Έχουν περάσει 63 χρόνια από εκείνο το απόγευμα της 20ης Αυγούστου 1940, στο παλιό σπίτι του Κογιοακάν. Ο Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν, γνωστός σαν Λέον Τρότσκι, ο επιφανής ηγέτης της επανάστασης του 1905 και της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, έπεφτε δολοφονημένος από έναν πράκτορα του Ιωσήφ Στάλιν. Ο επαγγελματίας δολοφόνος της καταχθόνιας GPU, με το πρόσχημα της διόρθωσης ενός άρθρου, κατάφερε να πλησιάσει τον ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού. Την ώρα που οι δύο άντρες βρέθηκαν μόνοι τους, ο δολοφόνος χτύπησε τον Τρότσκι στο κεφάλι με μια αιχμηρή ορειβατική αξίνα.
Με τη δολοφονία του Τρότσκι, είχε ολοκληρωθεί η εξολόθρευση μιας ολόκληρης γενιάς ηγετών και επιφανών αγωνιστών της Οκτωβριανής Επανάστασης. Μ’ αυτό τον τρόπο, ο Στάλιν επικράτησε οριστικά και κέρδισε τον τίτλο του νεκροθάφτη της Μπολσεβίκικης Επανάστασης του 1917.
Τα γεγονότα εκείνου του αιματοβαμμένου απογεύματος της 20ης Αυγούστου ακόμα μου φαίνεται πως συνέβησαν μόλις χτες. Ήμουν τότε ένας νεαρός 14 χρονών. Εγγονός του Τρότσκι από την πλευρά της μητέρας μου, είχα φτάσει στο Μεξικό, τον τελευταίο τόπο της εξορίας του παππού μου, μόλις ένα χρόνο πριν. Μου είχαν δώσει το υπνοδωμάτιο δίπλα στους παππούδες μου και είχα ήδη τη γεύση του μπαρουτιού και την αίσθηση του πόνου από τον χτύπημα μιας σφαίρας, που έξυσε το δεξί μου πόδι στην πρώτη απόπειρα δολοφονίας ενάντια στον Τρότσκι, που σχεδιάστηκε από τον σταλινικό Μεξικάνο ζωγράφο Σινγκουέϊρος και τους ένοπλους μπράβους του τις πρωινές ώρες της 24ης Μαΐου 1940.
Στις 20 Αυγούστου 1940, επέστρεφα σπίτι από το σχολείο, περπατώντας κατά μήκος της οδού Βιέννης, στο τέρμα της οποίας βρισκόταν το σπίτι και στο μυαλό μου επικρατούσαν ευχάριστα συναισθήματα. Ξαφνικά αντιλήφθηκα ότι κάτι ασυνήθιστο συνέβαινε: ένα αυτοκίνητο παρκαρισμένο αντικανονικά έκλεινε το χωμάτινο δρόμο και πολλοί αστυνομικοί με γαλάζιες στολές και στρατιωτικούς σκούφους έκλειναν την είσοδο του σπιτιού. Τέτοια φασαρία ήταν εντελώς ασυνήθιστη. Ένιωσα ένα κάψιμο αγωνίας στο στήθος, ένα προαίσθημα ότι κάτι άσχημο είχε συμβεί και ότι αυτή τη φορά δεν επρόκειτο να είμαστε τόσο τυχεροί.
Ενστικτωδώς, επιτάχυνα το βήμα μου, ανεβαίνοντας γρήγορα τα σκαλοπάτια και από την πόρτα που ήταν ανοικτή, πέρασα γρήγορα στον κήπο και έπεσα απάνω σ’ ένα Αμερικανό σύντροφο, το Χάρολντ Ρόμπινς, έναν από τους γραμματείς του παππού μου. Ήταν πολύ ταραγμένος, μ’ ένα περίστροφο στο χέρι του και το μόνο που μπόρεσε να μου φωνάξει με απελπισμένη φωνή ήταν «Ο Τζάκσον, ο Τζάκσον»!
Εκείνη τη στιγμή, δεν μπόρεσα να καταλάβω το νόημα αυτής της κραυγής. Τι σχέση μπορεί να είχε ο στενός φίλος της Αμερικανίδας τροτσκίστριας Σύλβιας Αγγέλωφ και οι φρουροί με οτιδήποτε είχε συμβεί; Όταν μπήκα στη βιβλιοθήκη και κοίταξα από τη μισάνοιχτη πόρτα της τραπεζαρίας, αμέσως κατάλαβα το μέγεθος της τραγωδίας. Ο παππούς μου ήταν ξαπλωμένος στο πάτωμα μ’ ένα τραύμα στο κεφάλι, κολυμπώντας σε μια λίμνη αίματος, με τη Ναταλία και μια ομάδα συντρόφων να στέκονται γύρω του, βάζοντας πάγο στην πληγή, προσπαθώντας να σταματήσουν την αιμορραγία.
Ο Τζάκσον, ο γενναιόδωρος και περιποιητικός σύζυγος της συντρόφισσας Σύλβια Αγγέλωφ, ο άνθρωπος που έδειχνε μια απόλυτη αδιαφορία για την πολιτική, ο οποίος παρίστανε ότι είχε μια πλούσια Βελγίδα μητέρα και ένα αφεντικό κάπου στην Ευρώπη, που πλήρωνε παχυλές προμήθειες για τις εμπορικές του συμφωνίες, ήταν ένας ελεεινός πράκτορας της GPU, που τρύπωσε σαν σκουλήκι στη ζωή του επαναστάτη ηγέτη. Ανήκε σ’ εκείνο το στρατό των δολοφόνων και βασανιστών, που ασκούσαν την εξουσία του τρόμου επάνω στο ρωσικό λαό. Αυτοί αποτελούσαν τις τρομακτικές ορδές της αντεπανάστασης, τον κεντρικό στυλοβάτη της δικτατορίας του Στάλιν και της γραφειοκρατίας του. Αυτοί ήταν η «ελίτ της ελίτ» και οι χαϊδεμένοι ευνοούμενοι του δικτάτορα.
«Η μάνα μου είναι στα χέρια τους. Με ανάγκασαν να το κάνω», κλαψούρισε ο Τζάκσον, όταν οι σωματοφύλακες ειδοποιημένοι από τις δυνατές κραυγές του «γέρου» όρμησαν στον τόπο του εγκλήματος και με χτυπήματα εξουδετέρωσαν το δολοφόνο. «Ο Τζάκσον», είπε ο Λεβ Νταβίντοβιτς, όταν κρατήθηκε στη πόρτα του γραφείου του πλημμυρισμένος στο αίμα, δείχνοντας τον εισβολέα στη Ναταλία, η οποία είχε έρθει τρέχοντας. Ήταν σαν να προσπαθούσε να πει: Να η επίθεση του Στάλιν που περιμέναμε… Με επίμονες χειρονομίες προσπάθησε να πει «Μην τον σκοτώσετε – πρέπει να μιλήσει».
Τώρα πια δεν υπάρχει κανένα μυστικό. Ο Στάλιν, ο Μπέρια, ο Λεονίντ Εϊτινγκον, η ερωμένη του Καριντάντ Μερκαντέρ και ο γιος της, ο Καταλανός Ραμόν Μερκαντέρ (βλέπε «Τζάκσον») ήταν οι άνθρωποι που δολοφόνησαν το σύντροφο και δεξί χέρι του Λένιν, σε όλη την περίοδο της Επανάστασης και του Πολέμου.
«Μας έχει δοθεί ακόμα μια μέρα ζωής, Νατάσσα» συνήθιζε να αναφωνεί κάθε πρωί ο Λεβ Νταβίντοβιτς με χαρούμενη διάθεση στην αχώριστη σύντροφο του Ναταλία Σέντοβα, καθώς το φως της ημέρας έπεφτε στο υπνοδωμάτιο τους, στο ίδιο μέρος όπου σαν από θαύμα είχαν γλιτώσει τη νύκτα της 24ης Μαΐου. Αλλά η ανακωχή ήταν πολύ σύντομη.
