Ο αλλαγμένος συσχετισμός δύναμης στην Ευρώπη και ο ρόλος της Τέταρτης Διεθνούς – Του Τεντ Γκραντ*
Το τέλος του πολέμου ανοίγει ένα νέο στάδιο στις στρατιωτικές, διπλωματικές, οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στον κόσμο. Η συντριπτική οικονομική και στρατιωτική υπεροχή της Σοβιετικής Ένωσης στην Ανατολή, και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού με τον βρετανικό δορυφόρο της στη Δύση, οδήγησαν τελικά στην κονιορτοποίηση του γερμανικού και του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού.
Μετά από την επικράτηση των νικηφόρων «συμμαχικών» στρατών, οι «τρεις μεγάλοι» με τους υπουργούς εξωτερικών και τους συμβούλους τους συναντώνται, συζητούν και καταλήγουν σε μυστικές διπλωματικές συμφωνίες για τη διχοτόμηση της Ευρώπης και του κόσμου σε σφαίρες επιρροής και ζώνες εκμετάλλευσης. Τα δορυφορικά κράτη προσκαλούνται στις συναντήσεις των Ηνωμένων Εθνών, αλλά μόνο για να δημιουργήσουν μια πρόσοψη και να δώσουν βαρύτητα στις αποφάσεις που ελήφθησαν από τις σκληρές διαπραγματεύσεις στα παρασκήνια από την πλευρά των «τριών μεγάλων».
Ωστόσο, ο φόβος της προλεταριακής επανάστασης στη Γερμανία και στην Ευρώπη συνολικά, επισκιάζει τις στρατιωτικές και διπλωματικές διευθετήσεις, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στις αποικιακές περιοχές της Ανατολής. Αυτό το βασικό πρόβλημα, το οποίο επανειλημμένα κάνει την εμφάνισή του για την επιβολή μιας δυναμικής λύσης, γίνεται γρήγορα η κύρια ενασχόληση των τριών μεγάλων δυνάμεων. Πράγματι, το βασικό σημείο που συσπειρώνει τώρα τους «τρεις μεγάλους» και θα το κάνει και στο μέλλον, είναι αυτός ο φόβος της επανάστασης και η ενασχόληση με τα σχέδια για αποφυγή ή καταστολή των αναπόφευκτων επαναστατικών κινημάτων στη Γερμανία και Ευρώπη, τα οποία απειλούν να καταστρέψουν την παλιά καπιταλιστική τάξη πραγμάτων.
Ο αλλαγμένος συσχετισμός μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, ο οποίος είχε συγκαλυφθεί από τη σταδιακή αλλαγή που είχε συντελεστεί στο διάστημα μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων, καταδεικνύεται τώρα ξεκάθαρα στις στρατιωτικές τύχες των κρατών.
Έχουμε την καταστροφή του γαλλικού στρατού, ο οποίος αποτελούσε κάποτε την ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη, την αποσύνθεση της γαλλικής αυτοκρατορίας και τον άθλιο ρόλος της άρχουσας τάξης στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής ως Κούισλινγκ του κατακτητή. Όλα αυτά έχουν υπογραμμίσει τον υποβιβασμό της Γαλλίας από τη θέση της μεγάλης δύναμης στον ρόλο μιας δύναμης τρίτης διαλογής στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Η φούσκα των αυτοκρατορικών αξιώσεων που διαφημίζονται ευρέως από την ιταλική άρχουσα τάξη μέσω των λεγεώνων της με τα μαύρα πουκάμισα, έχει διαλυθεί. Η αδύναμη και ανεπαρκής οικονομική της βάση, ανίκανη για την παραμικρή πίεση, ράγισε με την πρώτη δοκιμή και έτσι η Ιταλία περιορίζεται σε ρόλο βαλκανικής χώρας.
Τόσο στην Ανατολική Ευρώπη όσο και στη Δύση, ο πόλεμος έχει αλλάξει εντελώς τη σημασία των κρατών στο νέο συσχετισμό των δυνάμεων. Η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία, οι χώρες της Βαλτικής και των Βαλκανίων, το Βέλγιο, η Ολλανδία και τα σκανδιναβικά εδάφη – όλα αυτά έχουν μικρότερο βάρος και ρόλο να παίξουν στα «συμβούλια των εθνών».
Η κατάρρευση της βρετανικής ηγεμονίας στον πλανήτη, η αδυναμία της Βρετανίας να διατηρήσει τη θέση της στην ήπειρο της Ευρώπης ή να παρέμβει αποφασιστικά στους στρατιωτικούς αγώνες, η υποταγή των στρατιωτικών ηγετών της στην ήπειρο της Ευρώπης σε εκείνους των «γιάνκηδων» προστατών της και η γενική της παρακμή σε σχέση με τους Ρωσοαμερικανούς συμμάχους της, τοποθετεί γρήγορα τη Βρετανία στην πραγματική της θέση σε σχέση με τις άλλες δυνάμεις, δηλαδή ανάμεσα στα «μεγαλύτερα από τα μικρά κράτη».
Η είσοδος του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στην παγκόσμια σκηνή με τους γιγαντιαίους οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους του, τον έβαλε αμέσως στην πρώτη γραμμή των ιμπεριαλιστικών κρατών. Τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, το βάρος των οικονομικών και στρατιωτικών δυνάμεων του εξασφαλίζει μια κυρίαρχη θέση. Ο Ειρηνικός γίνεται γρήγορα μια «αμερικανική λίμνη», ενώ οι βρετανικές κτήσεις έλκονται προς το δολάριο και παραμένουν μόνο ονομαστικά συνδεδεμένες με την βρετανική πατρίδα.
