Η ευρωζώνη σε αδιέξοδο

Κάθε χώρα της Ευρώπης θα βρεθεί στο εξής στον κυκλώνα της οικονομικής κρίσης. Αλλά δεν θα εισέλθουν όλες οι χώρες στη διαδικασία αυτή στο ίδιο χρονικό διάστημα. Μέχρι πρόσφατα, οι Γερμανοί καπιταλιστές βρίσκονταν σε μια αρκετά καλή θέση, και αυτή η καλή θέση ήταν κοινή με τους δορυφόρους τους: την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Φινλανδία. Αλλά η δύναμη της Γερμανίας στηριζόταν στη βιομηχανική ισχύ της χώρας, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές προς την Ευρώπη. Η «ανεξάρτητη» δύναμη της Γερμανίας είναι περισσότερο φαινομενική παρά πραγματική.

Το μέλλον της γερμανικής οικονομίας εξαρτάται από τα γεγονότα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εάν το ευρώ καταρρεύσει, αυτό θα είχε καταστροφικές συνέπειες και για τη Γερμανία. Η Γερμανία αναμένεται να σηκώσει τα χρέη του συνόλου της Ευρώπης στην πλάτη της, αλλά οι ώμοι της είναι πολύ αδύναμοι για να κουβαλήσουν ένα τέτοιο βάρος.

Γιατί οι Γερμανοί καπιταλιστές αποφάσισαν να πληρώσουν τα χρέη των Ελλήνων και της Ιρλανδίας; Η Γερμανία είχε δανείσει τα χρήματα στην Ελλάδα την περίοδο της ανάπτυξης. Οι Γερμανοί προσπαθούν να αποτρέψουν μια ελληνική χρεοκοπία, όχι από αλτρουισμό, αλλά για να σώσουν τις γερμανικές τράπεζες, και ελπίζουν να σταματήσει η εξάπλωση της κρίσης και στις υπόλοιπες χώρες. Οι γερμανικές τράπεζες κατέχουν 17 δισεκατομμύρια ευρώ από το ελληνικό χρέος, αλλά έχουν την ίδια ώρα 116 δισεκατομμύρια ευρώ έκθεση στο χρέος της Ιταλίας.

Η Γερμανία ήταν αναγκασμένη να στηρίξει την Ελλάδα. Δεν είχαν πραγματικά καμία επιλογή, διότι μια οικονομική κατάρρευση στην Ελλάδα θα σήμαινε αμέσως μια κρίση του γερμανικού και του γαλλικού τραπεζικού συστήματος. Ομοίως, η Γερμανία δεν μπορεί να αντέξει μια ισπανική ή ιταλική χρεοκοπία. Αλλά ούτε μπορούν να αντέξουν οικονομικά για τη διάσωση αυτών των χωρών. Έχουν ήδη αποτύχει να λύσουν την ελληνική κρίση με μια τεράστια ένεση μετρητών. Και τα χρήματα στην Bundesbank (την Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας) απλά δεν είναι αρκετά για να εγγυηθούν για τις οφειλές της Ισπανίας και της Ιταλίας.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Γερμανία εναντιώνεται στην ιδέα της “ευρωομολόγων”, γιατί αυτή είναι που θα πληρώσει το τίμημα. Έτσι, θα χρειαστεί ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων των Συνθηκών της ΕΕ. Αυτό θα ήταν μια πολύ οδυνηρή εμπειρία, η οποία, αντί να οδηγήσει σε μια ενωμένη Ευρώπη, θα εκθέσει όλες τις βασικές αντιφάσεις και τριβές μεταξύ των διαφόρων εθνικών κρατών. Αντί για τη δημιουργία μιας ενωμένης Ευρώπης, θα μπορούσε να επιταχύνει πραγματικά τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στο Βερολίνο, οι Γερμανοί καπιταλιστές συνειδητοποιούν ότι η ταχεία εξάπλωση της οικονομικής κρίσης απειλεί να σύρει τη Γερμανία προς τα κάτω. Κυκλοφορεί έντονη φημολογία περί αναδιάρθρωσης της ευρωζώνης, με μια μικρότερη ομάδα υποστήριξης της προοπτικής αυτής με βάση τη Γερμανία. Η Μέρκελ και ο Σαρκοζί αρνήθηκαν αυτό το ενδεχόμενο με αγανάκτηση – πράγμα που σημαίνει ότι είναι ίσως αλήθεια. Ήδη στη Συνάντηση των G20, ο Σαρκοζί και η Μέρκελ, άρχισαν να προετοιμάζονται για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Ωστόσο, οποιαδήποτε προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα «γερμανικό μπλοκ» θα είχε δραματικές συνέπειες για την ίδια την ΕΕ. Προφανώς, η πρόθεση είναι να οδηγήσει τις ασθενέστερες οικονομίες εκτός της ζώνης του ευρώ. Αλλά ποιες χώρες είναι αυτές; Η περίπτωση της Ελλάδας έχει ήδη αναφερθεί. Αυτό θα πρέπει να ακολουθηθεί από ποιον; Την Ιρλανδία; Την Πορτογαλία; Την Ισπανία; Την Ιταλία; Τι θα γίνει με το Βέλγιο και τη Γαλλία; Τα οικονομικά του Βελγίου δεν είναι πολύ πιο υγιή απ’ ότι της Ιταλίας και οι αγορές έχουν ήδη αρχίσει να θέτουν ένα μεγάλο ερωτηματικό πάνω από τις γαλλικές τράπεζες, λόγω της υψηλής έκθεσής τους στην Ελλάδα.

