Την 1η του περασμένου Ιανουαρίου, συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τη νίκη της Κουβανέζικης Επανάστασης, η ιστορική εξέλιξη της οποίας μπορεί να μας βοηθήσει να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα και για τη δική μας δράση.
Η Κούβα ακολούθησε παρόμοια ιστορική εξέλιξη με τις υπόλοιπες λατινοαμερικάνικες χώρες. Ισπανική αποικία ως το 1902, όταν και τυπικά κατακτά την ανεξαρτησία της, αλλά ουσιαστικά βρίσκεται υπό τον πλήρη οικονομικό και κατ’επέκταση πολιτικό έλεγχο των ΗΠΑ. Έτσι, ως το 1959, το νησί γίνεται αμερικανική αποικία: οι αμερικανικές πολυεθνικές εκμεταλλεύονται κάθε πλουτοπαραγωγική πηγή της χώρας και ελέγχουν την πλειοψηφία της παραγωγής. Το 75% των πιο εύφορων εκτάσεων γης ανήκε σε αμερικάνικες εταιρείες. Παράλληλα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Κούβα έγινε ο «αγαπημένος τουριστικός προορισμός» της αμερικανικής μαφίας και η πρωτεύουσα Αβάνα γίνεται μια πόλη με δεκάδες καζίνο, βίλες, απίστευτη διαφθορά και πορνεία. Την ίδια στιγμή, το 25% του πληθυσμού ήταν αναλφάβητο, ενώ οι μακροχρόνια άνεργοι έφταναν το ποσοστό του 20%, ενώ άλλο ένα 20% του πληθυσμού εργαζόταν – και πληρωνόταν – μόνο τέσσερις μήνες το χρόνο.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες εκμετάλλευσης και τεράστιας κοινωνικής ανισότητας, η διατήρηση πολιτικής σταθερότητας δεν ήταν εύκολη υπόθεση για τις ΗΠΑ και έτσι, κάθε φορά που το αστικό κοινοβουλευτικό σύστημα της χώρας γινόταν επικίνδυνο για τα συμφέροντά τους, χρησιμοποιούσαν αιματηρές στρατιωτικές δικτατορίες για να αποτρέψουν την επαναστατική κίνηση των μαζών. Το 1952, ο στρατηγός Μπατίστα, εν μέσω πολιτικής αστάθειας, εγκαθιστά για δεύτερη φορά δικτατορία με εθνικιστικά χαρακτηριστικά, όπως είχε κάνει και το 1933, μετά από γενική εργατική εξέγερση που απέτυχε να πάρει την εξουσία, λόγω αναποφασιστικότητας και αδυναμίας του νεοϊδρυθέντος ΚΚ.
Στις 26 Ιουλίου 1953, μια μικρή ομάδα νέων επιτίθεται στο στρατώνα Μονκάδα. Η επίθεση καταλήγει σε αποτυχία και ο ηγέτης της, ο νεαρός δικηγόρος Φιντέλ Κάστρο, καταδικάζεται σε μακρόχρονη φυλάκιση. Το μίσος του λαού όμως για τη δικτατορία ήταν τέτοιο, ώστε μετά από κινητοποιήσεις, ο Κάστρο απελευθερώνεται και εξορίζεται στο Μεξικό, όπου και σχεδιάζει την επόμενη αντιδικτατορική δράση. Εκεί γνωρίζει τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα και μαζί με άλλους 80 επαναστάτες επιστρέφουν στην Κούβα στα τέλη του 1956, με σκοπό να ρίξουν τη δικτατορία. Έτσι, ξεκινά ένας ανταρτοπόλεμος στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα που διαρκεί 3 χρόνια. Παρά τις ανορθόδοξες μεθόδους και τις πολλές δυσκολίες που αντιμετώπισε, ο αντάρτικος στρατός κατάφερε χτυπήματα στο καθεστώς. Έτσι, στα τέλη του 1959, ενώ οι αντάρτες είχαν καταφέρει να συνδεθούν με το εργατικό κίνημα στις πόλεις, οι αστοί, για να ανακόψουν την επερχόμενη επανάσταση και εφόσον ο Μπατίστα ήταν πια αναλώσιμος για αυτούς, προώθησαν την επιβολή νέας στρατιωτικής χούντας παραμονές του 1959. Η άμεση απάντηση ήταν μια επαναστατική γενική απεργία ενάντια στο σχεδιαζόμενο νέο πραξικόπημα. Οι απεργοί παρέλυσαν τη χώρα και κατέλαβαν θέσεις-κλειδιά στην Αβάνα, καθορίζοντας την τύχη της επανάστασης και φέρνοντας το Κίνημα της 26ης Ιουλίου στην εξουσία, ενώ ο αντάρτικος στρατός έμπαινε νικητής σε άλλες πόλεις της χώρας.
