Λέον Τρότσκι: Επανάσταση και Σοσιαλισμός
Η Οχτωβριανή Επανάσταση διακήρυξε και εγκαινίασε την κυριαρχία του προλεταριάτου. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός υπόστηκε την πρώτη μεγάλη ήττα του στο ρωσικό έδαφος. Η αλυσίδα έσπασε στον πιό αδύνατο κρίκο της. Αλλά ήταν η αλυσίδα που έσπασε και όχι ο κρίκος. Ο Καπιταλισμός σαν παγκόσμιο σύστημα έχει ξεψυχήσει. Έχει πάψει να εκπληρώνει την ουσιαστική του αποστολή, την ανύψωση του επιπέδου της ανθρώπινης δύναμης και του ανθρώπινου πλούτου. Η ανθρωπότητα στο επίπεδο όπου έχει φτάσει δεν μπορεί να παραμείνει στάσιμη. Μόνο μια μεγάλη αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων και μια υγιής, σχεδιασμένη, δηλαδή, σοσιαλιστική οργάνωση της παραγωγής και της διανομής μπορεί να εξασφαλίσει στην ανθρωπότητα – όλη την ανθρωπότητα – ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής και ταυτόχρονα να της δώσει το πολύτιμο αίσθημα ελευθερίας σε σχέση με την ίδια της την οικονομία. Η ελευθερία με 2 έννοιες – πρώτα απ΄ όλα ο άνθρωπος δεν θα είναι πια αναγκασμένος να αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο σωματικό μόχθο. Δεύτερο, δεν θα εξαρτάται πιά από τους νόμους της αγοράς, δηλαδή, από τις τυφλές και σκοτεινές δυνάμεις που δουλεύουν πίσω από την πλάτη του. Θα οικοδομήσει την οικονομία του ελεύθερα, σύμφωνα με σχέδιο, με τον μπούσουλα στο χέρι.
Αυτή τη φορά το κεντρικό ζήτημα είναι η ακτινογραφία της ανατομίας της κοινωνίας, η αποκάλυψη όλων των μυστικών της και η υποταγή όλων των λειτουργιών της στη λογική και τη θέληση της συλλογικής ανθρωπότητας. Μ΄ αυτή την έννοια, ο σοσιαλισμός πρέπει να γίνει ένα νέο στάδιο στην ιστορική πρόοδο της ανθρωπότητας. Στον πρόγονό μας, που πρώτα εξοπλίστηκε με ένα πέτρινο τσεκούρι, ολόκληρη η Φύση αντιπροσώπευε μια συνωμοσία μυστικών και εχθρικών δυνάμεων. Κατόπιν, οι φυσικές επιστήμες, χέρι-χέρι με την πρακτική τεχνολογία, φώτισαν τη Φύση μέχρι τα πιό απόκρυφα βάθη της. Με την ηλεκτρική ενέργεια, ο φυσικός βγάζει τα συμπεράσματά του για τον πυρήνα του ατόμου.
Δεν είναι μακριά η ώρα που η επιστήμη θα φτάσει εύκολα το στόχο των αλχημιστών και θα μετατρέψει την κοπριά σε χρυσό και το χρυσό σε κοπριά. Εκεί που κάποτε μαίνονταν οι δαίμονες και τα στοιχειά της Φύσης, τώρα βασιλεύει ακόμα πιό θαρραλέα η βιομηχανική θέληση του ανθρώπου. Αλλά ο άνθρωπος πάλευε νικηφόρα με τη Φύση, οικοδομούσε τις σχέσεις του για να κυριαρχήσει πάνω στον άνθρωπο σχεδόν τόσο τυφλά όσο η μέλισσα ή το μερμήγκι. Με καθυστέρηση και με πολλές αμφιταλαντεύσεις προσέγγιζε τα προβλήματα της ανθρώπινης κοινωνίας. Άρχισε με τη θρησκεία και πέρασε στην πολιτική. Η Μεταρρύθμιση αντιπροσώπευε την πρώτη νίκη του αστικού ατομικισμού και του ορθολογισμού σ΄ ένα χώρο όπου κυριαρχούσε η νεκρή παράδοση.
Από την Εκκλησία, η κριτική σκέψη πέρασε στο κράτος. Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, που γεννήθηκε μέσα απ΄ την πάλη με την απολυταρχία και τις μεσαιωνικές συνθήκες, έγινε πιό ισχυρή. Έτσι εμφανίστηκε το σύστημα του κοινοβουλευτισμού. Η κριτική σκέψη διείσδυσε στον χώρο της κυβερνητικής διαχείρισης. Ο πολιτικός ορθολογισμός της δημοκρατίας ήταν η μεγαλύτερη κατάκτηση της επαναστατικής μπουρζουαζίας. Αλλά ανάμεσα στη φύση και το κράτος βρίσκεται η οικονομική ζωή. Η τεχνολογία απελευθέρωσε τον άνθρωπο από την τυραννία των παλιών στοιχείων – γη, νερό, φωτιά και αέρας – μόνο και μόνο για να τον υποτάξει στη δική της τυραννία. Ο άνθρωπος έπαψε να είναι σκλάβος της μηχανής, και ακόμα χειρότερα, σκλάβος της προσφοράς και της ζήτησης.