Οι αποδόσεις των γαλλικών δεκαετών ομολόγων έχουν αυξηθεί σε 3,46%, αν και αυτό οφείλεται εν μέρει στη «λάθος» υποβάθμιση της Standard’s & Poors των γαλλικών ομολόγων. Εάν όλες αυτές οι χώρες αναγκαστούν να αποχωρήσουν από την Ευρωζώνη, η Ευρωζώνη δεν θα έχει και πολλά μέλη. Και είναι αμφίβολο αν η ίδια η ΕΕ θα μπορούσε να διατηρηθεί κάτω από τέτοιες συνθήκες.

Η επακόλουθη ύφεση θα επηρεάσει το σύνολο της Ευρώπης, χωρίς να αποκλείεται η Γερμανία και οι δορυφόροι της, οι εξαγωγές των οποίων προορίζονται κυρίως για την ευρωπαϊκή αγορά. Παραδόξως, ο σχηματισμός ενός γερμανικού μπλοκ δεν θα σώσει το γερμανικό καπιταλισμό, αλλά μάλλον θα τον υπονομεύσει θανάσιμα.

Υποστηριζόμενο από την Bundesbank και ενισχυμένο από την αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία της Γερμανίας, το «νέο ευρώ» (το παλιό γερμανικό μάρκο με άλλο όνομα, δηλαδή), θα εκτιναχθεί, ακόμη και όταν τα άλλα νομίσματα θα έχουν καταρρεύσει. Κάτι τέτοιο θα υπονόμευε εντελώς τις εξαγωγές της Γερμανίας – το κλειδί για την πρόσφατη οικονομική επιτυχία της. Αυτό είναι το ίδιο με αυτό που συνέβη στο ελβετικό φράγκο πρόσφατα.

Η εμβάθυνση της κρίσης θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην επανεμφάνιση των τάσεων προστατευτισμού, η οποία θα τείνει να υπονομεύσει την τάση προς την απελευθέρωση του εμπορίου που αποτελούσε την κύρια ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας εδώ και δεκαετίες.

Η πτώση του ευρώ θα ήταν μια ισχυρή ώθηση προς την κατεύθυνση του προστατευτισμού. Αυτό είναι που προκαλεί ανησυχία στους αστικούς κύκλους. Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν ότι ο προστατευτισμός και οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις οδήγησαν το κραχ του 1929 στη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Και η ιστορία έχει μια πολύ κακή συνήθεια να επαναλαμβάνεται.

Ο Τρότσκι έγραψε το 1938: «Οι καπιταλιστές ακολουθούν μια πορεία προς την καταστροφή με τα μάτια τους κλειστά.» Χρειάζεται μία αλλαγή σε αυτή την πρόταση: «Οι καπιταλιστές οδηγούνται προς την καταστροφή με τα μάτια τους ορθάνοιχτα.» Μπορούν να δουν τι συμβαίνει. Μπορούν να δουν τι θα γίνει με το ευρώ. Στην Αμερική μπορούν να δουν τι θα γίνει με το έλλειμμα. Αλλά δεν έχουν ιδέα τι να κάνουν γι’ αυτό.