Η Κουβανέζικη Επανάσταση, αρχικά, είχε ένα προωθημένο δημοκρατικό πρόγραμμα με βασικές αιχμές την εθνική χειραφέτηση από τις ΗΠΑ και τη διανομή της γης στους ακτήμονες, χωρίς να θέτει το ζήτημα της ανατροπής του καπιταλισμού. Μάλιστα, στην πρώτη επαναστατική κυβέρνηση συμμετείχαν και αρκετοί αστοί. Αλλά ήταν αδύνατο τα μέτρα αυτά να πραγματοποιηθούν χωρίς να υπάρξει σύγκρουση με τα συμφέροντα των ΗΠΑ και των εγχώριων καπιταλιστών. Σταδιακά, όσο η επανάσταση έπαιρνε πρακτικά μέτρα και κυρίως σε σχέση με την αγροτική μεταρρύθμιση, τα αστικά στοιχεία που συμμετείχαν στη κυβέρνηση στράφηκαν στην αντεπανάσταση. Από την άλλη, όσο οι αστοί αποχωρούσαν, τόσο μεγάλωνε το κύρος της επανάστασης ανάμεσα στις μάζες των εργατών και αγροτών. Μέτρα όπως η αγροτική μεταρρύθμιση, η μείωση γενικότερα του κόστους ζωής ήταν έμπρακτες κατακτήσεις τις οποίες ο λαός ήταν διατεθειμμένος να υπερασπιστεί, με τη ζωή του, όπως φάνηκε και από τη νίκη των Κουβανών το 1962 επί της εισβολής των ΗΠΑ, στον Κόλπο των Χοίρων. Όλη αυτή η εξέλιξη της Κουβανέζικης Επανάστασης από το 1959 ως το 1962 (από τα δημοκρατικά μέτρα στην κατάργηση του καπιταλισμού) αποτελεί λαμπρή επιβεβαίωση της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι: οι συνεχείς επιθέσεις και προκλήσεις του αμερικανικού ιμπεριαλισμού οδήγησαν σε περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση της επανάστασης και στην εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων και του τραπεζικού συστήματος, προς όφελος της κοινωνίας. Έτσι, σήμερα, χάρη στην εθνικοποίηση των βασικών μοχλών της οικονομίας, η Κούβα βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τα υπόλοιπα κράτη της Λατινικής Αμερικής, ιδιαίτερα στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας: ο αναλφαβητισμός έχει εξαλειφθεί από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης και οι Κουβανοί απολαμβάνουν δημόσια, δωρεάν εκπαίδευση, ενώ η Κούβα έχει καλύτερα ποσοστά ακόμα και από τις ΗΠΑ στον τομέα της υγείας.
Ωστόσο, από την αρχή, στο νεαρό εργατικό κράτος, εμφανίζεται μια γραφειοκρατική κάστα στην εξουσία με περισσότερα προνόμια. Αυτό οφείλεται στο ότι, αφενός, η εξουσία δεν καταλήφθηκε, όπως στην Οκτωβριανή Επανάσταση από ώριμους θεσμούς εξουσίας της εργατικής τάξης όπως τα Σοβιέτ, αλλά από ένα αντάρτικο, του οποίου η στρατιωτική δομή μεταφέρθηκε στο κράτος, ενώ, αφετέρου, εξαιτίας της αδύναμης αγροτικής οικονομίας της χώρας και των οικονομικών και μη ιμπεριαλιστικών επιθέσεων, το κουβανέζικο κράτος συνδέθηκε από την αρχή με την ΕΣΣΔ, η οποία είχε πάψει από δεκαετίες να είναι το επαναστατικό κράτος των πρώτων χρόνων. Σε αυτό συνέβαλε και η εθνική απομόνωση μετά την ήττα της επανάστασης στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, λόγω της μεθόδου που χρησιμοποιήθηκε, δηλαδή του αντάρτικου σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές χωρίς τη σύνδεση με την εργατική τάξη στις πόλεις, μια μέθοδος αποτελεσματική μόνο στην περίπτωση της Κούβας βάσει των συγκεκριμένων συνθηκών και καταστάσεων που επικρατούσαν εκεί.
Έτσι, η Κούβα απομονώνεται και το εργατικό κράτος εκφυλίζεται, με κύριες εκφράσεις του εκφυλισμού αυτού το μονοκομματισμό και το μόνιμο στρατό. Ωστόσο η κουβανέζικη γραφειοκρατία δεν έπαιζε τον ίδιο αντιδραστικό ρόλο με τη γραφειοκρατία στην ΕΣΣΔ, που είχε ήδη συνειδητοποιήσει τα αντεπαναστατικά της συμφέροντα και σχεδίαζε την καπιταλιστική παλινόρθωση. Παρά τη σταλινοποίηση αυτή, η επανάσταση δεν είχε πεθάνει και οι ρίζες της στις μάζες εμφανίζονται ξανά μετά την πτώση της ΕΣΣΔ.