Μια ζωή αφιερωμένη στην επανάσταση
«Το να πεθάνεις δεν είναι πρόβλημα όταν σαν άνθρωπος έχεις πραγματοποιήσει την ιστορική σου αποστολή», είπε κάποτε ο Τρότσκι σε μια ομάδα νεαρών συντρόφων. Ο Λέον Τρότσκι δεν ήταν ο τύπος του ανθρώπου που θα πέθαινε ήσυχα στο κρεβάτι από βαθιά γεράματα. Ρίχτηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα για πραγματικό σοσιαλισμό, το σοσιαλισμό που θεμελιώθηκε ιδεολογικά από το Μαρξ, τον Ένγκελς, το Λένιν και τον ίδιο τον Τρότσκι.
Άφησε αυτή τη ζωή με την ήρεμη πεποίθηση του ανθρώπου που έπραξε το καθήκον του και ολοκλήρωσε την ιστορική αποστολή του. Μαζί με τον Λένιν, θεμελίωσε μαρξιστικά μια στερεή ιδεολογική βάση για την εξήγηση της ηττημένης επανάστασης του 1905 και για την προετοιμασία της νικηφόρας επανάστασης του 1917. Για να διαλύσουμε κάθε αμφιβολία που έχει απομείνει από τις σταλινικές διαστρεβλώσεις για τη συμβολή του Τρότσκι στη νίκη της επανάστασης θα αναφέρουμε ξανά τις σημειώσεις του Ελβετού στρατιωτικού ειδήμονα, αρχιστράτηγου Ε. Λεντέρ: «Ο Κόκκινος Στρατός, δημιουργημένος και καθοδηγούμενος από τον Λέον Τρότσκι, ήταν ο βασικός παράγοντας για το θρίαμβο της Μπολσεβίκικης Επανάστασης». Ο Τρότσκι ήταν σε δύο περιπτώσεις εκλεγμένος πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, το 1905 και το 1917. Είχε επίσης διορισθεί από το Λένιν υπουργός των Εξωτερικών του πρώτου σοβιετικού κράτους.
Οι σελίδες όμως που χαράχτηκαν ανεξίτηλα στα χρονικά της ιστορίας αφορούν ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο της ζωής του. Εκεί κυριάρχησε ο ακατάβλητος και ηρωικός αγώνας του ενάντια σε μια από τις πιο αιμοσταγείς και κτηνώδεις δικτατορίες που γνώρισε η ανθρωπότητα, που δυστυχώς προήλθε από το σφετερισμό και την προδοσία της πρώτης σοσιαλιστικής επανάστασης στον κόσμο. Από το 1923 ακόμα, ο Τρότσκι οργάνωσε τον αγώνα στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης μέσα από τις γραμμές της Αριστερής Αντιπολίτευσης, σε μια προσπάθεια να δώσει στο κόμμα νέα κατεύθυνση, σε αντίθεση με τον γραφειοκρατικό εκφυλισμό και την εγκατάλειψη του μαρξισμού-λενινισμού. Αλλά οι φλογεροί λόγοι του οργανωτή του Κόκκινου Στρατού δεν εισακούστηκαν. Το κόμμα είχε ήδη διαβρωθεί εντελώς από τα υποχείρια του Στάλιν. Η κατάσταση που είχε επικρατήσει ήταν από τη μια ο καριερισμός και προσωπικές φιλοδοξίες και από την άλλη ο φόβος για τον ανερχόμενο δικτάτορα.