Έχουμε επισημάνει ακόμη και πριν από την εισαγωγή του ευρώ ότι είναι αδύνατο να ενοποιηθούν οικονομίες που κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Τώρα, μερικοί αστοί οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι οι πιέσεις και εντάσεις που εμφανίζονται ολοένα και περισσότερό, μπορεί να οδηγήσουν στην κατάρρευση του ενιαίου νομίσματος. Για πρώτη φορά, το ερώτημα μπαίνει ανοιχτά και αφορά το ενδεχόμενο της διάλυσης, όχι μόνο του ευρώ, αλλά της ίδιας της ΕΕ. Η κρίση του ευρώ είναι μια έκφραση των άλυτων αντιφάσεων της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης.

Ο άμεσος καταλύτης της κρίσης του ευρώ ήταν η ελληνική κρίση. Κατά την έναρξη της ελληνικής κρίσης, οι ίδιοι οι αστοί παρηγορήθηκαν με την ιδέα ότι μόνο τα κράτη που βρίσκονται στην περιφέρεια της Ευρώπης θα βρίσκονταν σε δύσκολη θέση. Αλλά οι αγορές θεωρούν ως επικίνδυνη περιφέρεια ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρωζώνης από τη μια μέρα στην άλλη. Τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια παρουσίασαν νέα και ιδιαίτερα απότομη πτώση. Όμως, όλα τα λόγια για το στήσιμο ενός «τείχους προστασίας» γύρω από την Ελλάδα έχουν ήδη φανεί πόσο κενά είναι.

Η ιδέα ότι μπορεί να απομονωθεί η κρίση στην Ελλάδα-ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της ευρωζώνης-είναι μια ανόητη ψευδαίσθηση. Είναι όλοι τους δεμένοι μεταξύ τους με χίλιους δεσμούς. Όταν θα πέσει κάποιος, θα παρασύρει και τους υπόλοιπους μαζί του. Οι επιπτώσεις της ελληνικής κρίσης υπερβαίνουν ήδη την ίδια την Ελλάδα. Έχουν οδηγήσει άμεσα στην κρίση στην Ιταλία, η οποία απειλεί το ευρώ και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι συνέπειες της βαθιάς κρίσης στην Ιταλία, θα γίνουν αισθητές σε παγκόσμιο επίπεδο. Η σοβαρότητα της κατάστασης είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Η Ιταλία δεν είναι η Ελλάδα. Είναι μία από τις επτά κορυφαίες βιομηχανικές χώρες (G-7) και η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης. Μια κρίση στην Ιταλία θα είχε καταστροφικές συνέπειες για το σύνολο της Ευρώπης. Για την Ιταλία λέγεται ότι είναι πολύ μεγάλη για να αποτύχει. Αλλά είναι εξίσου πολύ μεγάλη για να διασωθεί.

Οι Αμερικανοί ανησυχούν όλο και περισσότερο για την κρίση στην Ευρώπη και πιστεύουν (σωστά) ότι, μπορεί να παρασύρει προς τα κάτω το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. Η διάλυση της Ευρωζώνης θα δρομολογήσει ένα οικονομικό τσουνάμι με κύματα που θα έφταναν ως την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου και εκεί, η οικονομία είναι κάθε άλλο παρά σταθερή.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ λειτουργεί σήμερα έχοντας 1,5 τρις δολάρια έλλειμμα, το οποίο οδηγεί στην αύξηση του χρέους μέσω της έκδοσης εντόκων γραμματίων, ομολόγων και άλλων χρεογράφων. Το δημόσιο χρέος έφτασε τα 14,3 τρις στις 31 Μαΐου, ένα ποσό κατά 10.6 τρις δολάρια μεγαλύτερο, απ’ όταν ο  Ομπάμα ανέλαβε καθήκοντα τον Ιανουάριο του 2009! Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται στην κατοχή ιδιωτών, ενώ το υπόλοιπο ανήκει στο αμερικάνικο δημόσιο.

Ας θυμηθούμε ότι οι ίδιες οι ΗΠΑ ήρθαν κοντά στη χρεοκοπία και την αθέτηση πληρωμής τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους. Η κρίση προκάλεσε μια ανοιχτή διάσπαση μεταξύ των Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών. Μέχρι πρόσφατα, κανείς δεν ανέφερε τα τεράστια χρέη των ΗΠΑ. Αλλά τώρα η κατάσταση έχει αλλάξει, μετά τη γνωμοδότηση της Moody’s για το ενδεχόμενο υποβάθμισης τους από τη βαθμολογία ΑΑΑ, επικαλούμενη την αυξανόμενη πιθανότητα να αθετήσουν τις υποχρεώσεις τους.

