Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας πραγματοποίησε το 8ο συνέδριό του στην Αβάνα, από τις 16 έως τις 19 Απριλίου, περίοδος που συνέπεσε με την 60ή επέτειο της ανακήρυξης του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της επανάστασης, την παραμονή της απόπειρας εισβολής στον «Κόλπο των Χοίρων». Το συνέδριο ήταν το αποκορύφωμα της διαδικασίας αντικατάστασης της ιστορικής ηγεσίας εν μέσω μίας σοβαρής οικονομικής κρίσης και επικίνδυνων οικονομικών μεταρρυθμίσεων.
Στην Κούβα, τα σύμβολα είναι σημαντικά και μερικές φορές λένε περισσότερα από τα κείμενα. Πάνω από την εξέδρα των ομιλητών του συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας (ΚΚΚ) δέσποζαν τα πορτρέτα των Μαρτί, Μπαλίνιο, Μέγια και Φιντέλ. Ένας Κουβανός σύντροφος ρώτησε: «Πού είναι ο Μαρξ και ο Λένιν»; Η αλήθεια είναι ότι η τελευταία φορά που τα πορτρέτα των Μαρξ και Λένιν έκαναν την εμφάνιση τους ήταν στο 5ο συνέδριο του ΚΚΚ το 1991, όταν ο σταλινισμός κατέρρεε στην ΕΣΣΔ υπό την ηγεσία του ΚΚΣΕ.
Τα πορτρέτα που παρουσιάστηκαν στο 8ο Συνέδριο ενίσχυσαν την κύρια ιδέα που ήθελε να μεταφέρει η κουβανέζικη ηγεσία: τη συνέχεια της Κουβανέζικης Επανάστασης. Έτσι, ο Μπαλίνιο αντιπροσώπευε τη συνέχεια μεταξύ του Κουβανέζικου Επαναστατικού Κόμματος του Μαρτί και του πρώτου Κομμουνιστικού Κόμματος του Μέγια, και ο Φιντέλ αντιπροσώπευε την Κουβανική Επανάσταση του 1959.
Επιπλέον, η διεξαγωγή του συνεδρίου συνέπεσε με την 60η επέτειο της εισβολής στον «Κόλπο των Χοίρων», στις 16 Απριλίου 1961, όταν η Κουβανέζικη Επανάσταση, οπλίζοντας εργάτες και αγρότες, επέφερε μια συντριπτική ήττα στην αντεπανάσταση και τον ιμπεριαλισμό. Την παραμονή της απόπειρας ιμπεριαλιστικής εισβολής, ο Φιντέλ Κάστρο διακήρυξε τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης, η οποία είχε ήδη απαλλοτριώσει τη γη, τις τράπεζες, τις μεγάλες πολυεθνικές και κουβανέζικες εταιρείες.
Η ιδέα που εκφράστηκε εδώ ήταν ότι, αν και η ιστορική γενιά – αυτή που πρωτοστάτησε στην επανάσταση – αποσύρεται, η επανάσταση συνεχίζεται. Ο Ραούλ Κάστρο, 89 ετών, αποχώρησε από τη θέση του πρώτου γραμματέα του ΚΚΚ, αφού παραιτήθηκε από Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Συμβουλίου Υπουργών της Δημοκρατίας της Κούβας το 2018. Επίσης 88 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής αποχωρούν από το σώμα, συμπεριλαμβανομένης ολόκληρης της ιστορικής γενιάς και το 20% των μελών του Πολιτικού Γραφείου ανανεώνεται επίσης.