Πώς εξέρχεται η Σοβιετική Ένωση από τον πόλεμο
Αλλά το μεγαλύτερο γεγονός παγκόσμιας σημασίας είναι η ανάδειξη της Ρωσίας, για πρώτη φορά στην Ιστορία, ως μεγαλύτερής στρατιωτικής δύναμης στην Ευρώπη και την Ασία. Οι τεράστιες νίκες του Κόκκινου Στρατού στην Ευρώπη ανάγκασαν την πλειονότητα της ευρωπαϊκής αστικής τάξης να προσανατολιστεί προς το Κρεμλίνο, ενώ το φιλοσοβιετικό κίνημα από την πλευρά των μαζών, έχει δημιουργήσει μια ισχυρή βάση υποστήριξης.
Στην Ευρώπη σήμερα δεν υπάρχει καμία δύναμη που να μπορεί να αποτελέσει πρόκληση για τον Κόκκινο Στρατό. Ούτε είναι δυνατόν να δημιουργηθεί σε λίγα χρόνια μια στρατιωτική δύναμη ικανή, υλικά και ηθικά, για να αποτελέσει μια τέτοια πρόκληση. Μόνο πάνω στη βάση μιας πλήρους ήττας της ευρωπαϊκής εργατικής τάξης, της ολοκληρωτικής καταστροφής των οργανώσεών της και την εισαγωγής μιας μαύρης αντίδρασης των Γιάνκηδων, θα ήταν δυνατό να ανασυνταχθούν οι δυνάμεις του ευρωπαϊκού καπιταλισμού για μια αντιρωσική επίθεση.
Η κούραση των μαζών σε όλες τις χώρες, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ο θαυμασμός και η υποστήριξη για τον Κόκκινο Στρατό, η συμπάθεια και η θερμή υποστήριξη για τη Σοβιετική Ένωση μεταξύ των μεγάλων τμημάτων της εργατικής τάξης ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες – όλοι αυτοί οι παράγοντες μαζί με το νέο συσχετισμό των στρατιωτικών δυνάμεων, καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι εντελώς αδύνατο για τους Συμμάχους να εξαπολύσουν επίθεση στη Σοβιετική Ένωση στα αμέσως επόμενα χρόνια.
Οι κίνδυνοι μιας τέτοιας επιχείρησης θα ήταν πολύ μεγάλοι ως προς τις πολιτικές τους επιπτώσεις, όχι μόνο στην Ευρώπη ή την Ασία όπου οι μάζες θα υποστήριζαν τη Σοβιετική Ένωση, αλλά στη Βρετανία και την Αμερική. Ιδεολογικά δεν θα ήταν δυνατό να κινητοποιηθούν οι μάζες για έναν τέτοιο πόλεμο που θα έτεινε να αποκαλύψει ολόκληρη τη φύση του προηγούμενου πολέμου ενάντια στον Άξονα (1). Επιπλέον, ένας τέτοιος πόλεμος θα παρατεινόταν αναπόφευκτα λόγω της στρατιωτικής ισχύος της Σοβιετικής Ένωσης, οδηγώντας έτσι σε επαναστατικές εκρήξεις σε όλο τον κόσμο. Για το επόμενο διάστημα, παρά τους ανταγωνισμούς, οι Σύμμαχοι θα αναγκαστούν να ανεχθούν μια συμφωνία με τη Σοβιετική Ένωση.
Τα σχέδια των ιμπεριαλιστών έπεσαν έξω
Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός περίμενε με σιγουριά την καταστροφή και τη διάλυση του σοβιετικού κράτους. Οι Αγγλοαμερικανοί ιμπεριαλιστές περίμεναν και ήλπιζαν στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τη Ρωσία ταυτόχρονα για να «σπάσουν» τη δύναμη του γερμανικού ιμπεριαλισμού, αφήνοντας σε εκείνους τα οφέλη. Περίμεναν τουλάχιστον ότι η Σοβιετική Ένωση θα εξερχόταν από τον πόλεμο συντετριμμένη και αποδυναμωμένη αποφασιστικά, και έτσι δεν θα ήταν σε θέση να αντισταθεί στις απαιτήσεις και τους όρους που σχεδίαζαν να της επιβάλουν.
Όμως οι υπολογισμοί τους έπεσαν έξω. Μια ιδιαίτερη συνέπεια του ιμπεριαλιστικού πολέμου είναι η οριστική αναβάθμιση της Σοβιετικής Ένωσης, από ένα καθυστερημένο κράτος στη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στην ήπειρο της Ευρώπης. Αυτό έχει ανατρέψει όλους τους υπολογισμούς των ιμπεριαλιστών και των δύο στρατοπέδων. Τα αποτελέσματα έχουν προκαλέσει κρύο ιδρώτα σε όλες τις αστικές κυβερνήσεις του κόσμου.
Ο πόλεμος στην Ευρώπη εξελίχθηκε σε μεγάλο βαθμό σε πόλεμο μεταξύ της Γερμανίας, εξοπλισμένης με τους πόρους ολόκληρης της Ευρώπης, και της Σοβιετικής Ένωσης. Και από αυτή την αποφασιστική δοκιμασία η Ρωσία βγήκε νικήτρια. Η σταλινική γραφειοκρατία έχει διπλό σκοπό στην κατοχή των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης: την κατάκτηση μιας στρατηγικής αμυντικής θέσης ενάντια στους συμμάχους της και την κυριαρχία, τη λεηλασία και την υποδούλωση των βαλκανικών και κεντροευρωπαϊκών λαών προς όφελος της ίδιας της γραφειοκρατίας. Ωστόσο, η εισβολή του Κόκκινου Στρατού στην Ανατολική Ευρώπη προκάλεσε ένα κίνημα ανάμεσα σε μεγάλα στρώματα των καταπιεσμένων εργατών και αγροτών. Η σταλινική γραφειοκρατία έχει χρησιμοποιήσει αυτό το κίνημα για να θέσει με τις μαριονέτες της σταθερά τις κυβερνήσεις υπό τον έλεγχό της. Εντωμεταξύ, για να κατευνάσει τους συμμάχους του, ο Στάλιν διατήρησε τον καπιταλισμό στις περιοχές που πέρασαν υπό τον έλεγχό του και δεν έχουν ενσωματωθεί στη Σοβιετική Ένωση, ενώ έκανε παραχωρήσεις στους αγρότες με μεταρρυθμίσεις σχετικά με τη γη.