Σχεδόν σε καθημερινή βάση, ο Ομπάμα ασκεί πίεση στους Ευρωπαίους να «κάνουν κάτι» για την επίλυση της κρίσης. Κατηγορεί την Ευρωζώνη ότι παρασύρει τον υπόλοιπο κόσμο σε κρίση και πάλι, ξεχνώντας με ευκολία βέβαια, το μικρό ζήτημα της τεράστιας δημοσιονομικής κρίσης στις ΗΠΑ και την αδυναμία των Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών να συμφωνήσουν σε ένα σοβαρό σχέδιο για τη μείωση του τεράστιου δημοσιονομικού ελλείμματος.

Οι Αμερικανοί απεγνωσμένα ζητούν από τη Γερμανία να «κάνει περισσότερα» για να βγάλει την Ευρώπη από την κρίση. Οι Γερμανοί πρέπει να μειώσουν τους φόρους, πρέπει να δώσουν ώθηση στην οικονομία, θα πρέπει να στείλουν περισσότερα χρήματα στην Ελλάδα, οι Γερμανοί θα πρέπει να πρωτοστατήσουν σε μια συντονισμένη δημοσιονομική τόνωση σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη. Η Γερμανία πρέπει να κάνει το ένα και το άλλο για τους Αμερικανούς. Αλλά ποιοι είναι οι Αμερικανοί να πουν στους Γερμανούς τι πρέπει να κάνουν;

Ναι, λένε οι Ευρωπαίοι, αλλά ποιος πληρώνει για όλα αυτά; Γι ‘αυτό το ερώτημα μπορεί να υπάρχει μόνο μία απάντηση: η Γαλλία και η Γερμανία, ή πιο σωστά, η Γερμανία, η οποία είναι ο τραπεζίτης έκτακτης ανάγκης της Ευρώπης. Εκείνοι που μιλούσαν για ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ελλάδα τώρα αλλάζουν κουβέντες. Κανένας δεν είναι διατεθειμένος να βάλει το χέρι στην τσέπη. Αν η Μέρκελ συμφωνούσε να εγγυηθεί τις οφειλές της Ιταλίας και της Ισπανίας, αυτό θα αποτελούσε μια ξεκάθαρη πολιτική αυτοκτονία. Και είναι εξίσου απρόθυμη να το κάνει, όσο και οι Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι πολιτικοί στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ακόμη και στη Γερμανία, δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να διασωθούν όλες αυτές τις χώρες. Η Βρετανία και η Γαλλία ασκούν πίεση στους Γερμανούς για να άρουν όλους τους περιορισμούς σχετικά με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ουσιαστικά δηλαδή, τους ζητούν να κάνουν τυπώσουν περισσότερο χρήμα. Όπως δήλωσε ο Richard McGuire, στρατηγικός αναλυτής στην ολλανδική Rabobank (που υποτίθεται ότι είναι μία από τις ασφαλέστερες τράπεζες του κόσμου): «Η ΕΚΤ πρέπει να επιλέξει αν θα ξεκινήσουμε να τυπώνουμε περισσότερο χρήμα ή αν προτιμούμε έναν πολύ χειρότερο αποτέλεσμα, αυξάνοντας την προοπτική αθέτησης των υποχρεώσεων ακόμα και από τις μεγάλες οικονομίες.»

Το να καταφύγουν στην εκτύπωση χρήματος, θα ήταν ένα απελπισμένο μέτρο. Θα καταλήξουν τελικά σε έκρηξη του πληθωρισμού, οδηγώντας σε μια ακόμη βαθύτερη ύφεση στο μέλλον. Εν ολίγοις, κανένα από τα μέτρα της αστικής τάξης δεν μπορεί να αποτρέψει την καταστροφή. Ακόμα και η συμφωνία για το EFSF που επρόκειτο να σώσει την Ελλάδα (δεν αφορά καν την Ιταλία και τα τεράστια χρέη της) δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Το EFSF έχει αναγκαστεί να ακυρώσει δημοπρασίες ομολόγων του. Ο Economist καταλήγει στα πιο απαισιόδοξα συμπεράσματα: