Σε τί συνίσταται, λοιπόν, συγκεκριμένα η θέση του Βασέτσκι και του Βολκογκόνοφ; Με τί έχουν οικοδομήσει το σύστημα της επιχειρηματολογίας τους; Τί μπορεί να κρατηθεί απ’ αυτό και τί πρέπει να απορριφθεί ως μη ανταποκρινόμενο στην πραγματικότητα;
Στην ουσία οι αντιλήψεις τους συνίστανται στο εξής:
- Ο Λ. Ντ. Τρότσκι από το 1903 (δηλαδή από το ΙΙ Συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας) και μέχρι το καλοκαίρι του 1917 διεξήγαγε δραστήρια πάλη εναντίον του Β. Ι. Λένιν τόσο με αριστερές δογματικές όσο και με δεξιές οπορτουνιστικές αντιλήψεις σε όλα τα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής του επαναστατικού κινήματος (με εξαίρεση, παρακαλώ, το επεισοδιακό ζήτημα της θέσης της Μπουντ στο ΣΔΕΚΡ). Αυτή την πάλη ο Τρότσκι την διέκοψε προσωρινά στις συνθήκες του θυελλώδους επαναστατικού ενθουσιασμού και της αριστερής κίνησης των μαζών, τους τέσσερεις μήνες πριν το Μεγάλο Οκτώβρη.
- Όμως, ο πυρήνας των διαφορών ανάμεσα στον Λενινισμό και τον «τροτσκισμό» –”που η ουσία του ήταν η βαθιά λαθεμένη θεωρία της διαρκούς επανάστασης”– διατηρήθηκε. Ενώ το καταλάβαινε πολύ καλά αυτό ο Β. Ι. Λένιν προσπάθησε, παρ’ όλα αυτά, να χρησιμοποιήσει τις οργανωτικές και προπαγανδιστικές ικανότητες του Τρότσκι και «επιχείρησε για μεγάλο διάστημα να τον “στρέψει” στη σωστή πλευρά» (Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, Θρίαμβος και Τραγωδία, τομ. 1ος, κεφ. Ι, σελ. 167).
- Απέναντι στον Λένιν, ο Τρότσκι «γενικά και συνολικά κρατήθηκε…στα όρια» και μάλιστα έπαιξε έναν ιδιαίτερο ρόλο στη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης και στη συγκρότηση του Κόκκινου Στρατού (Ν. Α. Βασέτσκι, Νέα και Παλιότερη Ιστορία, 1989, Νο 3, σελ. 151).
- Όμως, η «απομάκρυνσή του από τις σταθερές μαρξιστικές πεποιθήσεις τον μετέτρεψε σε “ήρωα της στιγμής”» (Ντ. Α. Βολκογκόνοφ: Θρίαμβος και Τραγωδία τομ. 1ος, κεφ. Ι, σελ. 165) και ο «τροτσκισμός» έγινε αισθητός με νέα δύναμη την εποχή της αρρώστιας του Λένιν και ιδιαίτερα μετά το θάνατό του: «ένα πνεύμα δυνατό και ανεξάρτητο, με αδύνατους όμως κοσμοθεωρητικούς “κρυστάλλους” (!; – Α. Παντσόφ) και επιπρόσθετα μια εξαιρετικά φιλόδοξη φύση, σταδιακά οδήγησαν τον Τρότσκι στο στρατόπεδο των αδιάλλακτων εχθρών του σταλινικού σοσιαλισμού» και, σε τελική ανάλυση, της σοβιετικής εξουσίας. (όπ.π., σελ. 259 – Φαίνεται ότι αυτοί που δεν πήραν το δρόμο της πάλης εναντίον του «σταλινικού σοσιαλισμού» είχαν αδύνατα και εξαρτημένα πνεύματα και κατά συνέπεια ισχυρούς κοσμοθεωρητικούς κρυστάλλους!).
- Ο Ν. Α. Βασέτσκι, γενικεύοντας τη θέση του, γράφει: «Η όλη υπόθεση περιέχεται στο γεγονός ότι ο Τρότσκι αντανακλούσε με την πιο συμπυκνωμένη μορφή τη διάθεση εκείνων των μελών του κόμματος που προσπάθησαν να στηριχτούν στις παραδόσεις του καθιερωμένου Μαρξισμού του 19ου αιώνα, που τον ερμήνευαν δογματικά…αναγνωρίζοντας τον Λενινισμό μόνο στα λόγια…και υποτιμώντας ολοφάνερα στην πράξη τις διδασκαλίες του Λένιν για το νέο στάδιο ανάπτυξης του Μαρξισμού στον 20ό αιώνα» (Νέα και Παλιότερη Ιστορία, 1989, Νο. 3, σελ. 152).
Ήταν όμως έτσι τα πράγματα; Ας εξετάσουμε τις πιο σημαντικές θέσεις των αντιλήψεων που παρουσιάστηκαν5.
Ναι, βέβαια, ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Λένιν για πολλά χρόνια υπήρξε σκληρή πολεμική σε μια σειρά προβλήματα της επανάστασης και της κομματικής οικοδόμησης, αλλά το ζήτημα ήταν πολύ πιο πολύπλοκο απ’ ό,τι λένε οι Βασέτσκι και Βολκογκόνοφ. Έτσι, στο ΙΙ Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ ο Λ. Ντ. Τρότσκι μίλησε εναντίον του Β. Ι. Λένιν μονάχα σε δύο θέματα της ημερήσιας διάταξης: στην Παράγραφο 1 του Καταστατικού του Κόμματος και στην εκλογή των κεντρικών οργάνων του Κόμματος. Αυτό προκύπτει καθαρά τόσο από τα πρακτικά του Συνεδρίου, όσο και από το Ημερολόγιο των συνεδριάσεων του ΙΙ Συνεδρίου του ΣΔΕΚΡ που δημοσίευσε ο Λένιν6.
