Ο Βολκογκόνοφ κάνει μεγάλο λάθος επίσης, όταν εξισώνει τις οικονομικές ιδέες του Τρότσκι και του Πρεομπραζένσκι (βλ. Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, Θρίαμβος και Τραγωδία, τόμ. 1, μέρ. Ι, σελ. 269, Σύγχρονη Εποχή).
Μια διεξοδική ανάλυση αποδείχνει ποια ήταν η βασική διαφορά τους. Ο Τρότσκι στην ουσία δεν ήταν σύμφωνος με τις κύριες ιδέες του Πρεομπραζένσκι – εμπνευστή του «θεμελιακού νόμου της πρωταρχικής σοσιαλιστικής συσσώρευσης», ο οποίος στην πραγματικότητα επιχειρηματολογούσε υπέρ της ανάγκης να επιταχυνθεί η αύξηση του κρατικού κεφαλαίου στη βιομηχανία εις βάρος της αγροτιάς. Ο Τρότσκι από τη μεριά του τόνιζε την ανάγκη να μελετηθεί το πώς αλληλοσυνδέονται ο νόμος της αξίας, η ρύθμιση του ιδιωτικού τομέα και ο νόμος της σοσιαλιστικής συσσώρευσης «στα πλαίσια της παγκόσμιας οικονομίας». Σχετικά μ’ αυτό, έκανε ένα διεισδυτικό σχόλιο για τον κίνδυνο που υπήρχε η μεθοδολογική προσέγγιση του Πρεομπραζένσκι «να καταλήξει στην προοπτική της οικονομικής ολοκλήρωσης» – σύμφωνα με το σταλινικό μοντέλο αυτοδύναμης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης της ΕΣΣΔ (Η Κομμουνιστική Αντιπολίτευση στην ΕΣΣΔ 1923-1927, τόμ. 1ος, σελ. 225).
Όπως είναι γνωστό, ο Τρότσκι κράτησε πολύ αρνητική στάση προς ένα τέτοιο μοντέλο, δηλώνοντας ανοιχτά ότι η πολιτική του Στάλιν ήταν μια πολιτική «εθελοτυφλίας» που η υλοποίησή της θα κατέληγε «με τον καιρό να αποκαλεί σοσιαλισμό οτιδήποτε συμβαίνει και θα συμβεί μέσα στην Ένωση, ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει έξω από τα σύνορά της», (όπ.π., τόμ. 2, σελ. 145).
Εξίσου αναπόδεικτοι είναι οι συλλογισμοί και οι μισοαλήθειες του Βασέτσκι και του Βολκογκόνοφ για τους στόχους και τις μεθόδους της πάλης που διεξήγαγε ο Τρότσκι τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 εναντίον της σταλινικής γραφειοκρατίας. Γι’ αυτούς, δεν ήταν παρά «η ίντριγκα ενός δικτάτορα χωρίς υποστήριξη», που χρησιμοποιούσε «την ιδέα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας ως όπλο» και μόνο για λόγους τακτικής, για να δυσφημίσει την ΚΕ του Κόμματος. Στην πραγματικότητα, κατά την άποψη τους, ο Τρότσκι επιθυμούσε ένα και μόνο πράγμα: να γίνει ο ηγέτης του ΡΚΚ (μπ).17
Σε αυτά τα πλαίσια, ο Βασέτσκι και ο Βολκογκόνοφ θεωρούν όλους τους λόγους του Τρότσκι εκείνα τα χρόνια, όπου μιλούσε για την πραγματική αναγέννηση του κομματικού-κρατικού μηχανισμού, ως καθαρή δημαγωγία, ως προσπάθεια να αποπροσανατολίσει το Κόμμα από τις αποφάσεις για τα επείγοντα καθήκοντα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Καταλήγουν λοιπόν νομοτελειακά να εκτιμούν ως απόλυτα θετικές τις μανούβρες του Στάλιν εναντίον του Τρότσκι (βλ. Ν. Α. Βασέτσκι, Εξόντωση, σελ. 42 και Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, Θρίαμβος και Τραγωδία, τόμ. 1ος, μέρος Ι, σελ. 225, 279) και τη γενική κατεύθυνση των δραστηριοτήτων του ίδιου του Τρότσκι, ιδιαίτερα στην αναγκαστική εξορία του, ως αντικομματική και αντισοβιετική.18
Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι είναι η αλήθεια, αν δεν υπήρχαν τα εξής δύο στοιχεία: Πρώτα απ’ όλα, όταν το 1923 ο Τρότσκι πρωτομίλησε για την ανάγκη να διευρυνθεί η εσωκομματική δημοκρατία, δεν υπήρχε λόγος να παλέψει για εξουσία: ήταν ο ρήτορας της Επανάστασης, ο ήρωας του Οκτώβρη, ο ηγέτης και οργανωτής του Κόκκινου Στρατού, θεωρούνταν δίκαια ο δεύτερος μετά τον Λένιν στην ηγεσία του ΡΚΚ (μπ) και κανένα από τα άλλα μέλη του Πολιτικού Γραφείου δεν μπορούσε να τον συναγωνιστεί ούτε σε δημοτικότητα ούτε στο επίπεδο της θεωρητικής κατάρτισης. Κατά συνέπεια, αν δεν υπήρχαν οι εναντίον του φραξιονιστικές δραστηριότητες που ξεκίνησαν οι Ζινόβιεφ, Κάμενεφ και Στάλιν, ο Τρότσκι θα είχε κερδίσει την υποστήριξη της πλειοψηφίας των πιο σημαντικών στελεχών του Κόμματος και ίσως να είχε διαδεχθεί τον Λένιν.19
Και δεύτερον, αυτά που έγραψε ο Τρότσκι τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 για την ασύδοτη γραφειοκρατική εξουσία στο Κόμμα και τη χώρα και για την επιδείνωση της ατμόσφαιρας με τις σταλινικές αυθαιρεσίες, ήταν πράγματι αληθινά. Τώρα το ξέρουμε αυτό εξίσου καλά με όσο το ήξερε κι ο Τρότσκι. Μπορούμε, φυσικά, να σκεφτόμαστε όπως και πριν, ότι ήταν φραξιονιστής και αντισοβιετικός. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό, αν θεωρήσουμε ότι η προσωπολατρία του Στάλιν δεν συνδεόταν με το γραφειοκρατικό εκφυλισμό του Κόμματος και του κρατικού μηχανισμού. Για μένα αυτό το συμπέρασμα είναι χωρίς έρεισμα.
Αυτές είναι εν συντομία οι θέσεις μιας από της κατευθύνσεις της σύγχρονης τροτσκιστολογίας, που σήμερα φαίνεται να είναι η κυρίαρχη σ’ αυτή τη σφαίρα της ιστορικής γνώσης. Και ποια είναι η αιτία μιας τέτοιας σοβαρής ρήξης με την αλήθεια από τη μεριά των υποστηρικτών αυτής της κατεύθυνσης; Πιστεύω ότι η αιτία βρίσκεται στην πνευματική αδράνεια που τόσο πολύ χαρακτηρίζει το σύνολο της κοινωνικής μας επιστήμης. Η Γκλάσνοστ έπιασε τους ιστορικούς στον ύπνο. Η αλλαγή στη συνείδηση φαίνεται μάλλον βασανιστική. Μπορούμε να θεωρήσουμε εξίσου σημαντικό το γεγονός ότι μέχρι σήμερα το ζήτημα της νομικής και πολιτικής αποκατάστασης του Λ. Ντ. Τρότσκι παραμένει άλυτο. Αυτό καθεαυτό το γεγονός έχει εξίσου σοβαρή επίδραση σε πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες. Όλα αυτά μαρτυρούν ότι βρισκόμαστε μονάχα στην αρχή του δρόμου για την αποκατάσταση της αλήθειας που αφορά το παρελθόν μας.