Αυτή η αλλαγή δεν είναι κάτι ασήμαντο. Αυτή ήταν η γενιά που όχι μόνο καθοδήγησε την επανάσταση το 1959, αλλά αντιστάθηκε στην πίεση της καπιταλιστικής παλινόρθωσης μετά την πτώση του σταλινισμού. Η ηγεσία που τώρα αντικαθίσταται έχει ένα κύρος που δεν μπορεί να μεταδοθεί αυτόματα σε αυτούς που αναλαμβάνουν τα ηγετικά πόστα. Η αποχώρησή της αντανακλά επίσης την εξέλιξη της κουβανέζικης κοινωνίας. Το πέρασμα του χρόνου σημαίνει ότι υπάρχουν τώρα πολύ λίγοι Κουβανοί που θυμούνται πώς ήταν η ζωή στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Κουβανοί κάτω των 40 ετών έχουν μεγαλώσει και έζησαν την εποχή της «ειδικής περιόδου και του σταδιακού ανοίγματος στην ελεύθερη αγορά. Δεν έχουν καμία ανάμνηση της περιόδου» όπου οι κατακτήσεις της επανάστασης, σε συνδυασμό με την βοήθεια από την ΕΣΣΔ οδήγησαν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.
Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε μετά από ένα χρόνο πανδημίας του COVID-19, η οποία κλόνισε την οικονομία της Κούβας. Το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά 11% – η μεγαλύτερη πτώση από το 1993 – οδηγώντας ορισμένους να αναφερθούν σε μια νέα «ειδική περίοδο». Ένας από τους κύριους παράγοντες ήταν η απότομη πτώση του τουρισμού, με την άφιξη μόλις ενός εκατομμυρίου τουριστών, 75% λιγότερων από το 2019. Και ήδη, εκείνη τη χρονιά, ο τουρισμός είχε μειωθεί 20% σε σχέση με το 2018, λόγω των αυστηρών κυρώσεων που επέβαλε η κυβέρνηση Τραμπ.
Η πτώση των εσόδων από τον τουρισμό σήμαινε μία απότομη πτώση του εισοδήματος σε ξένο συνάλλαγμα, κάτι που περιόρισε την αγοραστική δύναμη της Κούβας στην παγκόσμια αγορά. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί η αύξηση των κρατικών δαπανών που προκαλούνται από την πανδημία. Περίπου 300 εκατομμύρια δολάρια δαπανήθηκαν για την αγορά τεστ κορωνοϊού και εργαστηριακού εξοπλισμού. Τα μέτρα καραντίνας υπολογίζεται επίσης πως κόστισαν 85 εκατομμύρια δολάρια. Αυτή η κατάσταση έχει οδηγήσει σε απότομη αύξηση των ελλείψεων σε τρόφιμα, προκαλώντας μεγάλες ουρές στα καταστήματα βασικών ειδών διατροφής.
Η εκλογή του Μπάιντεν στις ΗΠΑ δεν σήμανε, μέχρι στιγμής, καμία αλλαγή στην πολιτική εμπάργκο και επιθετικότητας εκ μέρους του ιμπεριαλισμού. Όλα τα μέτρα ενίσχυσης του αποκλεισμού και των κυρώσεων που έλαβε ο Τραμπ παραμένουν. Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση της Κούβας επιτάχυνε μια σειρά οικονομικών μέτρων που είχαν ήδη εγκριθεί στο 6ο Συνέδριο το 2011, αλλά που δεν είχαν εφαρμοστεί ποτέ. Αυτά τα μέτρα, με την ονομασία «Μέτρα Οικονομικής Αναδιάρθρωσης» προωθούν τη νομισματική σταθεροποίηση, καθώς και άλλα μέτρα που ενισχύουν την αγορά και τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Η εφαρμογή των μέτρων δεν έγινε χωρίς προβλήματα. Είχαμε υπερβολική αύξηση στις τιμές και περικοπές σε κοινωνικές παροχές που προκάλεσαν δυσαρέσκεια στον πληθυσμό. Η κυβέρνηση τελικά αναγκάστηκε να προβεί σε ορισμένες προσαρμογές στην εφαρμογή των μέτρων κάτι που αντανακλά τη διαπάλη ζωντανών δυνάμεων.