Η οικονομική εξάρτηση της Κούβας από τη Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ μεγάλη: οι Σοβιετικοί αγόραζαν ακριβότερα τα αγροτικά προϊόντα της Κούβας, κυρίως ζάχαρη, ενώ τους προμήθευαν με φτηνό πετρέλαιο και βιομηχανικά προϊόντα. Αυτές οι προνομιούχες συναλλαγές χάθηκαν εν μία νυκτί μετά την πτώση του τείχους και η κουβανέζικη οικονομία ήταν σε ύφεση ως το 1995. Παράλληλα, ήδη από το 1988, πάρθηκαν μέτρα που αποτελούσαν σημαντικές παραχωρήσεις στον καπιταλισμό. Οι παραχωρήσεις αυτές ήταν μεν αναπόδραστες, αλλά έθεταν σε σοβαρό κίνδυνο τη σχεδιασμένη οικονομία, δημιουργούσαν αντιφάσεις στην κουβανέζικη κοινωνία και θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Παρ’ όλα αυτά, ο δυναμισμός της επανάστασης και η πίστη του κουβανικού λαού στα οφέλη της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας δεν επέτρεψαν να γίνει η καπιταλιστική παλινόρθωση, όπως στην ΕΣΣΔ. Έτσι, από το 2003 η κατάσταση άλλαξε και η οικονομία τέθηκε ξανά υπό κεντρικό σχεδιασμό. Ωστόσο, για το μέλλον, ο καθοριστικός παράγοντας είναι η αδυναμία της κουβανέζικης οικονομίας, η οποία στηρίζεται σε ασταθείς τομείς όπως ο τουρισμός, η εξαγωγή ιατρικών υπηρεσιών και η εξαγωγή νικελίου, ενώ η βιομηχανία είναι πολύ αδύναμη.
Αν και υποστηρίζεται από μέλη της κυβέρνησης, ο «κινεζικός δρόμος» που ουσιαστικά οδηγεί στον καπιταλισμό, η μόνη λύση στα προβλήματα της επανάστασης είναι η παγκόσμια επανάσταση. Ήδη, η ανάπτυξη της επανάστασης στη Βενεζουέλα έχει γίνει ένα σημείο αναφοράς για την Κούβα και οικονομικά αλλά και ιδεολογικά, αποδεικνύοντας ότι η διεθνής εξάπλωση της επανάστασης είναι απαραίτητη.
Αλλά, υπάρχουν και εσωτερικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν: της γραφειοκρατίας και της διαφθοράς. Σε μια κοινωνία με περιορισμένες πηγές και μέσα, σίγουρα θα εμφανιστούν τα φαινόμενα αυτά και θα αποτελέσουν εμπόδιο στην σχεδιασμένη οικονομία. Η λύση είναι η εργατική δημοκρατία, με τον ολοκληρωτικό εργατικό έλεγχο της οικονομίας και της κρατικής διοίκησης. Πρόσφατα άνοιξε η συζήτηση για τα προβλήματα αυτά από την κυβέρνηση, αλλά κατέληξε σε διοικητικά μέτρα χωρίς κανένα αποτέλεσμα.
Στην Κούβα, υπάρχει όμως και μια τάση που αναζητά αριστερή λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η επανάσταση. Έχει ξεκινήσει μια συζήτηση ανάμεσα στους διανοούμενους και τη νεολαία για την επιστροφή στις δομές και τις παραδόσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης, δηλαδή όπως είχε γράψει ο Λένιν στο «Κράτος και Επανάσταση» για την αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας:
1) Κατάργηση του μόνιμου στρατού και αντικατάστασή του με τον ένοπλο λαό.
2) Αιρετοί και ανακλητοί υπεύθυνοι αντιπρόσωποι.
3) Οι μισθοί των αξιωματούχων θα φτάνουν ως το μισθό ενός ειδικευμένου εργάτη.
4) Κυκλική εναλλαγή του λαού σε όλα τα αξιώματα.
Αναμφισβήτητα, η Κουβανέζικη Επανάσταση είναι σε σταυροδρόμι. Αντιμετωπίζει οικονομικά και πολιτικά εμπόδια, ένα καταστροφικό εμπάργκο, απειλείται από εκείνους που θέλουν τον «κινεζικό δρόμο» που οδηγεί στον καπιταλισμό. Αλλά, το διεθνές ισοζύγιο είναι υπέρ της επανάστασης: ολόκληρη η Λατινική Αμερική βρίσκεται σε επαναστατικές συνθήκες, ενώ η οικονομική και ιδεολογική κρίση του καπιταλισμού καταρρίπτει κάθε ψευδαίσθηση.
Μέσα σε αυτή την κατάσταση, το τεράστιο πολιτικό και κοινωνικό απόθεμα υποστήριξης της επανάστασης μπορεί, αν συνδεθεί με τον προλεταριακό διεθνισμό και την εργατική δημοκρατία, να γίνει ένας ισχυρός παράγοντας για ένα σοσιαλιστικό μέλλον στη Λατινική Αμερική και τον κόσμο.
Θωμάς Γεωργίου
Πηγή ενημέρωσης: marxist.com