Ένας άλλος λόγος για τη διατήρηση του καπιταλισμού στα κατεχόμενα εδάφη είναι ο φόβος της γραφειοκρατίας για τις αναπόφευκτες επιπτώσεις της κινητοποίησης των δυνάμεων της προλεταριακής επανάστασης, ακόμη και σε μορφή καρικατούρας, στα Βαλκάνια και σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Μια άκρως εκρηκτική κοινωνική κατάσταση θα σηματοδοτούσε την εξάπλωση του κινήματος πέρα από τον έλεγχο της γραφειοκρατίας και θα απειλούσε να έχει τρομερές επιπτώσεις στον Κόκκινο Στρατό και στους εργάτες και αγρότες της Σοβιετικής Ένωσης.
Έτσι, η κατοχή της Γερμανίας και της Ανατολικής Ευρώπης εξυπηρετεί για τη σοβιετική γραφειοκρατία έναν διπλό σκοπό. Στοχεύει στην υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης με μεθόδους που εξυπηρετούν τους αντιδραστικούς στόχους και τις ανάγκες της σταλινικής γραφειοκρατίας. Τέτοιες μέθοδοι δεν έχουν τίποτα κοινό με τον λενινισμό, στην πραγματικότητα είναι η άρνησή του. Σε σχέση με την ευρωπαϊκή επανάσταση, η σοβιετική κατοχή έχει σκοπό να στραγγαλίσει και να καταστρέψει την επανάσταση του προλεταριάτου.
Με την πτώση του γερμανικού ιμπεριαλισμού, η υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης, που παλαιότερα είχε την πρώτη σημασία στα καθήκοντα του προλεταριάτου της Σοβιετικής Ένωσης σε σχέση με τον πόλεμο, τώρα δίνει τη θέση της στην υπεράσπιση της ευρωπαϊκής επανάστασης ενάντια στη σοβιετική γραφειοκρατία. Ο Κόκκινος Στρατός χρησιμοποιείται ως όπλο αντεπανάστασης στα χέρια της βοναπαρτιστικής γραφειοκρατίας. Για το ευρωπαϊκό προλεταριάτο, η αντεπαναστατική πολιτική της σταλινικής γραφειοκρατίας παίρνει τη μορφή ενός θανάσιμου κινδύνου.
Ωστόσο, η κατάσταση χαρακτηρίζεται και από έναν θανάσιμο κίνδυνο για τη σταλινική γραφειοκρατία. Αναπόφευκτα, οι εργάτες και οι αγρότες του Κόκκινου Στρατού θα συναδελφωθούν με τους εργάτες και τους αγρότες των κατακτημένων χωρών. Οι στρατιώτες θα διαπιστώσουν την πλήρη ψευδαίσθηση της προπαγάνδας της γραφειοκρατίας ως προς τις συνθήκες σε άλλες χώρες σε σύγκριση με αυτές στη Ρωσία.
Σε γενικές γραμμές μπορεί να ειπωθεί ότι την επόμενη περίοδο είτε η διατήρηση του καπιταλισμού στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης που κατέχονται από την ΕΣΣΔ θα χρησιμεύσει ως αφετηρία για την παλινόρθωση του καπιταλισμού εντός της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης, παρέχοντας στη γραφειοκρατία δυνατότητα απόκτησης της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, είτε η γραφειοκρατία θα αναγκαστεί, ενάντια στις δικές της επιθυμίες και με κίνδυνο να ανταγωνιστεί τους σημερινούς ιμπεριαλιστές συμμάχους της, να εθνικοποιήσει τη βιομηχανία στις μόνιμα κατεχόμενες χώρες, ενεργώντας από τα πάνω και, ει δυνατόν, χωρίς τη συμμετοχή των μαζών.
Η Τέταρτη Διεθνής, ενώ θα εξηγήσει τη φύση της Σοβιετικής Ένωσης και την αναγκαιότητα της άμυνάς της από τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό, θα αποκαλύψει τον αντεπαναστατικό ρόλο της γραφειοκρατίας σε σχέση με την ευρωπαϊκή και παγκόσμια επανάσταση. Στο επόμενο στάδιο, το κύριο καθήκον για την υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης έγκειται στην υπεράσπιση της ευρωπαϊκής επανάστασης ενάντια στη συνωμοσία της σταλινικής γραφειοκρατίας με τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό. Όπου ο Κόκκινος Στρατός – που παραμένει υπό τον έλεγχο της γραφειοκρατίας ως όργανο της πολιτικής της – χρησιμοποιείται για να συντρίψει και να καταστρέψει το κίνημα των μαζών προς την επανάσταση ή για την καταστολή των εργατικών εξεγέρσεων και εξεγέρσεων, η Τέταρτη Διεθνής θα καλέσει τους εργάτες να αντιταχθούν στον Κόκκινο Στρατό με όλα τα μέσα που διαθέτουν, συμπεριλαμβανομένων των απεργιών, της ένοπλης δύναμης κ.λπ., κάνοντας έκκληση στους στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού να θυμηθούν το επαναστατικό νόημα του Οκτώβρη και να σταθούν στο πλευρό της εργατικής τάξης. Η υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης μπορεί να υπηρετηθεί καλύτερα με επέκταση του επαναστατικού παραδείγματος του Οκτώβρη και με την αναβίωση της σοβιετικής δημοκρατίας εντός της Σοβιετικής Ένωσης.