Η εισήγηση του Ραούλ Κάστρο στο 8ο συνέδριο αντικατοπτρίζει αυτήν τη δυσαρέσκεια, με μια σκληρή κριτική στην Επιτροπή για την Εφαρμογή και Ανάπτυξη των Κατευθυντήριων Γραμμών, η οποία «απέτυχε να οργανώσει με επαρκή τρόπο τη συμμετοχή των διαφόρων παραγόντων που συμμετείχαν στην υλοποίηση των κατευθυντήριων γραμμών και προχώρησε σε λειτουργίες που υπερέβησαν την εντολή που της δόθηκε από το συνέδριο». Ως συνέπεια αυτής της κριτικής, ο επικεφαλής της Επιτροπής, Μαρίνο Μουρίγιο, που θεωρήθηκε από τον διεθνή αστικό τύπο ως «τσάρος των μεταρρυθμίσεων» διαγράφηκε από το ΚΚ.
Το μονοπώλιο εξωτερικού εμπορίου και τα όρια των «μεταρρυθμίσεων»
Η εισήγηση του Ραούλ Κάστρο περιείχε επίσης μερικές πολύ ενδιαφέρουσες δηλώσεις σχετικά με την οικονομία. Ο Κάστρο ανέφερε την επέκταση του καταλόγου των δραστηριοτήτων που επιτρέπονται στον τομέα αυτοαπασχόλησης και επεσήμανε πώς «αυτή η απόφαση, …, όπως αναμενόταν, αμφισβητήθηκε μετά από λίγες ημέρες και χαρακτηρίστηκε ανεπαρκής από εκείνους που ονειρεύονται την καπιταλιστική παλινόρθωση στη χώρα και τις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις της λαϊκής περιουσίας και των μέσων παραγωγής … Φαίνεται ότι ο εγωισμός, η απληστία και η επιθυμία για μεγαλύτερο εισόδημα προκαλούν σε ορισμένους ανθρώπους την επιθυμία να ξεκινήσει μια διαδικασία ιδιωτικοποιήσεων, η οποία θα εξαλείψει τα θεμέλια και την ουσία της σοσιαλιστικής κοινωνίας που χτίστηκε πάνω από έξι δεκαετίες πριν». Ο Ραούλ Κάστρο συνέδεσε σωστά την καπιταλιστική παλινόρθωση με την καταστροφή των κατακτήσεων της επανάστασης: «Με αυτόν τον τρόπο, σε σύντομο χρονικό διάστημα, τα εθνικά συστήματα εκπαίδευσης και δημόσιας υγείας θα διαλύονταν επίσης, τα οποία είναι δωρεάν και προσβάσιμα για όλους τους Κουβανούς.»
Ο Ραούλ Κάστρο υπερασπίστηκε σαφώς το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου: «Άλλοι, ελπίζοντας να γκρεμίσουν τη σοσιαλιστική αρχή του κρατικού μονοπωλίου στο εξωτερικό εμπόριο, απαιτούν να επιτραπούν οι εισαγωγές από ιδιώτες στο πνεύμα της δημιουργίας ενός μη κρατικού συστήματος εμπορίου». Και το συνέδεσε με τα όρια των οικονομικών μεταρρυθμίσεων: «Υπάρχουν όρια που δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε γιατί οι συνέπειες θα ήταν μη αναστρέψιμες και θα οδηγούσαν σε στρατηγικά λάθη και στην ίδια την καταστροφή του σοσιαλισμού και επομένως της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας. »
Αυτό το μέρος της ομιλίας του Κάστρο είναι πολύ σημαντικό. Στην πραγματικότητα, στη δεκαετία του 1920, κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τη Νέα Οικονομική Πολιτική [NEΠ], ο Λένιν επέμεινε στη σημασία του κρατικού μονοπωλίου στο εξωτερικό εμπόριο και συγκρότησε ένα μπλοκ με τον Τρότσκι για να αντιπαλέψει τις θέσεις του Μπουχάριν που ήταν υπέρ της αντικατάστασης του μονοπωλίου του εξωτερικού εμπορίου με ένα σύστημα δασμών και κατά της άποψης του Στάλιν, του