ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ- ΣΚΙΕΣ ΝΑΥΑΓΙΟΥ
Η Ευρωζώνη πλέει πλέον και επίσημα από την περασμένη Πέμπτη σε ταραχώδη νερά. Η κρίση, η οποία ξεκίνησε το 2008 όταν το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα έφτασε κοντά στην κατάρρευση, έχει πλέον μετατραπεί σε μια κρίση χρέους για ολόκληρα κράτη, τα οποία οδηγούνται σταδιακά σε χρεοκοπία. Την ίδια στιγμή, η αστική τάξη δεν έχει ιδέα πώς να επιλύσει το πρόβλημα και να εξέλθει από την κρίση που σαρώνει σαν ανεξέλεγκτο τσουνάμι την μια χώρα μετά την άλλη μέσα στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικά ο υπουργός οικονομικών της Ιταλίας δήλωσε « Δεν θα πρέπει να υπάρχουν αυταπάτες για το ποίος θα σωθεί. Όπως και στον Τιτανικό οι επιβάτες πρώτης θέσης δεν θα μπορούν να σωθούν μόνοι τους.»
Πρώτα η Ελλάδα, μετά η Ιρλανδία και η Πορτογαλία και τώρα η Ισπανία και η Ιταλία, η μια οικονομία μετά την άλλη καταρρακώνονται στην άβυσσο. Έτσι η μοίρα της κοινής ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης τίθεται πλέον ανοικτά υπό αμφισβήτηση. Το ευρώ βουλιάζει κάτω από το βάρος των εθνικών χρεών και τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Πριν από ένα χρόνο, όταν η ελληνική κρίση χρέους βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, οι αστοί βαυκαλίζονταν με την ιδέα ότι μόνο οι πιο αδύναμες χώρες της Ευρώπης είχαν το πρόβλημα. Τις τελευταίες όμως μέρες, το φάσμα των περιφερειακών οικονομιών που οι αγορές θεωρούν ως τις πιο επικίνδυνες επεκτείνεται όλο και περισσότερο μέρα με την ημέρα. Στις 12 Ιουλίου η εφημερίδα Guardian δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η Ιταλία και η Ευρωζώνη: Καλωσορίσατε στην κόλαση»
Τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια δοκίμασαν νέες, απότομες πτώσεις, καθώς οι φόβοι ότι η Ιταλία θα είναι το επόμενο θύμα της κλιμακούμενης κρίσης χρέους στην Ευρώπη εξαπλώνονταν, την ίδια στιγμή που η Ελλάδα όδευε όλο και ταχύτερα προς την χρεοκοπία. Οι τράπεζες άρχισαν να βουλιάζουν σε όλο και μεγαλύτερη αβεβαιότητα και ύφεση καθώς ενισχύονταν οι φήμες ότι η Ιταλία δεν θα μπορεί πλέον να δανείζεται από τις διεθνείς αγορές, ενώ το ευρώ κατρακύλησε σε σχέση με τα υπόλοιπα νομίσματα και η ισοτιμία του με το δολάριο έφτασε μόλις το 1,388 $.
Στην αγορά ομολόγων, η απόδοση (το επιτόκιο) των δεκαετών ομολόγων της Ιταλίας έφτασε το 6% που είναι το ανώτερο όριο της τελευταίας δεκαετίας. Χειρότερη είναι η κατάσταση για τα δεκαετή ομόλογα της Ισπανίας, τα οποία έφτασαν το 6,2%. Οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι το κόστος δανεισμού πλησιάζει μη βιώσιμα επίπεδα. Αυτή η κατάσταση δεν ήταν σε καμία περίπτωση αναμενόμενη όταν υπογραφόταν η συνθήκη του Μάαστριχτ, οι όροι της οποίας απαγορεύουν τα μεγάλα ελλείμματα και τους ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Όμως τώρα πλέον αποτελεί μια αμυδρή ανάμνηση.