Η μεγαλορώσικη σταλινική γραφειοκρατία καταπνίγει τις διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων εντός της Σοβιετικής Ένωσης. Ενώ υποτάσσει τον αγώνα για ανεξαρτησία στην υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης, το βρετανικό Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κόμμα (σ.τ.μ: το τμήμα της Τέταρτης Διεθνούς στη Βρετανία) υπερασπίζεται το δικαίωμα της Ουκρανικής και των άλλων σοβιετικών εθνοτήτων να αποσχιστούν από τη σταλινική Σοβιετική Ένωση και να σχηματίσουν ανεξάρτητα σοσιαλιστικά κράτη. Αλλά η απόσχιση είναι μια αντιδραστική ουτοπία, εκτός και αν εκληφθεί ως μέρος ενός αγώνα για τη σοβιετική δημοκρατία, την ανατροπή του σταλινισμού και για την ένωση της εκδημοκρατισμένης ΕΣΣΔ με τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο διαχωρισμός της γραφειοκρατικής κάστας από τις μάζες και η ανύψωσή της πάνω από αυτές, έχει λάβει τεράστια ώθηση. Τίποτα άλλο δεν μένει από τα κέρδη του Οκτώβρη εκτός από τη βασική κατάκτηση: την κρατικοποιημένη ιδιοκτησία. Η εξουσία πέρασε από τα χέρια της πολιτικής γραφειοκρατίας στη στρατιωτική γραφειοκρατία με επικεφαλής την κάστα των στρατηγών. Στη Σοβιετική Ένωση λαμβάνουν χώρα αντιφατικές διαδικασίες. Από τη μια πλευρά η πορεία του πολέμου επιτάχυνε την προλεταριοποίηση νέων στρωμάτων του πληθυσμού, γυναικών και ακόμη και παιδιών. Έτσι, το σοβιετικό προλεταριάτο σήμερα δεν μπορεί να απέχει πολύ από τον αριθμό των προλετάριων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από την άλλη, η διαφοροποίηση μεταξύ της γραφειοκρατίας και των μαζών, προσλαμβάνει όλο και περισσότερο καπιταλιστικό χαρακτήρα.
Έτσι, αποκαλύπτονται δύο αντίθετες τάσεις. Οι καπιταλιστικές τάσεις μοιάζουν όλο και περισσότερο στην καπιταλιστική Δύση, και τα δεινά τους η σοβιετική γραφειοκρατία τα έχει αφομοιώσει πλήρως. Οι σοβιετικές μάζες γνωρίζουν καλά τα εγκλήματα της γραφειοκρατίας, για την οποία τρέφουν έντονο μίσος. Οι νικητές εργάτες, αγρότες και στρατιώτες θα παρουσιάσουν τον λογαριασμό στη σοβιετική γραφειοκρατία την επόμενη μέρα. Οι νίκες του Κόκκινου Στρατού δεν μπορούν παρά να έχουν εμποτίσει τις σοβιετικές μάζες με τεράστια αυτοπεποίθηση. Δεν θα δεχτούν τόσο εύκολα τις δικαιολογίες της γραφειοκρατίας μόλις μειωθεί ο κίνδυνος για μια καπιταλιστική επέμβαση. Ο πόλεμος και ο ηράκλειος αγώνας των μαζών τις έβγαλαν από την απελπισία και την απάθεια.
Οι νίκες της Σοβιετικής Ένωσης αποτελούν κεφάλαιο για την παγκόσμια επανάσταση, τόσο για την επίδρασή τους στις εργατικές μάζες στην Ευρώπη και τον κόσμο, όσο και για τη διατήρηση της κρατικοποιημένης οικονομίας. Αλλά είναι απαραίτητο για τις εργατικές τάξεις να κατανοήσουν τη διττή, αντιφατική διαδικασία. Από τη μια πλευρά, οι νίκες του Κόκκινου Στρατού διαδίδουν τον απόηχο της Οκτωβριανής επανάστασης στις ευρωπαϊκές μάζες. Από την άλλη, η γραφειοκρατία χρησιμοποιεί τον Κόκκινο Στρατό και τους υπηρέτες της – τα Κομμουνιστικά Κόμματα – για τους σκοπούς του στραγγαλισμού της προλεταριακής επανάστασης.
Από καθαρά οικονομική σκοπιά, ακόμη και με τις γραφειοκρατικές υπερβολές και το πνίξιμο της πρωτοβουλίας των μαζών, η Σοβιετική Ένωση θα είναι πιθανώς σε θέση να επαναφέρει την παραγωγή μέσα σε λίγα χρόνια, στο επίπεδο που είχε επιτευχθεί πριν από τον πόλεμο. Θα μπορούσε να διατηρήσει περαιτέρω οικονομικές επιτυχίες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο πόλεμος δεν είχε βαθιές επιπτώσεις στη σοβιετική οικονομική ζωή ή ότι οι μεταπολεμικές οικονομικές εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση θα πραγματοποιηθούν ομαλά και χωρίς κρίσεις.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ολόκληρη η οικονομία έχει προσαρμοστεί σε μια σχεδόν αποκλειστική παραγωγή πολεμικού εξοπλισμού. Τα αξιοσημείωτα παραγωγικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν, κερδήθηκαν μόνο με μεγάλο κόστος: φθορά των μηχανημάτων, εξάλειψη των βιομηχανιών των καταναλωτών, σωματική εξάντληση των εργαζομένων. Κατά συνέπεια, στο μέλλον, μπορούμε να αναμένουμε έντονες κρίσεις που θα προκύψουν από τις δυσαναλογίες στο εσωτερικό της σοβιετικής οικονομίας. Κρίσεις όπως αυτές που συνέβησαν στα προπολεμικά χρόνια και που κανένας «σχεδιασμός» από τη γραφειοκρατία δεν μπορεί να ξεπεράσει, αφού βασικά οφείλονται στο γεγονός ότι η κρατικοποιημένη οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης είναι μια απομονωμένη και όχι μια διεθνής οικονομία.