Κάμενεφ και του Ζινόβιεφ που ήθελαν να χαλαρώσουν το μονοπώλιο. Η υπεράσπιση του Λένιν για το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου εκφράστηκε με όρους που έχουν μεγάλη σημασία για την Κούβα σήμερα: «Θα προσθέσω ότι το μερικό άνοιγμα των συνόρων θα ήταν γεμάτο από σοβαρούς νομισματικούς κινδύνους…θα υπήρχε ο σοβαρός κίνδυνος να διεισδύσει η μικροαστική τάξη και κάθε είδους πράκτορας των εμιγκρέδων στη Ρωσία, χωρίς να έχουμε την παραμικρή πιθανότητα να ασκήσουμε έλεγχο πάνω τους.» (13 Δεκεμβρίου 1922, Lenin, The Monopoly Of Foreign Trade, CW, Τόμος 33, Progress)
Ο Λένιν, ο οποίος γνώριζε τους κινδύνους των παραχωρήσεων στον καπιταλισμό που αντιπροσώπευε η ΝΕΠ, θεώρησε αυτό το ζήτημα πολύ σημαντικό. Κατά τη διάρκεια της ασθένειας που οδήγησε τελικά στο θάνατό του, ο Λένιν ξεκίνησε έναν αγώνα ενάντια στη γραφειοκρατία που επικεντρώθηκε σε δύο σημεία: το ένα ήταν το ζήτημα του μονοπωλίου του εξωτερικού εμπορίου. Το άλλο ήταν η καταπολέμηση των μεγαλορώσικων σοβινιστικών τάσεων στην αντιμετώπιση του εθνικού ζητήματος στη Γεωργία από τον Στάλιν και τους συμμάχους του.
Αργότερα, το 1927, στον αγώνα κατά της σταλινικής γραφειοκρατίας, ο Τρότσκι επέμεινε για άλλη μια φορά στο ζήτημα της σημασίας του μονοπωλίου του εξωτερικού εμπορίου: «Το μονοπώλιο του εξωτερικού εμπορίου είναι ένα ζωτικής σημασίας όπλο για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, από τη στιγμή που οι καπιταλιστικές χώρες διαθέτουν ανώτερη τεχνική. Αλλά η σοσιαλιστική οικονομία μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της με αυτό το μονοπώλιο μόνο εάν προσεγγίζει συνεχώς την παγκόσμια οικονομία όσον αφορά την τεχνική, το κόστος παραγωγής, την ποιότητα και την τιμή των προϊόντων της.» Η Πλατφόρμα της Ενωμένης Αντιπολίτευσης του 1927 ανέφερε: «Πρέπει να αντισταθούμε με αποφασιστικότητα σε όλες τις προσπάθειες παραβίασης του μονοπωλίου του εξωτερικού εμπορίου». (Η Πλατφόρμα της Ενωμένης Αντιπολίτευσης, Κεφ. 4, 1927)
Είναι σαφές ότι η ομιλία του Ραούλ Κάστρο στο 8ο συνέδριο στράφηκε εναντίον εκείνων που ήθελαν ταχεία κίνηση προς την παλινόρθωση του καπιταλισμού, κάτι που δεν μπορούμε παρά να χειροκροτήσουμε. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ότι οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που έχουν εφαρμοστεί μέχρι τώρα στρέφονται ακριβώς προς αυτήν την κατεύθυνση, αν και ίσως όχι τόσο γρήγορα όσο θα ήθελαν ορισμένοι.
Όπως ήδη έχουμε εξηγήσει, τα μέτρα που ελήφθησαν με την επωνυμία «Μέτρα Οικονομικής Αναδιάρθρωσης» κατευθύνονται προς την αύξηση των λειτουργιών της ελεύθερης αγοράς στην κουβανέζικη οικονομία, εφαρμόζοντας την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των κρατικών εταιρειών, δίνοντας προτεραιότητα στα υλικά κίνητρα και στον ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών, την εξάλειψη της αρχής της καθολικότητας των κοινωνικών πολιτικών κ.λπ.
Διαφορές με τη ΝΕΠ
Σε αντίθεση με τη ΝΕΠ στην ΕΣΣΔ τη δεκαετία του 1920, την οποία ο Λένιν παρουσίασε σαφώς ως μια σειρά από πισωγυρίσματα που επιβλήθηκαν από την οικονομική κατάσταση – ως παραχωρήσεις στον καπιταλισμό που ήταν απαραίτητες, αλλά όχι χωρίς κινδύνους – στην Κούβα, οι «οικονομικές μεταρρυθμίσεις» παρουσιάζονται ως κάτι θετικό, ως ο μόνος τρόπος να «απελευθερώσει τις παραγωγικές δυνάμεις», λες και ο κρατικός σχεδιασμός είναι ο «κορσές» που εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη. Αυτό είναι δυνητικά πολύ επικίνδυνο.
Μια άλλη κρίσιμη διαφορά είναι ότι στην ΕΣΣΔ, ενώ έγιναν παραχωρήσεις στον καπιταλισμό μέσω της ΝΕΠ, διεξήχθη μια μάχη για την ενίσχυση της εργατικής δημοκρατίας και την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Στην Κούβα η συζήτηση για τον εργατικό έλεγχο και την αποτελεσματική συμμετοχή των εργαζομένων στη διαχείριση της οικονομίας και της κρατικής διοίκησης απουσιάζει εντελώς από τις επίσημες συζητήσεις του συνεδρίου του ΚΚΚ.
Ενώ στο συνέδριο του ΚΚΚ ο Ραούλ Κάστρο επέκρινε εκείνους που λαχταρούν την καπιταλιστική παλινόρθωση, την προηγούμενη μέρα διοργανώθηκε μια συνάντηση μεταξύ εκπροσώπων της κυβέρνησης, του κόμματος και της Εθνικής Συνέλευσης από τη μία πλευρά και του ιδιωτικού τομέα (εκπρόσωποι «μη κρατικών μορφών διαχείρισης») από την άλλη, για να υπογραμμίσει τον ρόλο που διαδραματίζει ο ιδιωτικός τομέας στην κουβανική οικονομία. Το μήνυμα της συνάντησης συνοψίστηκε από την ιστοσελίδα «Cubadebate»: «Η Κούβα θα συνεχίσει να προχωρά στην ανάπτυξη μορφών μη κρατικής διαχείρισης».
Ο ίδιος ο Ραούλ Κάστρο στην ίδια εισήγησή του είπε: «Τα διαρθρωτικά προβλήματα του οικονομικού μοντέλου που δεν παρέχουν επαρκή κίνητρα για εργασία και καινοτομία δεν έπαψαν να υπάρχουν. Για να αλλάξουμε οριστικά αυτό το σενάριο, είναι απαραίτητο να δώσουμε μεγαλύτερη δυναμική στη διαδικασία ανανέωσης του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου». Στην πραγματικότητα, παρά τα λόγια που χρησιμοποίησε ο Ραούλ Κάστρο στην εισήγησή του, η πορεία της οικονομικής πολιτικής στην Κούβα είναι σαφής. Τα μέτρα που εγκρίθηκαν πριν από δέκα χρόνια, και πάνω απ’ όλα, τα «Μέτρα Οικονομικής Αναδιάρθρωσης», αντιπροσωπεύουν ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων που έχουν τη δική τους δυναμική: την ενίσχυση της αγοράς εις βάρος του κεντρικού σχεδιασμού και την ενίσχυση της ιδιωτικής συσσώρευσης εις βάρος του κρατικού τομέα.