Θεωρητικά, λοιπόν, από την στιγμή που όλες οι χώρες συμμτέχουν σε ένα ενιαίο νομίσμα υπό μια κεντρική τράπεζα, η οποία καθορίζει ένα ενιαίο επιτόκιο, κάθε χώρα θα έπρεπε να δανείζεται με τους ίδιους όρους. Όμως τα τελευταία χρόνια, οι αγορές άρχισαν να διαχωρίζουν τις δυνατές οικονομίες όπως η Γερμανία και οι δορυφόροι της (Αυστρία, Ολλανδία κ.α.) και τις πιο αδύναμες όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ισπανία.
Σταδιακά όλο και περισσότερο, οι τελευταίες άρχισαν να επιβαρύνονται με δυσβάσταχτα επιτόκια για να μπορούν να δανείζονται από τις αγορές. Τα όλο και αυξανόμενα επιτόκια έκαναν το φορτίο του χρέους δυσβάστακτο και ακόμα πιο δύσκολη την αποπληρωμή του. Έτσι, όταν ένας οίκος αξιολόγησης όπως ο Moody’s μειώνει την πιστοληπτική ικανότητα μιας χώρας, αυτή η πράξη ουσιαστικά καθίσταται μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Αυτό, φυσικά, αποτελεί απειλή για την ίδια την ύπαρξη της ευρωζώνης. Η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα, ίσως καταφέρει να «κρατήσει στην επιφάνεια» την Ελλάδα (αν και η εμπειρία έδειξε ότι δεν θα είναι και τόσο εύκολο). Προσπάθησε να καταστρώσει ένα σχέδιο σωτηρίας για την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, το οποίο όμως δεν έλυσε τίποτα. Αλλά απλά, δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα στην ΕΚΤ για τη σωτηρία χωρών όπως η Ισπανία ή η Ιταλία. Οποιαδήποτε προσπάθεια να γίνει αυτό, σύντομα θα εξαντλήσει τους τραπεζικούς πόρους.
Η αποτυχία του σχεδίου διάσωσης
Το πακέτο στήριξης του ενός περίπου τρις ευρώ που εσπευσμένα συγκεντρώθηκε από Υπουργούς οικονομικών της Ευρώπης, δεν έλυσε το πρόβλημα. Η χρεοκοπία στην Ελλάδα δεν αποφεύχθηκε αλλά αναβλήθηκε για το μέλλον, οπότε θα είναι αναπόφευκτη αφού όλες οι προσπάθειες για να αποφευχθεί θα αποτύχουν. Οι ίδιοι Ευρωπαίοι ηγέτες «πάλεψαν» για να συμφωνήσουν σε ένα δεύτερο πακέτο σωτηρίας για την Ελλάδα. Πάρα το γεγονός ότι πίεσαν την ελληνική κυβέρνηση να πάρει άλλη μια σειρά σκληρών μέτρων στο κοινοβούλιο, οι αγορές φάνηκαν νευρικές αφού κατανοούν ότι δεν μπορεί να αποφευχθεί το μοιραίο.
Ο λόγος για αυτή την νευρικότητα είναι ξεκάθαρος, το πρώτο πακέτο στήριξης στην χώρα ύψους 110 δις δεν απέδωσε, αφού η Ελλάδα άρχισε να αναζητά σύντομα άλλα 100 δις ευρώ και πόσα ακόμα απομένουν να αποπληρωθούν μέχρι το 2014. Το ερώτημα, λοιπόν είναι: «Ποιος θα πληρώσει για όλα αυτά;» Οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι διασπασμένοι πάνω στο ζήτημα. Θα πρέπει η χώρα να οδηγηθεί σε μια ήπια, ελεγχόμενη και μερική περικοπή των χρεών, που θα ανάγκαζε όμως τις τράπεζες και τους εν γένει δανειστές της χώρας να χάσουν ένα μέρος των χρημάτων που δάνεισαν.
