης των κρατουμένων. Ο δρόμος για την αληθινή απονομή δικαιοσύνης είναι ακόμα μακρύς, όσο μακρύς είναι κι αυτός της δημιουργίας μια φυλακής ανθρώπινης, που θα δίνει πράγματι ευκαιρίες στους ανθρώπους. Η γενναία ενίσχυση των Αγροτικών Φυλακών και η μετατροπή των περισσότερων κλειστών σήμερα φυλακών σε Αγροτικές, μπορεί να οδηγήσει σε αυτόν τον δρόμο, ευελπιστώ λοιπόν ότι θα είναι από τα πράγματα που θα δω στο επόμενο νομοσχέδιο, μαζί με την κατάργηση του τρομονόμου, του κουκουλονόμου, και μια σειρά από άλλα ζητήματα. Προς το παρόν αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα, είναι πως ναι, σήμερα έχουμε κάνει ένα βήμα μπροστά σε ότι αφορά τα δικαιώματα των κρατουμένων.
*Η Ελένη Ανδριοπούλου είναι μέλος της γραμματείας του τμ. Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ και συντονίστρια της θεματικής για το Σωφρονιστικό.