1 Ο Αλεξάντρ Βαντίμοβιτς Παντσόφ διετέλεσε ιστορικός του Ινστιτούτου του Παγκόσμιου Εργατικού Κινήματος στη Μόσχα. Το άρθρο του αυτό δημοσιεύθηκε στις αρχές του 1990 στο σοβιετικό περιοδικό Η εργατική τάξη στη σύγχρονη κοινωνία, απ’ όπου και μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε στο “MARXIST MONTHLY”, τομ. 3, τεύχη 8 και 9, μηνιαίο θεωρητικό όργανο του “WORKERS REVOLUTIONARY PARTY” – βρετανικού τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής της 4ης Διεθνούς. Αποτέλεσε επίσης το κείμενο της ανακοίνωσης του Α. Παντσόφ στο Διεθνές Συμπόσιο για την 50η επέτειο της δολοφονίας του Λ. Τρότσκι, που έγινε στο Τόκιο στις 2-4 Νοεμβρίου 1990. Μεταφράστηκε από τα αγγλικά και δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στη Σοσιαλιστική Αλλαγή, φ. 1380, 1382 και 1383.
Σήμερα ο καθηγητής Α. Παντσόφ είναι επικεφαλής του τμήματος Ιστορίας της Κίνας στο Ινστιτούτο Ασιατικών και Αφρικανικών Σπουδών του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας. (σ.τ.μ.).
2 Β. Ι. Μπίλικ, Τρότσκι: στο δρόμο της αλήθειας γι’ αυτόν, Σομπεσιέντικ, 1989, Νο 33 – Β. Ι. Ντανίλοφ, Αρχίζουμε να Μαθαίνουμε τον Τρότσκι, ΕΚΟ, 1990, Νο 1. – Γ. Κοραμπλέφ: Γιατί ο Τρότσκι;, Πολιτική Εκπαίδευση, Νο 2, 1989. – Μ. Α. Μολοντσίγκιν: 1200 Μέρες ως Κομισάριος Πολέμου. Από την Ιστορία της Μετάβασης στην Οικοδόμηση ενός Μαζικού Τακτικού Κόκκινου Στρατού, Στρατιωτικό Περιοδικό Ιστορίας, Νο 8, 10, 1989. – Α. Μ. Ποντσεκόλντιν: Η Νέα Πορεία: Πρόλογος σε μια Τραγωδία, Μολοντόϊ Κόμουνιστ, Νο 8, 1989. – Λ. Μ. Σπίριν: Από την Ιστορία του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπ.) στα Χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου και των Επεμβάσεων, Ζητήματα Ιστορίας του ΚΚΣΕ, Νο 3, 1989. – Β. Ι. Στάρτσεφ: Λεόν Ντ. Τρότσκι: Σελίδες Πολιτικής Βιογραφίας, 1990. – Β. Ν. Σαπόσνικοφ: Λεόν Τρότσκι – Συνεργάτης του “Ανατολικού Παρατηρητή”, Νέα της Ακαδημίας Επιστημών, Σειρά Ιστορίας, Φιλολογίας και Φιλοσοφίας, Νο. 3, 1989.
3Β. Ιβάνοφ, Ξαναζωγραφίζουν τον Ιούδα, Σοβιέτσκαγια Ροσίγια, 27/9/1987. Λ. Μ. Μινάεφ, Η πάλη για ηγεσία και η διαστρέβλωση της εμφάνισης του Λενινισμού, Ζητήματα Ιστορίας του ΚΚΣΕ, 1989, Νο 12). Α. Γ. Πανομαριόφ, Είναι αδύνατο να χτίσεις στρατό χωρίς καταπίεση, Στρατιωτικό Περιοδικό Ιστορίας, 1989, Νο 8, 10.
4 Ν. Α. Βασέτσκι: Εξόντωση. Στάλιν. Τρότσκι. Ζινόβιεφ: Θραύσματα της πολιτικής τους μοίρας (Μ. 1989). Τα κεφάλαια αυτού του βιβλίου που είναι αφιερωμένα στον Τρότσκι δημοσιεύθηκαν επανειλημμένα από τον συγγραφέα πριν, όσο και μετά, την έκδοσή του σε μια σειρά εφημερίδες και περιοδικά. Για παράδειγμα: Αγκιτάτορας, Νο 18, 1989. Αργκουμέντι ι Φάκτι, 1988, Νο 34. Λευκορώσος Κομμουνιστής, 1989, Νο 11, 12 και 1990 Νο 1-3. Κομσομόλσκαγια Πράβντα, 19/5/1989. Λιτερατούρναγια Γκαζέτα, 4/1/1989. Νέα και Παλιότερη Ιστορία, 1989, Νο 3. Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού, 1990, Νο 1. Σοβιετικά Συνδικάτα, 1989, Νο 14-17). Βλέπε επίσης τα αποσπάσματα που αφορούν τον Τρότσκι στο βιβλίο του Ντ. Α. Βολκογκόνοφ: Θρίαμβος και Τραγωδία. Πολιτικό πορτρέτο του Ι. Β. Στάλιν (Μ. 1989) και τα άρθρα του στην εφημερίδα Πράβντα (9/9/88) και στα περιοδικά Ροντίνα (1989, Νο 7) και Κομμουνιστής των Ενόπλων Δυνάμεων (1989, Νο 19).