Οι Γερμανοί επιμένουν στην συμμετοχή των ιδιωτών σε μελλοντικά πακέτα στήριξης της Ελλάδας, αλλά η Ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα αρνείται και προτιμά να απέχει. Γιατί; To Economist εξηγεί:
« Η ΕΚΤ θέλει ν αποφύγει μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας με κάθε κόστος. Η ΕΚΤ κάθεται πάνω στο βουνό του ελληνικού χρέους και φοβάται αλυσιδωτές αντιδράσεις στην μια χώρα μετά την άλλη με το ενδεχόμενο μιας χρεοκοπίας» ( Η υπογράμμιση δική μας)
Αυτό είναι ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Ο Economist γράφουν: «Οι υπουργοί οικονομικών της Ευρώπης προσπαθούν να τετραγωνίσουν τον κύκλο. Θέλουν η συμμετοχή των ιδιωτών στο πακέτο στήριξης να είναι «εθελουσία» αλλά και «μεγάλη» ταυτόχρονα. Επιπλέον, αυτή η επιμήκυνση του χρέους δεν πρέπει να οδηγήσει τους οίκους αξιολόγησης στο να την χαρακτηρίσουν χρεοκοπία της Ελλάδας.»
Αλλά ο οίκος Standard & Poor’s τόνισε ότι αυτή η κίνηση θα χαρακτηριστεί έτσι και αλλιώς « επιλεκτική χρεοκοπία» της Ελλάδας.
Η Εξέγερση στην Ελλάδα
Παρόλα αυτά, όλοι συμφωνούν σε ένα πράγμα η Ελλάδα πρέπει να πληρώσει. Αυτό στην ουσία σημαίνει ότι η εργατική και η μεσαία τάξη πρέπει να πληρώσει. Για να δικαιολογήσει το πακέτο στήριξης και στα ίδια τα συμφέροντα εντός αλλά και στους ψηφοφόρους της Γερμανίας, της Φιλανδίας και της Ολλανδίας ήταν ενάντια στην στήριξη της χώρας η ΕΕ επέμενε σ’ ένα νέο πακέτο σκληρών μέτρων το οποίο ορίζει μεταξύ άλλων τις περικοπές των δημοσίων δαπανών κατά 10%, τις περικοπές στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων κατά το 1/3 και ιδιωτικοποιήσεις που θα φτάνουν τα 50 δις ευρώ.
Υπάρχει όμως ένα μικρό πρόβλημα. Η εργατική τάξη στην Ελλάδα ξεσηκώθηκε ενάντια σε όλες αυτές τις επιβολές. Οι δρόμοι της Αθήνας και των υπολοίπων πόλεων γέμιζαν για εβδομάδες με οργισμένες διαδηλώσεις. Ο Παπανδρέου αυτή την φορά κατάφερε να περάσει τα αυστηρά μέτρα από το κοινοβούλιο. Η πλειοψηφία όμως του κόμματος του στην βουλή συρρικνώθηκε και η κυβέρνηση του τώρα είναι μισητή από τις μάζες.
Στην μέση της κρίσης προσέφερε μια κυβέρνηση συνεργασίας με την Νέα Δημοκρατία η οποία όμως την αρνήθηκε. Ήθελε δηλαδή να φτιάξει μια κυβέρνηση η οποία θα ακολουθήσει το αυστηρό πλάνο. Όμως η Νέα Δημοκρατία προτίμησε να αφήσει όλη την βρώμικη δουλειά στο ΠΑΣΟΚ. Προσπαθεί απεγνωσμένα με δημαγωγίες να πείσει τους ψηφοφόρους ότι είναι ενάντια στα μέτρα, όταν όμως είναι ξεκάθαρο ότι όταν ανέβει η ίδια στην κυβέρνηση θα ακολουθήσει την ίδια πολιτική.
Η πραγματικότητα είναι ότι οι αγορές εδώ και καιρό έχουν περικόψει ένα μέρος του χρέους της Ελλάδας αφού το 50 με 60% των χρημάτων τους τα θεωρούν χαμένα. Αυτή την στιγμή ο Παπανδρέου κατάφερε να επιβάλλει σκληρή πειθαρχία στο κόμμα κατάφερε να περάσει για ακόμα μια φορά τα σκληρά μέτρα όμως το τωρινό πακέτο δεν θα είναι αρκετό, και αυτό δεν μπορεί να γίνεται για πάντα. Οι μάζες έχουν αρχίσει να κινούνται και να κατανοούν την δύναμή τους. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ θα πέσει αργά ή γρήγορα.