Αυτή η δυναμική είναι ανεξάρτητη από την υποκειμενική βούληση όσων εφαρμόζουν τις «μεταρρυθμίσεις». Αυτή είναι επίσης η άποψη του φιλο-καπιταλιστή, Κουβανού οικονομολόγου, Αρτούρο Λοπέζ Λεβί, που υποτιμά τη σημασία των «ορίων» που ανέφερε ο Κάστρο: «Τα όρια και οι κόκκινες γραμμές θα μετακινηθούν με τη ζωή. Οι μεταρρυθμίσεις θα ασκήσουν περισσότερη πίεση για άλλες μεταρρυθμίσεις, και άλλοι τύποι αλλαγών θα προκύψουν αυθόρμητα».
Στην πραγματικότητα, οι εκπρόσωποι του διεθνούς κεφαλαίου δεν φαίνεται να ανησυχούν πολύ για τις προειδοποιήσεις του Κάστρο. Οι «Financial Times» τα ερμήνευσαν ως εξής: «Παρόμοια λόγια ειπώθηκαν πριν από κάθε μεταρρύθμιση που πραγματοποιήθηκε την τελευταία δεκαετία, σηματοδοτώντας ότι παραμένει μία ισχυρή αντίσταση στις γραμμές του κόμματος». Με άλλα λόγια, για αυτούς, οι προειδοποιήσεις του Κάστρο ήταν μόνο ένα νεύμα στο κοινό, προς έναν τμήμα που αντιστέκεται στην εφαρμογή φιλοκαπιταλιστικών μέτρων, αλλά το οποίο δεν έχει και τη δύναμη να τα σταματήσει.
Η είσοδος στο πολιτικό γραφείο του στρατηγού Λουίς Αλμπέρτο Ροντρίγκεζ Λόπες-Καλέγια, διευθυντή της GAESA, του επιχειρηματικού συγκροτήματος που συνδέεται με τις επαναστατικές ένοπλες δυνάμεις, είναι ενδεικτική της δύναμης που έχει αυτός ο τομέας – δηλαδή οι διαχειριστές της οικονομίας – στην ηγεσία του κόμματος.
Όταν συζητήθηκαν οι νέες κατευθυντήριες γραμμές το 2011, τα κείμενα του συνεδρίου αποτέλεσαν αντικείμενο μιας ευρείας διαδικασίας συζήτησης με συμμετοχή εκατομμυρίων ανθρώπων. Η συζήτηση ήταν ευρεία, αλλά δεν υπήρχαν πραγματικοί δίαυλοι ώστε οι συζητήσεις στη βάση να εκφραστούν στις τελικές αποφάσεις. Αυτή τη φορά δεν έγινε καν τέτοια συζήτηση. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι το συνέδριο δεν έλαβε αποφάσεις για θεμελιώδεις αλλαγές, αλλά η αλήθεια είναι ότι η πολιτική και, πάνω απ’ όλα, η οικονομική συγκυρία είναι κρίσιμη για το μέλλον της Κουβανέζικης Επανάστασης και αυτή ακριβώς τη φορά είναι που δεν επιτράπηκε επίσημα να διεξαχθούν συζητήσεις.
«Περισσότερος σοσιαλισμός»
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξε συζήτηση. Η εκτεταμένη πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα έγιναν τα σημεία για τη δημιουργία μεγάλου αριθμό φόρουμ, ομάδων συζήτησης που επέτρεψαν τη διεξαγωγή μιας ζωντανής συζήτησης για την Κουβανέζικη Επανάσταση και το μέλλον της. Πολλές από αυτές τις συζητήσεις κυριαρχούνται από αντεπαναστατικά στοιχεία που ζητούν την καπιταλιστική παλινόρθωση. Σε άλλα φόρουμ επικρατούν φιλελεύθερες και σοσιαλδημοκρατικές απόψεις. Ωστόσο, υπάρχουν και ορισμένα φόρουμ που συγκεντρώνουν όσους θεωρούν τον εαυτό τους ανοιχτά σοσιαλιστή, κομμουνιστή ή μαρξιστή, παρά το γεγονός ότι επικρίνουν τη γραφειοκρατία.