5 Ο Βασέτσκι για παράδειγμα, υποψιάζεται ανοιχτά τον Τρότσκι για κάποιο είδος εμπάθειας ακόμα και όταν αναφέρεται στην πρώτη του δραπέτευση από την εξορία το 1902. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο γεγονός ότι, όταν απέδρασε (ο Βασέτσκι γράφει «στο εξωτερικό», στην πραγματικότητα στη Σαμάρα) ο Τρότσκι, παράτησε τη γυναίκα του και τις δυο μικρές του κόρες (βλ. Νέα και Παλιότερη Ιστορία, 1989, Νο 3, σελ.139). Δεν είναι απαραίτητο, νομίζω, να εξηγηθεί ότι ο Τρότσκι απέδρασε από την εξορία όχι για να εγκαταλείψει την οικογένειά του, αλλά για να συμμετάσχει ενεργά στην επαναστατική δουλειά. Ούτε κι ο Βολκογκόνοφ αποφεύγει την καχυποψία απέναντι στον Τρότσκι.
6 Βλ. ΙΙ Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ, Ιούλης-Αύγουστος 1903 και Πρακτικά, Μ. 1959 – Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 7, σελ. 403-421.
7 Οι απόψεις του σ’ αυτό το θέμα εκτίθενται πληρέστερα στην μπροσούρα του: Τα πολιτικά μας καθήκοντα (Ζητήματα Τακτικής και Οργάνωσης), Γενεύη 1904.
8 Αυτή η θεωρία* διατυπώθηκε για πρώτη φορά με συστηματικό τρόπο από τον Λ.Τρότσκι στο έργο του, Αποτελέσματα και προοπτικές. Κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης, 1906. (Βλ. επίσης Αλ. Παντσόφ, Ο τροτσκισμός στη Ρωσία ως κοινωνικό-πολιτιστικό φαινόμενο, ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ, φύλλο 1474, 24/10/1992, σ.τ.μ.)
*Η διαρκής επανάσταση δεν αποτελεί κάποια «εφεύρεση» του Τρότσκι, όπως εξακολουθούν να ισχυρίζονται οι «τροτσκιστολόγοι». Ήδη, στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο οι Μαρξ και Ένγκελς είχαν μιλήσει για τη δυνατότητα των καθυστερημένων χωρών να αποτελέσουν την εμπροσθοφυλακή της επαναστατικής εξέλιξης και ότι τα άλυτα προβλήματα της αστικής επανάστασης θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν τη σοσιαλιστική επανάσταση. Μάλιστα, ο Μαρξ, μιλώντας στην Κεντρική Επιτροπή της Ένωσης των Κομμουνιστών το Μάρτιο του 1850, κάλεσε τους Γερμανούς και τους Γάλλους εργάτες «η πολεμική τους κραυγή να είναι: διαρκής επανάσταση». Στον πρόλογο της ρωσικής έκδοσης του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, το 1882, ο Μαρξ αποκαλεί τη Ρωσία «εμπροσθοφυλακή της επαναστατικής δράσης της Ευρώπης» και προσθέτει: «Αν η ρωσική επανάσταση αποτελέσει το σύνθημα για μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, έτσι που οι δυο μαζί να συμπληρώσουν η μια την άλλη, τότε η τωρινή ρωσική κοινή ιδιοκτησία της γης μπορεί να χρησιμεύσει ως αφετηρία μια κομμουνιστικής εξέλιξης». (βλ. Ερνστ Φίσερ, Τι είπε πραγματικά ο Μαρξ, εκδ. Γλάρος, 1975, σελ. 142,143,144). (σ.τ.μ.)