Ο νόμος της ζούγκλας
Οι πολιτικοί δεν ξέρουν ποιος φταίει. Κάποιοι κατηγορούν τους τρεις μεγάλους οίκους αξιολόγησης (τις Moody’s, Fitch και Standard & Poors), οι οποίοι διαθέτουν τεράστια δύναμη όσον αφορά την αξιολόγηση του δημόσιου χρέους. Αποτελούν την εκδήλωση της δύναμης της αγοράς. Ο Υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε κατήγγειλε ότι «την περασμένη εβδομάδα υπήρξε μια ανακοίνωση από έναν οργανισμό αξιολόγησης σχετικά με την Πορτογαλία που γενικά αντιμετωπίστηκε ως πλήρως ακατανόητη».
«Η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτρέψει σε τρεις ιδιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ να καταστρέψουν το ευρώ» δήλωσε η Επίτροπος Ευρωπαϊκής Δικαιοσύνης Viviane Reding στη γερμανική εφημερίδα Die Welt, σχετικά με τις αποκαλούμενες Big Three (αν και η Fitch ανήκει κατά πλειοψηφία σε μια γαλλική εταιρεία και έχει έδρα τη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο).
Αυτό είναι σαν να κατηγορούμε ένα θερμόμετρο επειδή δείχνει την παρουσία πυρετού. Εάν αποδεχτείτε την οικονομία της αγοράς, θα πρέπει να αποδεχτείτε τους νόμους της αγοράς, που μοιάζουν πολύ με τους νόμους της ζούγκλας. Να αποδέχεσαι τον καπιταλισμό και στη συνέχεια να παραπονιέσαι για τις συνέπειές του είναι μάταιο. Ένα τεράστιο ποσό χρημάτων βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση σε όλο τον κόσμο, όπως μια αγέλη πεινασμένων λύκων που κυνηγούν ένα κοπάδι ταράνδων, αναζητώντας τα πιο αδύναμα και άρρωστα ζώα. Και τώρα υπάρχουν πολλά άρρωστα ζώα για να διαλέξουν.
Η απόφαση της Moody’s να υποβαθμίσει το χρέος της Πορτογαλίας στο χαμηλότερο επίπεδο έριξε λάδι στη φωτιά. Η απόφαση αυτή εξέπληξε πολλούς ευρωπαίους πολιτικούς. Εκνευρίστηκαν από την πράξη αυτή, που οδήγησε σε πτώση των τιμών των μετοχών των μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών, αλλά και πτώση στην τιμή του ευρώ έναντι του δολαρίου. Οι μετοχές της πορτογαλικών τραπεζών, ιδίως, χτυπήθηκαν, με τιμές όπως των μετοχών της Banco BPI, Millennium BCP και την Banco Espirito Santo να πέφτουν έως και κατά 5 έως 7 τοις εκατό.
«Αυτό είναι μια σκληρή υπενθύμιση ότι προβλήματα υπάρχουν ακόμα» δήλωσε σε ειδησεογραφικό πρακτορείο ένας χρηματιστής. «Τώρα η Πορτογαλία απειλεί να γίνει ο επόμενος αδύναμος κρίκος. Οι άνθρωποι ανησυχούν.»
Ο Πρωθυπουργός Coelho μόλις εκλέχθηκε, αλλά έδειξε ότι είναι δουλικά πρόθυμος να εφαρμόσει τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν στη χώρα ως προϋπόθεση για τα € 78 δισεκατομμύρια του πακέτου διάσωσης. Η Frankfurter Allgemeine Zeitung γράφει:
«Κανείς στη Λισαβόνα δεν περίμενε αυτή την πισώπλατη μαχαιριά. Η ανακοίνωση ότι η νέα συντηρητική κυβέρνηση του Coelho ηττήθηκε πολιτικά από τη Moody’s μέσα σε μόνο δύο εβδομάδες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ήταν απαίσια είδηση. Έχοντας φιλοδοξίες να αποστασιοποιηθούν από την Ελλάδα με έναν θετικό τρόπο, τελικά έκαναν οι Πορτογάλοι τα πάντα σωστά; Οι αποταμιεύσεις τους και τα προγράμματα μεταρρυθμίσεων προσαρμόστηκαν στις απαιτήσεις της τρόικας (Ευρωπαϊκή Ένωση, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) … Και για να καθησυχάσουν και την ΕΕ και το ΔΝΤ, ο Coelho αναζήτησε τον Vitor Gaspar, έναν άνθρωπο που έχει πρακτικά «γερμανική» φήμη, σχετικά με τα προγράμματα σταθερότητας.»