«Πλανήτης χωρίς διαβατήριο»
Το 1927, ο Τρότσκι διαγράφτηκε από το Κόμμα και εκτοπίστηκε στην Άλμα-Άτα. Η Αριστερή Αντιπολίτευση απαγορεύτηκε. Το 1929, εξορίζεται και από τη Ρωσία. Ξεκινώντας από την Τουρκία (στη νήσο Πρίγκιπο), άρχισε το μακρύ ταξίδι του, αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε «πλανήτης χωρίς διαβατήριο». Πήγε στη Γαλλία, τη Νορβηγία και τελικά στο Μεξικό. Γνώριζε πολύ καλά ότι οι μέρες του ήταν μετρημένες. Από την αρχή της εξορίας του, συνοδεύονταν από τη γυναίκα του Ναταλία και το γιο του Λέον Σεντώφ. Με τη βοήθεια των πιστών συνεργατών του, ο Τρότσκι χρησιμοποίησε κάθε λεπτό της ύπαρξης του, για να κρατήσει αναμμένη τη φλόγα της μαρξιστικής επαναστατικής σκέψης και να καταγγείλει μπροστά στη διεθνή κοινή γνώμη και τις εργατικές μάζες όλα τα εγκλήματα και τις προδοσίες του σταλινισμού.
Μετά την τρομερή ήττα της γερμανικής εργατικής τάξης και το θρίαμβο του φασισμού, με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, που ήρθε σαν αποτέλεσμα της συνθηκολόγησης και της προδοσίας του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος και της σταλινικής Τρίτης Διεθνούς, ο Τρότσκι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσπάθεια αναμόρφωσης της 3ης Διεθνούς ήταν χαμένη υπόθεση και από εκείνη τη στιγμή αφιέρωσε τον εαυτό του σ’ αυτό που θεώρησε ότι ήταν το πιο σπουδαίο καθήκον στη ζωή του: τη δημιουργία μιας νέας επαναστατικής οργάνωσης, της Τέταρτης Διεθνούς της οποίας το πρόγραμμα και το ιδρυτικό συνέδριο κατάφερε να ολοκληρώσει μόλις δύο χρόνια πριν τη δολοφονία του.
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς προσέφεραν μια διεξοδική και αριστοτεχνική μελέτη του καπιταλιστικού συστήματος, την οποία ο Λένιν ανέπτυξε στην ανάλυσή του για την ιμπεριαλιστική φάση του καπιταλισμού. Ο Τρότσκι επίσης, ακολουθώντας τη μαρξιστική μέθοδο, έκανε μια έξοχη ανάλυση της μεταβατικής περιόδου που ακολούθησε την ανατροπή του καπιταλισμού στη Ρωσία. Εξήγησε πως ο σταλινισμός προέκυψε σαν μια πολιτική αντεπανάσταση, με τη μορφή του γραφειοκρατικού βοναπαρτισμού στη Σοβιετική Ένωση.
«Προδομένη Επανάσταση»
Η ανάλυση και οι όροι που χρησιμοποίησε στην «Προδομένη Επανάσταση» – ένα έργο γραμμένο 60 χρόνια πριν – είναι δείγματα εξαιρετικής χρησιμοποίησης της μεθόδου του διαλεκτικού υλισμού και δικαιώθηκαν ολοκληρωτικά στις μέρες μας. Εδώ έχουμε τη περιγραφή μιας μεταβατικής κοινωνίας – ούτε καπιταλισμός ούτε σοσιαλισμός – κάτω από την κυριαρχία μιας κάστας σφετεριστών γραφειοκρατών. Μια τέτοια κοινωνικά διαμορφωμένη κάστα δεν είχε κανένα λειτουργικό ρόλο στο επίπεδο της παραγωγής και έτσι δε θα μπορούσε να αναφερθεί σαν «τάξη» με τη μαρξιστική έννοια του όρου. Αυτή η κάστα μπόρεσε να παραμείνει στην εξουσία μόνο μέσα από τη διαστρέβλωση της Ιστορίας και την τρομοκρατία. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Ρωσία.
Ο Τρότσκι εξήγησε και αποφασιστικά υπεράσπισε την ιδέα της πολιτικής επανάστασης στη Ρωσία, με την οποία η εργατική τάξη θα μπορούσε να ξαναπάρει την εξουσία που σφετερίστηκε η γραφειοκρατία απ’ αυτή, σώζοντας οτιδήποτε είχε απομείνει από τις κατακτήσεις του Οκτώβρη. Οι εργάτες θα μπορούσαν να ανασυγκροτήσουν την κοινωνία βασισμένοι στην εργατική δημοκρατία με αληθινά Σοβιέτ, την κατάργηση της μονοκομματικής διακυβέρνησης, στην εισαγωγή του εργατικού ελέγχου και στη συμμετοχή τους στο σχεδιασμό της οικονομίας.