Μία από αυτές τις συζητητικές ομάδες, χρησιμοποιώντας το hashtag # MásSocialismo [#MoreSocialism], κατέληξε να συντάξει μια επιστολή προς το 8ο συνέδριο του ΚΚΚ. Η επιστολή είναι πολύ ενδιαφέρουσα ως σύμπτωμα ορισμένων από τις συζητήσεις που διεξάγονται για το μέλλον της επανάστασης μεταξύ των νέων Κουβανών που περιγράφουν τον εαυτό τους ως «μαρξιστές, αντι-καπιταλιστές και οπαδοί του Μαρτί». Οι συγγραφείς της επιστολής επισημαίνουν «τα ανησυχητικά φαινόμενα που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο το μέλλον του κουβανέζικου σοσιαλισμού» και συνεχίζουν να τα περιγράφουν: «Πολλοί από τους σημερινούς μη γεωργικούς συνεταιρισμούς (CNoA) είναι απάτη, επειδή στην πράξη ένας πλούσιος ιδιοκτήτης (μερικές φορές ζει στο εξωτερικό) πληρώνει μισθό στους εργαζομένους του αντί να διανέμει κέρδη. Είναι μεταμφιεσμένες ιδιωτικές, μικρομεσαίες και ιδιωτικές εταιρείες (MSME). Ομοίως, πολλοί από τους σημερινούς αυτοαπασχολούμενους (TCP) είναι ιδιοκτήτες MSMEs, δηλαδή, δεν συμμορφώνονται με την πραγματική έννοια του TCP, που είναι ο εργαζόμενος που απασχολεί τον εαυτό του και την οικογένειά του σε μια οικονομική δραστηριότητα. Δεδομένου ότι τα “TCPs” είχαν τη δυνατότητα να προσλάβουν εργαζόμενους, έγιναν μικροί καπιταλιστές ».
Οι συγγραφείς της επιστολής επισημαίνουν τον αντίκτυπο που είχε αυτή η ανάπτυξη μιας καπιταλιστικής τάξης στον τομέα της ταξικής διαφοροποίησης και της ιδεολογίας: «Διάφορα αρνητικά φαινόμενα έχουν εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων ανοίγματος στον καπιταλισμό μικρής κλίμακας, όπως οι αναπλάσεις στις πόλεις και τουριστικές περιοχές, σεξισμός και ρατσισμός στην πρόσληψη εργαζομένων, ακραία εργασιακή εκμετάλλευση (που παραβιάζει τον Εργατικό Κώδικα), καθώς και τον πολλαπλασιασμό της διαφθοράς και αρνητικών αξιών όπως ο εγωισμός, ο ατομικισμός και η αναισθησία. »
Η επιστολή, παρόλο που αντικατοπτρίζει την τυπική σύγχυση μιας συζήτησης που μόλις αρχίζει, επισημαίνει επίσης το επίκεντρο του ζητήματος: ενώ υπάρχει κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, στην πραγματικότητα οι εργαζόμενοι δεν πιστεύουν ότι είναι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. «Οι εργαζόμενοι δεν είναι και δεν αισθάνονται ότι είναι ιδιοκτήτες του χώρου εργασίας τους, δεν έχουν τον έλεγχο της παραγωγής, δεν εκλέγουν τους ηγέτες τους, αλλά διορίζονται “από ψηλά”, τα συνδικάτα είναι απλώς μια θλιβερή σκιά της πραγματικής δύναμης που θα μπορούσαν και πρέπει να έχουν, λάθη γίνονται στη διαχείριση που κοστίζουν εκατομμύρια λόγω έλλειψης διαφάνειας και λαϊκού ελέγχου, όχι λίγοι ηγέτες και μεσαίοι διευθυντές κερδίζουν από τη θέση τους και είναι αυθεντικοί κρατικοί καπιταλιστές».