Η υποβάθμιση είναι και πάλι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Η Moody’s λέει ότι η Πορτογαλία δεν θα είναι σε θέση να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών μέσα σε δύο χρόνια. Αλλά αυτή η υποβάθμιση έχει κάνει τον αγώνα της Πορτογαλίας για να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών αδύνατο. Οι τιμές των μετοχών έπεσαν και τα επιτόκια αυξήθηκαν αμέσως μετά την ανακοίνωση. Το σοκ και η οργή είναι μεγάλη. Ένας πρώην υπουργός της κυβέρνησης, μίλησε ακόμη και για «τρομοκρατία». Οι συνέπειες έγιναν αισθητές όχι μόνο στη Λισαβόνα, αλλά και στη Μαδρίτη και τη Ρώμη.
Μόλις μία εβδομάδα μετά την υποβάθμιση του πορτογαλικού χρέους σε επίπεδο «σκουπιδιού», η αξιολόγηση του οίκου Moody’s ακρωτηριασμένες υποβάθμισε την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ιρλανδίας στο ίδιο επίπεδο επίσης. Η Ιρλανδία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, έχει επιτύχει τους στόχους που τέθηκαν για να λάβει τα 85 δισ. ευρώ (119 δισεκατομμύρια δολάρια) διάσωσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον περασμένο Νοέμβριο. Όμως οι αγορές χρήματος δεν έχουν εντυπωσιαστεί. Γνωρίζουν καλά ότι η Ιρλανδία εξακολουθεί να αγωνίζεται κάτω από ένα τεράστιο φορτίο χρέους και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ένα νέο πακέτο διάσωσης είναι αναπόφευκτο.
Οι προοπτικές της Moody’s για την Ιρλανδία παραμένουν αρνητικές, γεγονός που σημαίνει ότι περαιτέρω υποβαθμίσεις είναι πιθανές. Ο υπουργός Οικονομικών Michael Noonan την Τρίτη παραδέχθηκε στην τηλεόραση ότι η κατάσταση στη χώρα παραμένει δύσκολη. «Η Ιρλανδία», είπε στην κρατική τηλεόραση, «είναι ένα φελλός που επιπλέει σε ένα πολύ ταραχώδη ωκεανό προς το παρόν.»
Τι σημαίνει αυτό για το λαό της Ιρλανδίας; Αυτό σημαίνει ότι όλες οι θυσίες του έχουν γίνει μάταια. Οι εργάτες και οι αγρότες της Ιρλανδίας καλούνται να κάνουν ολοένα και μεγαλύτερες θυσίες για να πληρώσουν το τοκογλύφους. Αλλά, όπως και στην Ελλάδα, οι συνεχείς επιθέσεις στο βιοτικό επίπεδο χρησιμεύουν μόνο για να υπονομεύσουν την οικονομία. Η ανάπτυξη της ιρλανδικής οικονομίας παρέμεινε υποτονική, όπως αντικατοπτρίζεται στη μείωση των φορολογικών εσόδων. Η Ιρλανδία είναι ακόμη πιο αδύναμη να πληρώσει τα χρέη της, από ότι προηγουμένως.
Για κάθε υποχώρηση που κάνει ο λαός, οι τραπεζίτες και οι καπιταλιστές θα απαιτήσουν δέκα. Η κοινωνία εισέρχεται σε έναν ατέρμονο φαύλο κύκλο.
Συνεχίζεται…
