Ο καπιταλισμός μολύνει τον αέρα που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε και το ίδιο το φαγητό που τρώμε: όλα στο όνομα του κέρδους. Περαιτέρω στοιχεία γι’ αυτό προέρχονται από μια έρευνα που δημοσιεύτηκε από το British Medical Journal στις 28 Φεβρουαρίου σχετικά με την επίδραση των «υπερεπεξεργασμένων τροφίμων» (UPF) στην υγεία μας.
Η έρευνα διαπίστωσε ότι η κατανάλωση UPF συνδέθηκε με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για τουλάχιστον 32 επιβλαβείς δείκτες για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων της θνησιμότητας από κάθε αιτία, του καρκίνου, του διαβήτη, των φλεγμονωδών παθήσεων του εντέρου και των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Αυτή η έρευνα επιβεβαιώνει αυτό που ο γιατρός του UCL και ερευνητής υγείας, Chris van Tulleken, υποστήριξε στο βιβλίο του Ultra Processed People (2023): το φαγητό που τρώμε μας αρρωσταίνει.
Αντίθετα με τις τάσεις που τοποθετούν το πρόβλημα στα πλαίσια της ατομικής ευθύνης, επισημαίνει ότι η κύρια αιτία των αυξανόμενων επιπέδων παχυσαρκίας είναι η δραστική αλλαγή στη σύγχρονη διατροφή μας που επήλθε με την εισαγωγή και τον πολλαπλασιασμό των UPF, στον βωμό του κέρδους πάνω από όλα. Τα UPF αποτελούν ήδη πάνω από το 50% της διατροφής στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία, αλλά οι μεγάλες εταιρείες τροφίμων προσπαθούν (με επιτυχία) να το κάνουν βασικό σε όλο τον κόσμο.
UPF και υπερφαγία
Αναλύοντας τα τελευταία 100 χρόνια έρευνας, το βιβλίο αποδεικνύει ότι ούτε το λίπος, η ζάχαρη ή η έλλειψη άσκησης έχουν οδηγήσει ουσιαστικά στην κρίση παχυσαρκίας και στην αύξηση των μεταβολικών διαταραχών. Αντίθετα, είναι η ίδια η φύση των UPF που οδηγεί σε αύξηση βάρους και προβλήματα υγείας, καθώς αυτές οι τροφές έχουν σχεδιαστεί για να ενθαρρύνουν την υπερκατανάλωση τροφής. Μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να ενεργοποιήσει τον εγκέφαλο με τον ίδιο τρόπο όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.
Αυτή η υπερκατανάλωση τροφίμων έχει γίνει μια παγκόσμια επιδημία υγείας. Από το 2017, περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο είναι παχύσαρκοι παρά λιποβαρείς. Η παχυσαρκία αρχίζει παραδόξως να γίνεται κατανοητή ως μια μορφή υποσιτισμού, καθώς τα UPF είναι υψηλά σε θερμίδες αλλά χαμηλά σε θρεπτική περιεκτικότητα.
Οι συνέπειες για τα άτομα με χαμηλό εισόδημα και τις αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να είναι καταστροφικές καθώς δεν έχουν πρόσβαση στην οδοντιατρική ή υγειονομική περίθαλψη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλεί η κατανάλωση UPF. Η μεταμνημονιακή Ελλάδα έχει αναχθεί σε ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα, καθώς έχει σε αυτό το διάστημα ανέβει στις πρώτες θέσεις τόσο της παχυσαρκίας όσο και του υποσιτισμού στην Ευρώπη.
Παρά την επίδραση που έχουν τα UPF στο σώμα μας, η κυριαρχία των μεγάλων μονοπωλίων τροφίμων σημαίνει ότι, για πολλούς, τα UPF είναι η μόνη επιλογή.
Οι υποβαθμισμένες περιοχές τείνουν να έχουν πάνω από διπλάσια καταστήματα fast food από τις πιο εύπορες περιοχές. Παγκοσμίως το 75% της διατροφής μας σήμερα αποτελείται από μόνο 12 φυτά και πέντε ζώα, τα UPF έχουν αντικαταστήσει τα παραδοσιακά τρόφιμα.