Οι ήδη υπάρχουσες δυσαναλογίες μεταξύ των διαφόρων κλάδων της σοβιετικής οικονομίας, μεταξύ ελαφράς και βαριάς βιομηχανίας, μεταξύ βιομηχανίας και γεωργίας, έχουν όλες τονιστεί πολύ ως αποτέλεσμα του πολέμου. Ειδικότερα, η θέση της γεωργίας, η οποία ακόμη και μέχρι το 1941 δεν είχε ακόμη ανακάμψει πλήρως από τις καταστροφές της περιόδου της υποχρεωτικής κολεκτιβοποίησης και η οποία έχει καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό από τον παρόντα πόλεμο, θα δημιουργήσει προβλήματα που δεν μπορούν να λυθούν οριστικά στο πλαίσιο της απομονωμένης οικονομίας της Σοβιετικής Ένωσης.
Ωστόσο, τα πλεονεκτήματα της κρατικοποιημένης οικονομίας είναι τέτοια, που παρά αυτές τις οικονομικές αντιφάσεις, και μέσα στο πλαίσιό τους, είναι δυνατά μεγάλα παραγωγικά επιτεύγματα, σε κλίμακα και με ταχύτητα πολύ πέρα από τις δυνάμεις ακόμη και των πιο προηγμένων καπιταλιστικών κρατών.
Η διαφοροποίηση εντός της Σοβιετικής Ένωσης έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις που οι προοπτικές αναλύονται σε τρεις πιθανότητες:
1. Θεωρητικά δεν αποκλείεται ότι στη βάση μιας ανοδικής οικονομίας, η γραφειοκρατία θα μπορούσε να διατηρηθεί στη θέση της για μια περίοδο ετών.
2. Ο περαιτέρω εκφυλισμός της σοβιετικής γραφειοκρατίας θα προετοίμαζε το δρόμο για την καπιταλιστική παλινόρθωση.
3. Η προλεταριακή «αναζωπύρωση» θα είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή της γραφειοκρατίας και την αποκατάσταση της σοβιετικής δημοκρατίας.
Η αστική τάξη παγκοσμίως, και πάνω απ’ όλα ο αγγλοαμερικανικός ιμπεριαλισμός, ποντάρει τα πάντα στον εσωτερικό εκφυλισμό που συντελείται εντός της Σοβιετικής Ένωσης. Μέσω της εξωτερικής οικονομικής πίεσης και της αντίδρασης στο εσωτερικό, ελπίζουν να παλινορθώσουν τον καπιταλισμό στην ΕΣΣΔ. Με βάση τη νίκη της αντίδρασης στην Ευρώπη και την Ασία, ελπίζουν τελικά να επαναφέρουν τον καπιταλισμό, αν χρειαστεί με στρατιωτικά μέσα. Εν τω μεταξύ, παρά τις έντονες συγκρούσεις, αναγκάζονται να αναβάλουν τη «διευθέτηση αυτού του λογαριασμού» και να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες του Κρεμλίνου για να στραγγαλίσουν την επανάσταση, η οποία απειλεί ευθέως και άμεσα την ίδια την ύπαρξη του καπιταλισμού στην Ευρώπη και την Ασία. Έτσι, η αστική τάξη χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες της γραφειοκρατίας σήμερα την ώρα του θανάσιμου κινδύνου του καπιταλισμού.
Όμως, παρά τις μεγάλες διαστάσεις στις οποίες έχει αυξηθεί η γραφειοκρατία, η κατάσταση παρουσιάζει ευνοϊκούς όρους για την αναζωογόνηση της εργατικής εξουσίας. Οι οικονομικές κατακτήσεις έρχονται σε αντίθεση με τον ασφυκτικό ρόλο της γραφειοκρατίας που γίνεται όλο και μεγαλύτερο βάρος για την οικονομία της χώρας. Η δύναμη των παραδόσεων του Οκτώβρη, ακόμη και με τη γραφειοκρατική βρωμιά, φάνηκε στον πόλεμο. Τα επερχόμενα γεγονότα θα αποκαλύψουν πολλές εκπλήξεις για την παγκόσμια αστική τάξη, καθώς και για τη σταλινική γραφειοκρατία. Η κρατική ιδιοκτησία, η οποία αποκάλυψε την ανωτερότητά της στην ειρήνη όπως και στον πόλεμο, βρίσκεται τώρα σε οξύτερη σύγκρουση με τη γραφειοκρατία. Μέσα στην πολιτική κρίση που θα φέρει ο απόηχος του πολέμου, θα φανεί η πλήρης αδυναμία της γραφειοκρατίας. Οι συγκρούσεις μεταξύ εργατών και αγροτών, μεταξύ των στρατιωτών που απαιτούν τους καρπούς της νίκης και των σφετεριστών, είναι αναπόφευκτες. Μέσα σ’ αυτές τις συγκρούσεις, το πανίσχυρο σοβιετικό προλεταριάτο με την παράδοση των τριών επαναστάσεων και τον δύο νικηφόρων πολέμων, και η πρωτοπορία του, οι Τεταρτοδιεθνιστές, θα συνδεθούν ξανά.
Το Εθνικό Ζήτημα στην Ευρώπη
Παρά την ευκολία με την οποία η ναζιστική πολεμική μηχανή κυρίευσε όλη την Ευρώπη, χρειάστηκαν μερικά χρόνια για να αποκαλυφθεί ότι η διατήρηση της κατοχής ήταν αυταπάτη. Οι Ναζί ήταν ανίκανοι να συγκρατήσουν τους λαούς που υπέφεραν, για τους οποίους η κατοχή σήμαινε εντεινόμενη φτώχεια και πείνα, κάτω από το αβάσταχτο βάρος ενός ολοκληρωτικού, ξένου ζυγού. Χωρίς ένα ξεκάθαρο ταξικό πρόγραμμα ως βάση στον αγώνα τους και με το κόστος αναρίθμητων θυμάτων, οι μάζες εξακολουθούσαν να καταφέρνουν να υπονομεύουν τη ναζιστική κυριαρχία στην Ευρώπη.