9 Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού, 1990, Νο 1, σελ. 52-53. Βλ. επίσης Λευκορώσος Κομμουνιστής, 1989, Νο 11, σελ. 54. Δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσουμε ότι σ’ αυτή την περίπτωση ο Βασέτσκι παραλλάζει το σταλινικό χαρακτηρισμό για τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης: «Ήταν η θεωρία του αφοπλισμού του προλεταριάτου, της αποστράτευσης των δυνάμεών του» (βλ. Ο θάνατος ενός διεθνούς κατασκόπου, Πράβντα, 24/8/1940).
10 Λ. Τρότσκι, Αποτελέσματα και προοπτικές. Κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης, 1919, σελ. 39.
11 Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, Θρίαμβος και Τραγωδία, τόμ. 1ος, μέρ. Ι, σελ. 79, 92, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή.
12 Αυτό το γράμμα δημοσιεύθηκε ως πρόλογος στους δυο λόγους που εκφώνησε ο Τρότσκι για το θάνατο του Γιόφε (βλ. Λ. Ντ. Τρότσκι, Φυσιογνωμίες, Εκδόσεις Μπένσον, 1984, σελ. 229-241).
13 Ο Α. Α. Γιόφε αυτοκτόνησε, αφήνοντας στον Τρότσκι το γράμμα που αναφέρει ο Α. Παντσόφ. Σ’ αυτό γράφει για την επιδείνωση της υγείας του (φυματίωση) και για την άρνηση του σταλινικού μηχανισμού να τον στείλει στο εξωτερικό για θεραπεία. Και τονίζει: «Ξέρω πως οι γενικές πεποιθήσεις του Κόμματος δεν δέχονται την αυτοκτονία. Μα πιστεύω, εντούτοις, ότι κανείς από εκείνους που καταλαβαίνουν την κατάστασή μου δεν θα με καταδικάσει γι’ αυτό. Αν ήμουν καλά, θα μπορούσα να βρω τη δύναμη και την ενέργεια να παλέψω εναντίον της κατάστασης που υπάρχει στο Κόμμα. Αλλά, υπό τις παρούσες συνθήκες ύπαρξής μου, δεν μπορώ να υποφέρω μια κατάσταση πραγμάτων στην οποία το Κόμμα ανέχεται σιωπηλά τη διαγραφή σου, ακόμα κι αν είμαι βαθιά πεπεισμένος ότι αργά ή γρήγορα θα ξεσπάσει μια κρίση που θα αναγκάσει το Κόμμα να διαγράψει εκείνους που είναι υπεύθυνοι γι’ αυτό το αίσχος. Μ’ αυτήν την έννοια, ο θάνατός μου είναι μια διαμαρτυρία απέναντι σ’ εκείνους που οδήγησαν το Κόμμα τόσο μακριά, που δεν μπορεί ούτε καν να αντιδράσει μπροστά σε μια τέτοια ντροπή…» – (σ.τ.μ.).
14 Πρακτικά της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ (μπ.). Αύγουστος 1917 – Φλεβάρης 1918, σελ. 116.
15 Γκ. Βοντολάζοφ, Ιστορική επιλογή και ιστορικές αλτερνατίβες. Ν. Μπουχάριν κατά Λ. Τρότσκι, στο Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού, 1988, Νο 10.
16 βλ. Η Κομμουνιστική Αντιπολίτευση στην ΕΣΣΔ 1923-1927 -από Τα Αρχεία του Τρότσκι σε τέσσερις τόμους, τόμ. 2, Εκδόσεις Μπένσον, 1988, σελ. 76.
17 Ν. Α. Βασέτσκι, Εξόντωση, σελ. 14, 22-3, 32, 36, 40-41 και Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, Θρίαμβος και Τραγωδία, τόμ. 1ος, μέρ. 215, 226, 229.
18 Ν.Α. Βασέτσκι, Εξόντωση, σελ. 43, 50, 100 και Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, Θρίαμβος και Τραγωδία τόμ. 1ος, μέρος Ι, σελ. 355.
19 Περισσότερες λεπτομέρειες στο έργο του Β. Ναντότσιεφ: Τρόικα, Επτανδρία, Στάλιν, Νεντέλια, 1989, Νο. 1.
