Στο αμέσως προηγούμενο απόσπασμα, ο Τεντ Γκραντ περιέγραψε μερικές από τις μεθόδους που συνήθιζε να χρησιμοποιεί το καθεστώς Μπρέζνιεφ, για να τιμωρεί και να απομονώνει τους διαφωνούντες. Για την αποφυγή οποιασδήποτε δίκης, που, με τις μακροχρόνιες διαδικασίες και την πιθανή δημοσιότητα, θα δυσκόλευε κάπως τα πράγματα, οι πολιτικοί κρατούμενοι εσωκλείονταν με τυπικές διαδικασίες σε ψυχιατρικές κλινικές, που άρχισαν να ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ. Εκεί, κάτω από τη διαρκή επιτήρηση ελεγχόμενων γιατρών και της KGB, στερούνταν οποιασδήποτε επαφής με τον έξω κόσμο.
Όλα αυτά τα τρομακτικά πράγματα συνέβαιναν σε μια περίοδο, που η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ ακόμα ισχυριζόταν πως «έχτιζε τον κομμουνισμό», που με λίγα λόγια σημαίνει πως έχτιζε την υψηλότερη μορφή ανθρώπινης κοινωνίας: μια αταξική κοινωνία, στην οποία το κράτος θα είχε απονεκρωθεί και η αναγκαιότητα για εξαναγκασμό θα είχε αντικατασταθεί από την ελεύθερη και εθελοντική συνεργασία ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας.
Οι ηγέτες των Κομμουνιστικών Κομμάτων σηκώνουν τώρα αμήχανα τους ώμους τους και εκφράζουν την καθυστερημένη κριτική τους για όλα αυτά τα τρομαχτικά, για τα οποία μόνο αυτοί φαίνεται να μην ήταν ενήμεροι. Πουθενά όμως δε μας προσφέρουν μια εξήγηση για το πώς τέτοιες αγριότητες μπορούσαν να συμβαίνουν σε καθεστώς «πραγματικού σοσιαλισμού». Έτσι, επέρχεται ολοκληρωτική σύγχυση και όλη αυτή η κατάσταση εμφανίζεται απλά ως το αποτέλεσμα αυθαίρετων πράξεων ορισμένων μεμονωμένων ατόμων. Τελικά, δηλαδή, όλες αυτές οι απάνθρωπες συμπεριφορές συγκαταλέγονται στην κατηγορία των «ατυχημάτων» (είναι δηλαδή πράγματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν, δεν μπορούν να αποδοθούν σε κάποια συγκεκριμένη αιτία). Αυτό σημαίνει πως τέτοιες καταστάσεις μπορούν να συμβούν σε οποιαδήποτε κοινωνία, συμπεριλαμβανομένης μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Τι ωραία διαφήμιση για το σοσιαλισμό! Στην πραγματικότητα μπορούν εύκολα να εξηγηθούν από ένα μαρξιστή: αποτελούσαν τους τρόπους με τους οποίους μια προνομιούχα άρχουσα κάστα προσπαθούσε να υπεραμυνθεί της εξουσίας και του πλούτου της ενάντια στην πλειοψηφία της κοινωνίας. Μόλις αυτό γίνει κατανοητό, δε μένει πλέον τίποτα το μυστηριώδες ή το τυχαίο. Αναπαράγεται δηλαδή τελικά ένα μοντέλο συμπεριφοράς που είναι ιδιαίτερα οικείο σε κάθε σοβαρό σπουδαστή ιστορίας, ο οποίος γνωρίζει πως – σύμφωνα με τα λόγια του γερο-Ένγκελς – σε οποιαδήποτε κοινωνία όπου η τέχνη, η επιστήμη και η διακυβέρνηση αποτελούν μονοπώλιο μιας μειοψηφίας, αυτή η μειοψηφία θα χρησιμοποιήσει και θα καταχραστεί τη θέση της σύμφωνα με το συμφέρον της.
Οι καπιταλιστές είναι απαραίτητοι για τον καπιταλισμό. Είναι οι «θεματοφύλακες των μέσων παραγωγής». Το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς το ιδιωτικό κέρδος, το οποίο είναι η μοναδική πηγή των επενδύσεων. Η λαιμαργία για την καταβρόχθιση της υπεραξίας αποτελεί την κινητήρια δύναμη του συστήματος. Οι εργάτες το θεωρούν αυτό απόλυτα φυσιολογικό. Ένας εργάτης μπορεί να απαιτήσει μεγαλύτερο μερίδιο από την υπεραξία την προερχόμενη από την εργασία του, αλλά δε θα απαιτήσει από τα αφεντικά να μην έχουν καθόλου κέρδος. Από πού προερχόταν όμως ο υλικός πλούτος της γραφειοκρατίας; Από οικονομική άποψη, δικαιούτο μόνο αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε μισθό επιστασίας (διεύθυνσης). Οτιδήποτε περισσότερο λάμβαναν, δεν το δικαιούνταν ως παραγωγικοί συντελεστές, αλλά το καταχράζονταν σαν κλέφτες, παράσιτα και γκάνγκστερ.
Για το λόγο αυτό ακόμα και τα πιο βασικά δημοκρατικά δικαιώματα ήταν πολύ επικίνδυνο να παραχωρηθούν στο λαό, δεδομένου ότι το πρώτο θέμα που θα τίθεντο θα ήταν η περικοπή των προνομίων της γραφειοκρατίας. Ασφαλώς, από οικονομικής απόψεως, αυτό θα ήταν απολύτως σωστό. Αλλά, από την οπτική γωνία της γραφειοκρατικής κάστας, αυτό θα ήταν το «φιλί του θανάτου». Αυτή είναι η πραγματική υλική βάση του ολοκληρωτικού καθεστώτος.