Οι αστοί των κατακτημένων χωρών, θέλοντας ή μη, έδωσαν τα χέρια με τους ναζί κατακτητές και έγιναν διαχειριστές και κατώτεροι εταίροι τους. Αυτοί οι πρωταθλητές της «εθνικής αξιοπρέπειας» και της «εθνικής ενότητας», στην ώρα της ήττας, ενώθηκαν με τον καταπιεστή ενάντια στον λαό του ίδιου του έθνους τους. Τα ταξικά συμφέροντα, όπως το τρεχούμενο νερό, βρίσκουν το δικό τους κοινό πεδίο.
Το ότι οι ναζί κατάφεραν με τη βοήθεια των Κούισλινγκς, που υποστηρίχθηκαν από τα SS με τα βασανιστήρια και τον τρόμο τους, να διατηρήσουν μια επισφαλή κατοχή για κάποιο διάστημα, οφειλόταν στη βοήθεια που τους παρείχαν οι πολιτικές της σοσιαλδημοκρατίας και του σταλινισμού. Η έκκληση που έκαναν στον εθνικοσοβινισμό δεν μπορούσε παρά να βοηθήσει τους Γερμανούς ιμπεριαλιστές να τραβήξουν πίσω τους τον Γερμανό εργάτη και αγρότη στον «αγώνα μεταξύ των φυλών». Δεν μπορούσε παρά να λειτουργήσει ως «εθνικό τσιμέντο» για τους ναζί γκάνγκστερ και τη γερμανική αστική τάξη. Αντιμέτωποι με την επιλογή μεταξύ της εθνικής υποδούλωσης των άλλων ή του να υποδουλωθούν οι ίδιοι σε εθνικό επίπεδο, οι Γερμανοί στρατιώτες συνέχισαν να ενεργούν ως δυνάμεις κατοχής, χωρίς αμφιβολία με πικρία στην καρδιά τους. Μια διεθνιστική σοσιαλιστική έκκληση από τις μαζικές παράνομες οργανώσεις της εργατικής τάξης και από την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης, και μια συστηματική εκστρατεία ταξικής αδελφοποίησης θα είχε απήχηση και θα είχε αποτελέσματα στις μακρινές γωνιές του γερμανικού Ράιχ και της ναζιστικής αυτοκρατορίας. Αλλά μια τέτοια έκκληση δεν έγινε ποτέ. Συστηματική ταξική αδελφοποίηση και δράση δεν οργανώθηκε ποτέ.
Η στάση μας απέναντι στα αντιστασιακά κινήματα
Η οργανωμένη αντίσταση στον ξένο καταπιεστή ξεκίνησε από τους σταλινικούς, τους σοσιαλδημοκράτες, τα μικροαστικά κόμματα και τμήματα της αστικής τάξης. Μέσα στις ετερογενείς ομάδες που σχημάτισαν την αντίσταση, οι ταξικές αντιθέσεις και ανταγωνισμοί βρήκαν έντονη και οργανωμένη έκφραση και σε ορισμένες χώρες έφτασαν στο σημείο του εμφυλίου πολέμου.
Στην Πολωνία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα, ο οξύς διχασμός οδήγησε σε διπλά και αντίπαλα κινήματα αντίστασης. Ο Ζέρβας (2) και ο ΕΔΕΣ ήταν εκπρόσωποι της παλιάς φεουδαρχικής καπιταλιστικής αντίδρασης, που σε ορισμένα στάδια στηρίχτηκε ακόμη και στους Ναζί ενάντια στον Τίτο και τον Σιάντο, που με τη σειρά τους αντιπροσώπευαν τις πληβιακές μάζες. Σε μικρότερο βαθμό, αυτή η ίδια διαίρεση υπήρχε σε όλες τις κατεχόμενες χώρες, όπως στη Γαλλία, με τους Μακί (3) και το FTP.
Στις συγκρούσεις και τους ένοπλους αγώνες που λάμβαναν χώρα κατά καιρούς, η «αριστερή» πτέρυγα ή στοιχεία της αντίστασης που στηρίζονται άμεσα στα επαναστατικά τμήματα του λαού, αναγκάστηκαν υπό την πίεση των ταξικών ανταγωνισμών, να συγκρουστούν με τα στοιχεία που αντιπροσώπευαν την αστική τάξη. Παρά την «εθνική», μη ταξική πολιτική, προδοσίας από την ηγεσία, το κίνημα της αντίστασης στη ναζιστική κατοχή αντιπροσώπευε τις προσπάθειες και την πίεση των μαζών για μια ταξική λύση. Επομένως, οι επαναστάτες σοσιαλιστές ήταν υποχρεωμένοι να υποστηρίξουν κριτικά την αριστερή πτέρυγα της αντίστασης ενάντια στη δεξιά.
Αλλά ακόμη και η αριστερή πτέρυγα του αντιστασιακού κινήματος δεν βασιζόταν σε ευρείες επιτροπές, αλλά σε συμφωνία μεταξύ κομμάτων. Ήταν ένα μπλοκ κομμάτων, και ιδιαίτερα μπροστά στον ρόλο των Κουίσλινγκς του μεγαλύτερου μέρους της αστικής τάξης, ήταν μια καρικατούρα του λαϊκού μετώπου. Παρά την υποστήριξη χιλιάδων πιστών προλετάριων αγωνιστών, που έβλεπαν σ’ αυτά τα αριστερά τμήματα του αντιστασιακού κινήματος μια απάντηση στις ταξικές τους διεκδικήσεις, το σοβινιστικό μικροαστικό πρόγραμμα, η ηγεσία και η δραστηριότητα του αντιστασιακού μπλοκ, το χαρακτήρισε ως άμεσο πρακτορείο του ιμπεριαλισμού.