Η ύπαρξη γραφειοκρατίας που διαχειρίζεται την οικονομία και το κράτος, οδηγεί σε αναποτελεσματικότητα, σπατάλη, διαφθορά και αδράνεια. Στο πλαίσιο αυτής της κατάστασης τα «Μέτρα Οικονομικής Αναδιάρθρωσης» προωθούν τη χρήση του μηχανισμού της αγοράς και των υλικών κινήτρων ως μαστίγιο για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Το πρόβλημα είναι ότι αυτός ο δρόμος ανοίγει την πόρτα σε ισχυρές τάσεις προς την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Η μικροαστική τάξη που περιγράφεται από τους συγγραφείς του # MásSocialismo δεν είναι από μόνη της επικίνδυνη, αλλά διότι έχει από πίσω της την παγκόσμια αγορά και τους Κουβανούς καπιταλιστές στο Μαϊάμι.
Οι συντάκτες της επιστολής αντιπαραθέτουν σωστά στην τρέχουσα κατάσταση τον εργατικό έλεγχο: «Η εργατική δύναμη πρέπει να ηγείται της διοίκησης σε μια σοσιαλιστική εταιρεία. Το εργατικό κίνημα πρέπει να είναι αξιόπιστο… Η διαφάνεια στην οικονομική διαχείριση παίζει ουσιαστικό ρόλο στον έλεγχο από μέρους των πολιτών και των εργαζομένων που πρέπει να υπάρχει σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Χωρίς διαφάνεια δεν θα υπάρχει έλεγχος και το αντίστροφο».
Παρόλο που ορισμένες από τις συγκεκριμένες προτάσεις του είναι μπερδεμένες και άλλες είναι αντιπαραγωγικές (για παράδειγμα, η «πώληση μη παραγωγικών εταιρειών»), γενικά, το κείμενο έχει τη σωστή κατεύθυνση: υπέρ του εργατικού ελέγχου, κατά της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και κατά της γραφειοκρατίας. Για παράδειγμα, γίνεται λόγος για «μηχανισμούς για τη μεταβίβαση εξουσίας στους εργαζόμενους, … τη δημοκρατική εκλογή εργαζομένων στελεχών και διαχειριστών και τη διαφάνεια στην οικονομική διαχείριση». Προτείνουν επίσης να «απαγορευθεί από το νόμο στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας και ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι να κατέχουν (να γίνονται ιδιοκτήτες) ιδιωτικές MSME προκειμένου να αποφευχθούν αποκλίσεις που παρατηρούνται σε παρόμοιες διαδικασίες οικονομικού ανοίγματος.»
Η συζήτηση γύρω από το # MásSocialismo, πέρα από τα λάθη ή τους περιορισμούς που μπορεί να έχει, είναι χαρακτηριστικό για μερικές από τις συζητήσεις που διεξάγονται στην Κούβα μεταξύ εκείνων που θέλουν να υπερασπιστούν την επανάσταση και να αντιταχθούν στον καπιταλισμό, αλλά ταυτόχρονα, απορρίπτουν και τη γραφειοκρατία. Το πρόβλημα δεν είναι η κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, αλλά η γραφειοκρατική τους διαχείριση, και ως εκ τούτου η λύση δεν είναι η αγορά, αλλά ο εργατικό έλεγχος.
Η διέξοδος από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Κουβανέζικη Επανάσταση, είναι ο αγώνας για τον εργατικό έλεγχο και για μια διεθνιστική πολιτική. Από την πλευρά μας, τοποθετούμαστε σταθερά στην πλευρά της υπεράσπισης της επανάστασης, ενάντια στον ιμπεριαλισμό και θέλουμε να συνεισφέρουμε στις συζητήσεις που διεξάγονται, με τις ιδέες του επαναστατικού μαρξισμού: τις ιδέες του Λένιν και του Τρότσκι.
Χόρχε Μαρτίν
7 Ιουνίου 2021
Μετάφραση από την ιστοσελίδα www.marxist.com: Ηλίας Κυρούσης