Αντί να απλοποιείται συνεχώς η διοίκηση με την αυξανόμενη συμμετοχή των μαζών, μια τερατώδης γραφειοκρατική μηχανή παγιώθηκε, με το ποσοστό των υπαλλήλων προς τους εργάτες να είναι πολύ μεγαλύτερο από οποιοδήποτε καπιταλιστικό έθνος. Σε σύγκριση με αυτό το κράτος ακόμα και το αμερικανικό, με το γιγαντιαίο στρατιωτικο-πολιτικό σύμπλεγμά του, έδειχνε απειροελάχιστο. Η γραφειοκρατία αντί να συμβάλλει στην κίνηση της κοινωνίας προς τα μπρος, με την πληθώρα των υπουργείων, των τμημάτων και υποτμημάτων και τα βουνά από χαρτομάνι, εντολές και κόκκινες ταινίες, αποτελούσε ένα από τα κύρια εμπόδια στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Τις πολιτικές δεν τις καθόριζαν τα συμφέροντα της κοινωνίας και της εργατικής τάξης, αλλά τα κεκτημένα δικαιώματα ενός διαρκώς διευρυνόμενου στρατού υπαλλήλων.
Το πλέον εγκληματικό απ’ όλα ήταν πως την περίοδο του Μπρέζνιεφ υπήρχαν οι υλικές συνθήκες που κατ’ ελάχιστο απαιτούνταν για να ξεκινήσει η Σοβιετική Ένωση την κίνησή της προς το σοσιαλισμό. Ο διαχωρισμός της κοινωνίας σε τάξεις καθορίζεται ιστορικά από τον καταμερισμό εργασίας και, πάνω απ’ όλα, από το διαχωρισμό ανάμεσα στην πνευματική και τη χειρωνακτική εργασία. Τώρα όμως υπήρχε η υλική βάση για την κατάργηση αυτού του διαχωρισμού. Το 1917, μόνο τέσσερα εκατομμύρια ήταν οι εργάτες στη Ρωσία. Στη Σοβιετική Ένωση το 1980, υπήρχαν 120 εκατομμύρια εργάτες. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη και πιθανά η πιο μορφωμένη εργατική τάξη στον κόσμο.
Χάρη στην τεράστια ανάπτυξη της βιομηχανίας, της επιστήμης και της τεχνολογίας, δεν υπήρχε λόγος να μην υπάρχει η πληρέστερη δυνατή άνθιση της εργατικής δημοκρατίας. Η προϋπόθεση για αυτό ήταν η διαχείριση της κοινωνίας και του κράτους να γίνεται από την εργατική τάξη. Θα έπρεπε να υπάρχουν πλήρη δικαιώματα σε όλα τα κόμματα και σε όλες τις τάσεις, για να μπορούν να υπερασπίζονται τις απόψεις τους. Δε θα έπρεπε ασφαλώς να αποκλείονται ακόμα και εκείνοι οι «ιδιόρρυθμοι» που θα επιθυμούσαν την επιστροφή στον καπιταλισμό. Ένα τέτοιο καθεστώς πραγματικής εργατικής δημοκρατίας θα προετοίμαζε την κίνηση προς το σοσιαλισμό. Όμως, η βασικότερη προϋπόθεση για να συμβεί αυτό ήταν η ανατροπή της γραφειοκρατίας, η οποία ήταν αποφασισμένη να διατηρήσει την εξουσία με όλα τα μέσα που είχε στη διάθεσή της.
Αυτή η αντίφαση γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρη, κραυγαλέα και δυσβάστακτη όσο η Σοβιετική Ένωση ξεπερνούσε την καθυστέρησή της και μετασχηματιζόταν σε μια μοντέρνα οικονομία. Η εξουσία της γραφειοκρατίας παρέμενε ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο που μπλόκαρε το δρόμο προς το σοσιαλισμό. Για το λόγο αυτό αυξανόταν η καταπίεση, αντί να μειώνεται όπως είχε οραματιστεί ο Λένιν, και όπως θα έπρεπε να συνέβαινε, εάν εξέλειπε η υλική βάση που πυροδοτεί τις κοινωνικές συγκρούσεις. Στην πραγματικότητα, η Σοβιετική Ένωση απομακρυνόταν από το σοσιαλισμό, οι διαφοροποιήσεις γίνονταν ολοένα και μεγαλύτερες, οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί ακόμα πιο οξείς, η εξουσία της γραφειοκρατίας όλο και λιγότερο ανεκτική. Το ολοκληρωτικό κράτος ήταν η πιο χειροπιαστή εκδήλωση αυτού του γεγονότος και όχι η αιτία του*.
*Σημ. του μεταφραστή: Είναι πολύ διαδεδομένη η ιδέα πως οι κομμουνιστές επιθυμούν την επιβολή ενός ολοκληρωτικού κράτους – τη «δικτατορία του προλεταριάτου»(!) – σαν το μοναδικό τρόπο που έχουν για να βάλουν δια της βίας την «ελεύθερη κοινωνία» στην τροχιά του σοσιαλισμού. Πρόκειται για καταφανέστατο σφάλμα, για μια προφανώς αντιφατική ιδέα, όπως καταδεικνύεται από το παραπάνω κείμενο του Τεντ Γκραντ.
Τεντ Γκραντ
Μετάφραση: Άγγελος Ηρακλείδης