Αυτό που ξεκαθαρίζει ο συγγραφέας είναι ότι δεν μπορούμε απλώς να αλλάξουμε τα UPF και να τα κάνουμε πιο υγιή. Τα προϊόντα που είναι πιο εθιστικά θα πουλήσουν καλύτερα και θα έχουν καλύτερη απόδοση στην αγορά.
Ο λόγος που οι εταιρείες οδηγούνται να πειραματιστούν με τα συστατικά είναι ότι δεν υπάρχει περιθώριο μείωσης του κόστους σε άλλους τομείς. Ο καπιταλισμός ωθεί τις εταιρείες να μειώσουν το κόστος παραγωγής όπου είναι δυνατόν, και τα UPF είναι φθηνότερα στην κατασκευή, έχουν ευκολότερη αποθήκευση και μεταφορά και πολύ μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Η τελική προτεραιότητά τους θα είναι πάντα να αποκομίσουν κέρδη, να πουλήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα και, επομένως, να οδηγήσουν την υπερβολική κατανάλωση.
Γιατί χρειαζόμαστε μια επανάσταση
Αυτό που δείχνει το βιβλίο είναι ότι οι καταναλωτές είναι σε μεγάλο βαθμό ανίκανοι να κόψουν τα UPF, καθώς τρώμε ό,τι μπορούμε να αντέξουμε οικονομικά. Οι εταιρείες είναι σχεδόν εξίσου αδύναμες να αλλάξουν τα πράγματα, καθώς πρέπει να παράγουν τα πιο κερδοφόρα εμπορεύματα και τα σκουπίδια που δεν μπορούμε να σταματήσουμε να τρώμε είναι χρυσωρυχείο για αυτές.
Τα UPF έχουν γίνει απαραίτητα, επειδή οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας της εργατικής τάξης είναι τόσο φτωχές. Ακόμη και πριν από την κρίση του κόστους ζωής, οι Βρετανοί ξόδευαν το 8% του οικογενειακού προϋπολογισμού τους σε τρόφιμα. Εάν το φτωχότερο 50% των νοικοκυριών ήθελε να ακολουθήσει μια δίαιτα που τηρούσε τις τρέχουσες οδηγίες υγιεινής διαβίωσης, θα έπρεπε να ξοδέψει το 30% του προϋπολογισμού του για φαγητό. Ο λόγος που ξοδεύουμε τόσο λίγα; Γιατί όλα τα άλλα (ενοίκιο, κοινόχρηστα, μεταφορικά) κοστίζουν τόσο πολύ.
Παρά την εκβιομηχάνιση της γεωργίας και την παραγωγή 2,6 φορές περισσότερης τροφής από την ανθρωπότητα σε σχέση με τις διατροφικές της ανάγκες, τουλάχιστον 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ασφαλή πρόσβαση σε υγιεινά και θρεπτικά τρόφιμα.
Όμως μέσω ενός σοσιαλιστικού σχεδίου παραγωγής, θα μπορούσαμε εύκολα να παράγουμε αρκετή πραγματική τροφή για να καλύψουμε τις ανάγκες όλων. Με τη δημιουργία δημόσιων χώρων που θα σερβίρουν υγιεινά και νόστιμα φαγητά, θα μπορούσαμε να κοινωνικοποιήσουμε την οικιακή εργασία της μαγειρικής, που αυτή τη στιγμή είναι πρωτίστως βάρος των γυναικών. Θα μπορούσαμε να επιτρέψουμε στους ανθρώπους να συμμετέχουν κοινωνικά την ώρα των γευμάτων, αντί της μοναχικής πραγματικότητας που αντιμετωπίζουν πολλοί σήμερα, της επιστροφής από μια κουραστική μέρα στη δουλειά για να φάνε ένα έτοιμο γεύμα μπροστά στην τηλεόραση.
Όλα αυτά είναι δυνατά και είναι ο μόνος τρόπος για να απαλλαγούμε από την εξάρτηση από τα UPF. Απαιτεί όμως να εγκαταλειφθεί το κίνητρο του κέρδους και να αναδιοργανώσουμε την κοινωνία προς όφελος της εργατικής τάξης, της συντριπτικής πλειονότητας του πληθυσμού.
Αλέξανδρος Καραγκούνης
Σύνοψη άρθρου του Ezra Ellis του δημοσιεύθηκε στις 10/4 στην ιστοσελίδα marxist.com
