Τα τελευταία χρόνια η ανθρωπότητα ζει στον αστερισμό μιας ακόμη σπουδαίας ανακάλυψης, της αποκωδικοποίησης του DNA. «Άλμα» προόδου χαρακτήρισαν πολλοί το επίτευγμα αυτό της βιολογίας. «Νέοι ορίζοντες ανοίγονται στον τομέα της ιατρικής» υποστήριξαν αλλά «και της… οικονομίας»!!!
Το DNA προσδιορίστηκε ότι είναι η χημική σύνθεση των γονιδίων μόλις τη δεκαετία του ’50. Το 1953 ο Fransis Crich και ο James Watson έκαναν ένα επαναστατικό άλμα στη γενετική με την ανακάλυψη του περίφημου προτύπου διπλής έλικας στο μόριο του DNA. Αυτό αποσαφηνίζει τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγονται τα χρωμοσώματα στη διαίρεση των κυττάρων. Το γονίδιο αποτελεί τη μονάδα της κληρονομικότητας. Το σύνολο των γονιδίων που διαθέτει ένας οργανισμός λέγεται γονιδίωμα. Σήμερα οι επιστήμονες έχουν καταπιαστεί με το έργο του προσδιορισμού όλων των γονιδίων του ανθρώπινου γονιδιώματος.
Με την αποκωδικοποίηση του DΝΑ άρχισαν να βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια οι θεωρίες της ευγονικής. Η επιθυμία βελτίωσης του ανθρώπινου είδους συχνά συνδέεται με ψευτοεπιστημονικές θεωρίες τις οποίες προβάλλουν εκείνοι που θέλουν να αποδείξουν την «ανωτερότητα» μιας συγκεκριμένης ομάδας, φυλής, έθνους, κοινωνικής τάξης ή φύλου, στη βάση της ευγενούς καταγωγής ή της «κατάλληλης αναπαραγωγής». Οι αντιδραστικές αυτές ανοησίες περιβάλλονται συνήθως με ένα κίβδηλο «επιστημονικό» ύφος για να προσδώσουν μια διανοητική υπόσταση στις πλέον παράλογες και απεχθείς προκαταλήψεις. Η Αμερική, η «χώρα της ελευθερίας», παρακολούθησε το θρίαμβο του κινήματος της ευγονικής με τη θέσπιση νόμων για την αναγκαστική στείρωση των «βιολογικά κατώτερων».
Στα πλαίσια λοιπόν του καπιταλισμού, ακόμα και τα πιο πρωτοπόρα βήματα της επιστήμης εμφανίζονται περισσότερο ως απειλή παρά ως ελπίδα. Πρόσφατα ο Μπλερ αποδέχτηκε την απαίτηση των ασφαλιστικών εταιρειών, να υποβάλλουν τους πελάτες τους σε εξέταση DNA, ώστε να διαπιστώνουν αν κάποιοι από αυτούς παρουσιάζουν εκ γενετής πιθανότητες να εμφανίσουν, ίσως στο μέλλον, κάποια σοβαρή ασθένεια. Αν συνυπολογίσουμε ότι η παγκόσμια τάση είναι να καταργηθεί σταδιακά η δημόσια ασφάλιση και να υπάρχει μόνο η ιδιωτική, καταλαβαίνει κανείς τι σημαίνει αυτό για τους γενετικά ασθενέστερους. Υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί έτσι ένα γενετικό προλεταριάτο ανίκανο για εργασία, χωρίς ασφάλιση, επαγγελματική εξέλιξη και χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός εμφανίζεται μέσω της βιοτεχνολογίας ως χορηγός της ζωής. Είναι όμως έτσι; Το πραγματικά καινούργιο βρίσκεται στην προσπάθειά του να ξεπεράσει η εκμετάλλευση όλα τα ιστορικά, κοινωνικά, ακόμα και βιολογικά όρια. Προσπαθεί να αναπτύξει νέες θεωρίες «κοινωνικής βιολογίας» και να βρει ιδεολογική έκφραση η ευγονική ενώ απλά οι άνθρωποι θα χωρίζονται και με το κατά πόσο γονιδιακά ανώτεροι είναι από κάποιους άλλους.
Η ιδιωτική εταιρεία Celera προσπαθεί εδώ και χρόνια να κατοχυρώσει εκατοντάδες γονίδια, τα οποία να μπορούν να πουληθούν άνετα στις φαρμακοβιομηχανίες. Από εκεί προσδοκούν ότι θα βρεθούν νέα φάρμακα για ανίατες ασθένειες που κατά περίπτωση θα αυξήσουν το μέσο όρο ζωής. Πόσους όμως αγγίζουν αυτά τα ευεργετήματα; Είναι σίγουρο πως αν κανείς έθετε ένα ερώτημα στον Τρίτο Κόσμο για τη σπουδαιότητα της χαρτογράφησης του DNA θα συναντούσε ελάχιστη ευφορία αφού το σημαντικό σε αυτές τις χώρες είναι να μην πεθαίνει κάποιος σε παιδική ηλικία, από ασθένειες όπως η ιλαρά, η ελονοσία, ή ακόμα λόγω έλλειψης πόσιμου νερού.