Εν μέσω του ιμπεριαλιστικού πολέμου, όλες οι αντικειμενικές συνθήκες ήταν τέτοιες που ένας γνήσιος αγώνας για την εθνική απελευθέρωση και τη διάλυση της συμμαχίας με τον ιμπεριαλισμό, θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί μόνο στη βάση ενός σοσιαλιστικού προγράμματος, με σύνθημα τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Πολιτείες της Ευρώπης. Ο οργανωμένος αγώνας σε οποιαδήποτε άλλη βάση, δεδομένης της πολιτικής και των δύο πτερύγων της αντίστασης, ήταν βοηθητικός για το ένα μπλοκ ιμπεριαλιστών.
Οι τροτσκιστές, λοιπόν, δεν μπορούσαν να υποστείλουν τη σημαία τους μπαίνοντας στο μπλοκ των κομμάτων αυτής της λαϊκομετωπικής καρικατούρας. Ενώ υποστήριζαν, και όπου ήταν δυνατόν ηγούνταν σε κάθε πραγματική κινητοποίηση των μαζών, σε απεργίες, διαδηλώσεις και ένοπλες συγκρούσεις, οι τροτσκιστές είχαν το καθήκον να καταγγείλουν το μπλοκ της αντίστασης και την ηγεσία του ως βραχίονα και φορέα του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού, εχθρικό προς τα ταξικά συμφέροντα της εργατικής τάξης.
Σε αντίθεση με τους στρατιωτικούς σχηματισμούς του αστικού και μικροαστικού κινήματος αντίστασης, το προλεταριακό κόμμα έχει το καθήκον να αντιπαρατεθεί, και όπου είναι δυνατόν, να οργανώσει ανεξάρτητους στρατιωτικούς σχηματισμούς της εργατικής τάξης, καθώς και τους δικούς του ανεξάρτητους στρατιωτικούς σχηματισμούς.
Όμως η ασυμβίβαστη εναντίωση προς το «μπλοκ της αντίστασης» συμπληρώνεται από ευέλικτες τακτικές στην εφαρμογή της κομματικής πολιτικής. Οι οργανώσεις της αντίστασης ήταν σημαντικά πεδία επαναστατικής δράσης. Το επαναστατικό κόμμα είχε το καθήκον να στείλει τα στελέχη του μέσα στα αντιστασιακά κινήματα, αντιπαραθέτοντας έναν προλεταριακό σε ένα αστικό και μικροαστικό πρόγραμμα, βοηθώντας στην καταστροφή της επιρροής της αστικής τάξης στα μαχητικά τμήματα της εργατικής τάξης και οργανώνοντας μια συνειδητή προλεταριακή αντιπολίτευση στην πολιτική του σωβινισμού και των σοβινιστικών ηγετών.
Η «απελευθέρωση» της ηπείρου από τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό έθεσε το πρόβλημα της ταξικής πάλης σε οξεία μορφή. Με την άρση του βαριού χεριού της ολοκληρωτικής καταστολής του γερμανικού ιμπεριαλισμού, το εθνικό ζήτημα έτεινε να τεθεί στο παρασκήνιο. Μόνο μια παρατεταμένη στρατιωτική κατοχή για μια περίοδο ετών από τις δυνάμεις του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού και της σταλινικής γραφειοκρατίας, θα μπορούσε να θέσει το εθνικό ζήτημα σε μια σημαντική θέση στην πολιτική της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η έμμεση καταπίεση και εκμετάλλευση από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις και η στρατιωτική επέμβαση από την πλευρά της παλιάς άρχουσας τάξης ενάντια στο προλεταριάτο θα έτειναν μάλλον να εγείρουν τα ταξικά ζητήματα στη συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών. Στην περίπτωση της Γερμανίας το εθνικό πρόβλημα θα λάβει οξύ χαρακτήρα με τον διαμελισμό και την υποταγή της Γερμανίας στους Συμμάχους.
Κλασικές συνθήκες για την προλεταριακή επανάσταση
Η πλειοψηφία της ευρωπαϊκής αστικής τάξης που έχει ήδη κλονιστεί άσχημα από τα μεγάλα μαζικά κινήματα των ετών πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, αποδείχθηκε ανίκανη να οδηγήσει τα έθνη που είχε καλέσει σε αγώνα για την «υπεράσπιση της πατρίδας». Περαιτέρω αποκαρδιωμένη από τη στρατιωτική ήττα, χωρίς προοπτική και γεμάτη μίσος για τη δική της εργατική τάξη, σχεδόν ολόκληρη η άρχουσα τάξη των κατακτημένων χωρών συναδελφώθηκε με τον εχθρό και οργάνωσε την κοινή εκμετάλλευση με τον ξένο καταπιεστή του λαού του δικού της έθνος. Έτσι, ως Κούισλινγκς απέσπασαν το μίσος της συντριπτικής μάζας των εργατών και των μικροαστών.
Η νίκη των Συμμάχων βρίσκει τώρα την αστική τάξη να επιδιώκει να παίξει για τους «απελευθερωτές» τον ίδιο ρόλο που έπαιξε για τους «κατακτητές». Χωρίς σταθερά όργανα κρατικής καταπίεσης, πανικόβλητες μπροστά στην αυξανόμενη οργή των μαζών, αποθαρρημένες και χωρίς αυτή την εμπιστοσύνη που είναι απαραίτητη για μια εκμεταλλεύτρια άρχουσα τάξη, οι αστοί στην Ευρώπη εξαρτώνται πλήρως από τις συμμαχικές ξιφολόγχες για τη συνέχιση της κυριαρχίας τους.