Η συμβολή του Τρότσκι στο θεωρητικό οπλοστάσιο του εργατικού κινήματος είναι τεράστια: μαρξιστική θεωρία, μελέτες, πολεμικές, ιστορικές εργασίες και αυτοβιογραφία για να αναφέρουμε μόνο τις κυριότερες. Ο Άγγλος καθηγητής Σίνκλερ έχει δημοσιεύσει μια βιβλιογραφική συλλογή με περισσότερες από 400 σελίδες, οι οποίες περιέχουν μόνο τον κατάλογο με τους τίτλους των έργων του!
Οι Δίκες της Μόσχας
Στην επίμονη και αδιάκοπη πάλη του ενάντια στη σταλινική γραφειοκρατική δικτατορία, η οποία τον μετέτρεψε στον πιο συκοφαντημένο και κατατρεγμένο επαναστάτη της ιστορίας, ξεχωρίζει για την ιστορική της σπουδαιότητα η δημόσια δίκη που οργάνωσε ως απάντηση στις σταλινικές Δίκες της Μόσχας. Όταν ο Τρότσκι βρέθηκε τελικά στο Μεξικό, καθώς του χορηγήθηκε άσυλο από τον Μεξικάνο πρόεδρο Λάζαρο Καρντένας τον Ιανουάριο του 1937, στρώθηκε στη δουλειά. Τώρα είχε πλήρη ελευθερία να ετοιμάσει την απολογία του γιου του Λέον Σεντώφ και όλων των άλλων επαναστατών, που ψευδώς κατηγορήθηκαν σε εκείνη την αιματοβαμμένη παρωδία των Δικών της Μόσχας. Με τις δίκες αυτές, ο Στάλιν και η κλίκα του στο Κρεμλίνο ήλπιζαν να βρουν ένα νόμιμο μανδύα, για να δικαιολογήσουν την εξόντωση όλων εκείνων των στελεχών που μπορούσαν να καταθέσουν ζωντανές μαρτυρίες για τις παραδόσεις του Οκτώβρη και τους στόχους της επανάστασης.
Με πρόταση του Τρότσκι, συστάθηκε μια ερευνητική επιτροπή, της οποίας προήδρευε ο Αμερικανός φιλόσοφος και παιδαγωγός Τζον Ντιούι και η οποία απαρτιζόταν από πρόσωπα απόλυτης ακεραιότητας, χωρίς καμιά σχέση με τους κατηγορούμενους. Ο Τρότσκι ανακοίνωσε τη θέλησή του να παραδώσει τον εαυτό του στους εκτελεστές της GPU, εάν έστω κάποια από τις κατηγορίες αποδεικνύονταν βάσιμη. Η προσφορά του στην οργάνωση αυτής της Αντι-Δίκης ήταν όχι απλά να υπερασπίσει την τιμή και την υπόληψή του σαν επαναστάτης, αλλά και να καταγγείλει μπροστά στην ανθρωπότητα και την ιστορία τα εγκλήματα του σταλινισμού και να καταστήσει δύσκολο στον Στάλιν και τη γραφειοκρατία να προχωρήσουν σε παραπέρα δίκες και εξοντώσεις. Μετά από 13 μέρες εξοντωτικών συνεδριάσεων, με την παρουσίαση 18 κατηγοριών και αποφασιστικών απαντήσεων, η επιτροπή εξέδωσε την ετυμηγορία «αθώος» και χαρακτήρισε τις Δίκες της Μόσχας σαν την «πιο τερατώδη συκοφαντία σ’ όλη την ιστορία».
Η λαμπρή επαναστατική πορεία του Λέοντα Τρότσκι βασίστηκε πάντα στο μαρξισμό. Η ηρωική του ζωή και το έργο του παραμένουν πηγή έμπνευσης και τρανό παράδειγμα για όλους τους επαναστάτες.