Η σημερινή παγκόσμια κρίση πιστοποιεί με ένα ιδιαίτερα τραγικό τρόπο το πώς ο άνθρωπος, που βουτά μέχρι τα βάθη του ωκεανού, που ανυψώνεται μέχρι την στρατόσφαιρα που συνομιλεί μέσω αοράτων κυμάτων με τους αντίποδες της γης, πώς αυτός ο περήφανος και τολμηρός κυρίαρχος της Φύσης παραμένει δούλος των τυφλών δυνάμεων της ίδιας του της οικονομίας. Το ιστορικό καθήκον της εποχής μας συνίσταται στην αντικατάσταση του τυφλού παιχνιδιού της αγοράς από το λογικό σχεδιασμό, στην πειθάρχηση των δυνάμεων παραγωγής, αναγκάζοντάς τες να δουλεύουν αρμονικά και να εξυπηρετούν πειθαρχικά τις ανάγκες του ανθρώπου. Μόνο πάνω σ΄ αυτή τη νέα κοινωνική βάση θα μπορέσει ο άνθρωπος να ορθώσει ξανά την κυρτωμένη πλάτη του και – κάθε άντρας και κάθε γυναίκα, όχι μόνο λίγοι εκλεκτοί – να γίνει ένας πολίτης με πλήρεις εξουσίες στο πεδίο της σκέψης.
Αλλά αυτό δεν είναι ακόμα το τέλος του δρόμου. Όχι, είναι μόνο η αρχή. Ο άνθρωπος αυτοαποκαλείται κορωνίδα της δημιουργίας. Εχει ένα ορισμένο δικαίωμα σ΄ αυτήν την απαίτηση. Αλλά ποιος ισχυρίστηκε ότι ο σημερινός άνθρωπος θα είναι ο τελευταίος και ο ανώτερος εκπρόσωπος του είδους Homo Sapiens; Όχι, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά απέχει πολύ ακόμα από την τελειότητα. Έχει γεννηθεί πρόωρα, με αδύνατη σκέψη και χωρίς να έχει πετύχει μια νέα οργανική ισορροπία. Είναι αλήθεια ότι η ανθρωπότητα έχει πολλές φορές αναδείξει γίγαντες της σκέψης και της δράσης, που δεσπόζουν πάνω στους σύγχρονους τους σαν τις κορυφές στις βουνοσειρές.
Το ανθρώπινο γένος έχει δικαίωμα να είναι περήφανο για τον Αριστοτέλη του, τον Μαρξ, τον Εντισον και τον Λένιν. Αλλά γιατί αυτοί είναι τόσο σπάνιοι; Κύρια, γιατί σχεδόν χωρίς εξαίρεση αυτοί προήλθαν απ΄ τις ανώτερες και μεσαίες τάξεις. Πέρα από σπάνιες εξαιρέσεις, οι σπίθες της μεγαλοφυΐας στα καταπιεσμένα βάθη του λαού σβήνουν προτού μπορέσουν να ανάψουν και να γίνουν φλόγα. Αλλά αυτό οφείλεται επίσης στο ότι τα προτσές της δημιουργίας, της ανάπτυξης και της εκπαίδευσης ενός ανθρώπου ήταν και παραμένουν ουσιαστικά ζήτημα τύχης, που δεν φωτίζεται από την θεωρία και την πράξη, και δεν υποτάσσεται στην συνείδηση και τη θέληση.
Η ανθρωπολογία, η βιολογία, η φυσιολογία και η ψυχολογία έχουν συσσωρεύσει ολόκληρα βουνά υλικού για να υψώσουν μπροστά στον άνθρωπο τα καθήκοντά της σωματικής και πνευματικής τελειοποίησης και εξέλιξής του. Η ψυχανάλυση, με το εμπνευσμένο χέρι του Sigmund Freud έχει σηκώσει το καπάκι του πηγαδιού που ποιητικά αποκαλείται “ψυχή”. Και τι αποκαλύφθηκε; Η συνειδητή μας σκέψη είναι ένα μικρό μόνο μέρος της δουλειάς των σκοτεινών ψυχικών δυνάμεων. Εκπαιδευμένοι δύτες βουτούν στα βάθη του ωκεανού και εκεί παίρνουν φωτογραφίες μυστηριωδών ψαριών. Η ανθρώπινη σκέψη, για να κατέβει στα βάθη των δικών της ψυχικών πηγών, πρέπει να ρίξει φως στις πιό μυστηριώδεις κινητήριες δυνάμεις της ψυχής και να τις υποτάξει στη λογική και τη θέληση.
Όταν θα έχει τελειώσει με τις αναρχικές δυνάμεις της κοινωνίας του ο άνθρωπος θα ολοκληρωθεί μέσα στα γουδιά και τις χοάνες του χημικού. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος θα δει τον εαυτό του σαν πρώτη ύλη, ή καλύτερα σαν ένα φυσικό και ψυχικό μισο-κατεργασμένο προϊόν. Ο σοσιαλισμός θα σημαίνει ένα άλμα από το βασίλειο της αναγκαιότητας στο βασίλειο της ελευθερίας, με την έννοια επίσης ότι ο σημερινός άνθρωπος, παρ όλες τις αντιφάσεις του και την έλλειψη αρμονίας, θα ανοίξει το δρόμο για μια νέα και ευτυχέστερη ανθρώπινη ράτσα.
Απόσπασμα από την περίφημη ομιλία στην Κοπεγχάγη στις 27 Νοεμβρίου 1932.
{fcomment}