Στον άλλο πόλο, η μεγάλη μάζα της εργατικής τάξης δεν θέλει πλέον το παλιό καθεστώς. Η εμπειρία μιας γενιάς υπό καπιταλιστική κυριαρχία από τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο, συν μια επίδειξη του ρόλου της δικής τους άρχουσας τάξης κάτω από τη ναζιστική κατοχή, σε συνδυασμό με την ανεργία και την πείνα, τον φασισμό και την εθνική ταπείνωση, την αναγνώριση ότι ενώ οι μάζες διεξήγαγαν τον αγώνα ενάντια στον ξένο καταπιεστή, η άρχουσα τάξη συνεργάστηκε και πλούτιζε, και τέλος, οι γιγαντιαίες νίκες του Κόκκινου Στρατού με όλες τις συσχετίσεις του με την Οκτωβριανή επανάσταση – όλοι αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν σε έναν μετασχηματισμό της συνείδησης των εργαζομένων μαζών.
Οι εργάτες της Ευρώπης «σπάνε» από την αστική κοινοβουλευτική πολιτική και τον σοσιαλδημοκρατικό ρεφορμισμό και στρέφονται προς την επαναστατική πολιτική, στον κομμουνισμό, αλλά δυστυχώς σε αυτή τη φάση στα σταλινικά κόμματα, δηλαδή στην καρικατούρα και τη διαστρεβλωμένη μορφή του.
Ο ολοκληρωτικός πόλεμος και η ήττα επιτάχυναν τη συγκέντρωση του κεφαλαίου και την καταστροφή της μεσαίας τάξης ιδιαίτερα στις πόλεις. Κατά εκατοντάδες χιλιάδες η μικροαστοί έχουν σπρωχτεί βίαια προς τις τάξεις των εργατών. Έχουν εξωθηθεί στα εργοστάσια και στα στρατόπεδα εργασίας, έχουν προλεταριοποιηθεί. Στο πλαίσιο της ριζοσπαστικοποίησης της εργατικής τάξης, μια αντίστοιχη αλλαγή συνέβη και στις τάξεις των μικροαστών. Όπως πάντα, τα πιο καταπιεσμένα στρώματα του πληθυσμού – οι γυναίκες και η νεολαία – χρειάστηκε να σηκώσουν τα μεγαλύτερα βάρη του πολέμου, και εδώ, ιδιαίτερα στη νεολαία, η επιθυμία για μια ριζική αλλαγή και μια κομμουνιστική λύση των καθημερινών προβλημάτων έχει αναπτυχθεί σταθερά.
Έτσι, όλες οι αντικειμενικές συνθήκες για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού υπάρχουν ξεκάθαρα. Αλλά οι υποκειμενικοί παράγοντες δεν έχουν ακόμη δημιουργηθεί. Τα μαζικά επαναστατικά κόμματα της Τέταρτης Διεθνούς δεν έχουν ακόμη χτιστεί. Το να μετατρέψουμε τις μικρές τροτσκιστικές ομάδες και κόμματα σε μαχόμενη μαζική ηγεσία της εργατικής τάξης είναι το πιο σημαντικό καθήκον που αντιμετωπίζουν οι σύντροφοί μας στην Ευρώπη. Χωρίς μαζικά τροτσκιστικά κόμματα, οι μάζες, με δεμένα τα μάτια από τη σοσιαλδημοκρατία και ιδιαίτερα από τον σταλινισμό, θα χτυπούν μάταια τα κεφάλια τους πάνω στα εμπόδια του καπιταλισμού.
Μόνο η αριθμητική αδυναμία των στελεχών της Τέταρτης Διεθνούς και η απομόνωση των συντρόφων μας, δίνει στην άρχουσα τάξη τη δυνατότητα ανάσας. Η ηγεσία της αστικής τάξης έχει επίγνωση των δικών της ταξικών αναγκών, παρά την αποθάρρυνσή της. Πρέπει πάση θυσία να συντρίψουν την εργατική τάξη, αλλά τους λείπουν οι δυνάμεις για να το κάνουν αυτή τη στιγμή.
Σημειώσεις
(1) Ο συνασπισμός Γερμανίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας που δημιουργήθηκε το 1936.
(2) Ο Ναπολέων Ζέρβας ήταν επικεφαλής του ΕΔΕΣ (Ελληνική Δημοκρατική Εθνική Ένωση) που ενώ συμμετείχε στην αντίσταση κατά των ναζί, έγινε όργανο του βρετανικού ιμπεριαλισμού και των Ελλήνων μοναρχικών στον εμφύλιο πόλεμο του 1944-49. Ο Γιώργος Σιάντος ήταν Γραμματεάς του ΚΚΕ (1942-1945). Ο Τίτο (Γιόζιπ Μπροζ) ηγήθηκε της αντίστασης στην κατοχή της Γιουγκοσλαβίας. Το ΚΚ της Γιουγκοσλαβίας έσπασε από τη Μόσχα το 1948.
(3) Οι Μακί ήταν οι μαχητές της αντίστασης στις επαρχιακές περιοχές της κατεχόμενης Γαλλίας, ενώ to FTP ήταν το ένοπλο αντάρτικο υπό την ηγεσία του ΚΚ που δρούσε κυρίως σε αστικές περιοχές.
* Ο Τεντ Γκραντ (1913-2006) ήταν ο ιδρυτής και βασικός θεωρητικός της ισχυρής μαρξιστικής Τάσης του Militant (το όνομα της εφημερίδας της) στη Βρετανία, της διεθνούς οργάνωσης CWI (Επιτροπή για μια Εργατική Διεθνή) και της σημερινής, επίσης διεθνούς οργάνωσης με την ονομασία IMT (Διεθνής Μαρξιστική Τάση). Το παραπάνω κείμενο είναι ένα εκτεταμένο απόσπασμα από ένα ομότιτλο κείμενο που γράφτηκε τον Μάρτιο του 1945 και περιέχεται στη συλλογή κειμένων του Τεντ Γκραντ με τίτλο The Unbroken Thread. Μετάφραση: Σταμάτης Καραγιαννόπουλος.