Η γενετική ταυτότητα θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερους αποκλεισμούς. Από το νόμο της ζούγκλας, στο νόμο της ζούγκλας των γονιδίων. Ίσως και να αποτελεί το σενάριο του μέλλοντος στο οποίο υπάγεται και η δημιουργία στρατών πανομοιότυπων ανθρώπων κατά τα πρότυπα της «Άριας φυλής». Είναι σίγουρο πως ο διπλός έλικας του DNA θα γίνει το σύμβολο μιας πολωμένης εποχής και κοινωνίας με τους έχοντες και τους μη έχοντες πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Αυτή είναι η νέα τάξη της ιατρικής που εγκαινίασε ο Κλίντον στις 26/06/00.
0 καπιταλισμός στη σημερινή του μορφή μοιάζει να προσπαθεί να σπάσει τα βιολογικά όρια που περιορίζουν την εξαγωγή υπεραξίας αποκτώντας τον έλεγχο όχι μόνο του μυαλού και του χεριού της εργατικής δύναμης, αλλά των ίδιων των κυττάρων τους. Μοιάζει να επιδιώκει την άμεση παραγωγή εργατικής δύναμης, εξ αρχής ως προϊόν με προδιαγραμμένα χαρακτηριστικά, ικανότητες και αντιδράσεις. Η βουλιμία για υπερεργασία πάντοτε συγκρουόταν με τα φυσικά και βιολογικά όρια της εργάσιμης ημέρας. Το μόνιμο όνειρο για επέκταση της εργάσιμης μέρας – που θα πολλαπλασίαζε την υπεραξία που καρπώνεται το κεφάλαιο – ήταν και είναι μέχρι σήμερα το βασικό «όραμα» της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Σήμερα που το πλανητικό κυνήγι της κερδοφορίας και της ανταγωνιστικότητας βρίσκεται στο απόγειο, η δημιουργία ενός κατάλληλου «γενετικού κεφαλαίου» των εργαζομένων μπορεί να «απελευθερώσει» την εργάσιμη ημέρα από τις «ατέλειες» της ανθρώπινης φύσης.
Αν η «Ντόλι» μπορεί να μετατραπεί σε ένα «βιολογικό εργοστάσιο» για την παραγωγή ουσιών και οργάνων, γιατί να μην μπορεί και ο άνθρωπος να μετατραπεί σ’ ένα ζωντανό «μέσο παραγωγής» ώστε να αντεπεξέρχεται στις υψηλές απαιτήσεις; Όπως ακριβώς ο καπιταλισμός οικειοποιήθηκε όλους τους όρους της εργασίας και της ζωής του ανθρώπου έτσι τώρα επιχειρεί να μετατρέψει σε ιδιοκτησία το μόνο που του έχει απομείνει: τον ίδιο τον άνθρωπο.
Βέβαια όσο και αν προσπαθήσουν, ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει μηχανή ή ρομπότ. Και αυτό γιατί τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου δεν είναι απλά μια βιολογική διαδικασία, αλλά προϊόν των κοινωνικών σχέσεων. Είναι το σύνθετο αποτέλεσμα μιας διαρκούς αλληλεπίδρασης με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και αυτό καθορίζει τελικά ποιες από τις γενετικές κληρονομημένες προδιαθέσεις και τάσεις θα εκδηλωθούν ή όχι, ποια χαρακτηριστικά του θα αναπτυχθούν ή θα ατονήσουν μέσα σε μια ολόκληρη ιστορική πορεία.
Η σημερινή μυθοποίηση της βιολογίας και της γενετικής εκφράζει τη μεγάλη ουτοπία του κεφαλαίου για μια κατασκευή του ίδιου του ανθρώπου έξω απ’ τα «βλαβερά» πλαίσια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ο δρόμος αυτός δείχνει ότι στα πλαίσια της αστικής ιδιοκτησίας και του καπιταλισμού ακόμα και οι πιο ελπιδοφόρες κατακτήσεις του ανθρώπου είναι καταδικασμένες να γίνουν ο εφιάλτης του.
Οι μαρξιστές όμως δεν μπορούν να υιοθετήσουν μια τεχνοφοβική στάση. Η θετική στάση απέναντι σ’ αυτά τα επιτεύγματα είναι μονόδρομος. Οι πρωτοποριακές δυνάμεις μαζί με τις κορυφαίες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις αποτελούν καρπό συλλογικής προσπάθειας. Σήμερα τα επιτεύγματα αυτά τα διαχειρίζονται οι Μπους-Μπλερ και το κεφάλαιο προσπαθώντας να οξύνουν τις αντιθέσεις της εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Έτσι η κατάργηση του καπιταλισμού αποτελεί τη μόνη ελπίδα έτσι ώστε οι επιστήμονες και οι ανακαλύψεις τους να γίνουν ανθρωποκεντρικές και όχι πατέντες των ιδιωτικών εταιρειών. Σε διαφορετική περίπτωση, ο Μπους θα υπόσχεται στους πλούσιους ότι στα επόμενα χρόνια θα ξέρουν τον καρκίνο μόνο ως ζώδιο, ενώ οι πληβείοι της κοινωνίας θα εξακολουθούν να πεθαίνουν από αρρώστιες θεωρητικά ξεπερασμένες, όπως η ελονοσία και η φυματίωση.
Γιώργος Θάνος