Ο Τρότσκι δεν αμφισβήτησε καμιά από τις θέσεις που διατύπωσε ο Λένιν για το πρόγραμμα του Κόμματος. Αντίθετα, ο Τρότσκι υπεράσπισε και σ’ αυτό το ζήτημα τον Λένιν.
Γιατί τότε υποστήριξε τον Μάρτοφ στην Παράγραφο 1 του Καταστατικού; Σύμφωνα με τον Βασέτσκι, που κατά κανόνα αξιολογεί όλες τις δραστηριότητες του Τρότσκι με μεγάλη καχυποψία, σ’ αυτή του τη συμπεριφορά αποκαλύπτεται «η διάθεσή του να αλλάζει αρχές και πεποιθήσεις, να απορρίπτει την επαναστατική μορφή πάλης, ιδιαίτερα αν αυτό του εξασφάλιζε πολιτικά μερίσματα στο παρόν» (Ν. Α. Βασέτσκι, Εξόντωση, σελ. 55). Ποιά μερίσματα; Αυτά απλώς πρέπει να τα μαντέψουμε.
Τί συνέβη στην πραγματικότητα; Πιστεύω ότι μπορούμε να το κατανοήσουμε μόνο αν καταλάβουμε ότι το κέντρο της διαφωνίας ανάμεσα στον Λένιν και στον Μάρτοφ ήταν το ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στην εσωκομματική δημοκρατία και το συγκεντρωτισμό. Έτσι η πολεμική επικεντρώθηκε στην ίδια την έννοια του «κόμματος» και τις αρχές της οργανωτικής του δόμησης. Κι αν ο Μάρτοφ και οι οπαδοί του, ένας από τους οποίους ήταν ο Τρότσκι, υποστήριζαν μια πλατιά, ελαστική οργάνωση, μια ελεύθερη ένωση ομοϊδεατών, που δεν τους συνέδεε αυστηρή κομματική πειθαρχία, ο Λένιν, αντίθετα, μίλησε υπερασπιζόμενος αποφασιστικά το συγκεντρωτισμό, τονίζοντας ιδιαίτερα την αναγκαιότητα να προστατευθεί η σταθερότητα, η συνοχή και η καθαρότητα του κόμματος. Η επιθυμία του Λένιν ήταν εξηγήσιμη: προέκυπτε από τη θέληση να ξεπεραστεί το πνεύμα του κύκλου και να αποφευχθεί η κατάρρευση της οργάνωσης σε συνθήκες παράνομης δουλειάς.
Μαζί μ’ αυτό πρέπει επίσης να κατανοήσουμε τη θέση των Μαρτοφικών. Βλέπετε, τα παραδείγματα του Ροβεσπιέρου, του Τσάικοφ, του Νετσάεφ και άλλων εξτρεμιστών επαναστατών ήταν ακόμα ζωντανά στη συνείδηση αυτών που συμμετείχαν στο επαναστατικό δημοκρατικό κίνημα και οι αντιλήψεις του «οργανωτικού συγκεντρωτισμού» και της «επαναστατικής πειθαρχίας» ήταν αρκετά εκτεθειμένες. Ακριβώς γι’ αυτό ο Μάρτοφ και ο Τρότσκι δεν μπορούσαν να δεχτούν την άποψη που ο Λένιν τόνισε στην μπροσούρα του «Τί να Κάνουμε;».
«Μοναδική σοβαρή οργανωτική αρχή για τα στελέχη του κινήματός μας πρέπει να είναι: ο πιο αυστηρός συνωμοτισμός, η πιο αυστηρή επιλογή των μελών και η κατάρτιση επαγγελματιών επαναστατών. Όταν υπάρχουν αυτά τα προσόντα, εξασφαλίζεται και κάτι πιο πολύτιμο από το “δημοκρατισμό” και συγκεκριμένα η πλήρης συντροφική αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στους επαναστάτες… μια οργάνωση πραγματικών επαναστατών δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο, για ν’ απαλλαγεί από ένα ανάξιο μέλος της» (Β. Ι. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 6ος, σελ. 141, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή).
Aκριβώς λοιπόν στο Συνέδριο, και ιδιαίτερα μετά απ’ αυτό, ο Τρότσκι με επιμονή επαναλάμβανε την ιδέα του ότι η οργανωτική υποταγή του ατόμου στο Κόμμα οδηγούσε τελικά στον εκφυλισμό του κόμματος σε μια στενή ριζοσπαστική-συνωμοτική οργάνωση7.
Υποστήριξε τον Λένιν στο ζήτημα της κομματικής οικοδόμησης, μονάχα όταν κατάλαβε (κι αυτό έγινε το καλοκαίρι του 1917) ότι «η προσωπική οργανωτική πολιτική (του Λένιν – Α.Π.) δεν αντιπροσώπευε καθόλου μια ευθεία γραμμή. Περισσότερο από μια φορά χρειάστηκε να αποκρούσει τον υπερβολικό συγκεντρωτισμό του Κόμματος και να απευθυνθεί στη βάση του εναντίον των ηγετών του. Στο τέλος … το Κόμμα διατηρούσε την αναγκαία ισορροπία ανάμεσα στα στοιχεία της δημοκρατίας και του συγκεντρωτισμού» (Λ. Τρότσκι, Στάλιν, Εκδόσεις Τ. Π. Μπένσον, 1985, σελ. 140). Όμως, μόλις φάνηκε ότι αυτή η ισορροπία άρχιζε να καταστρέφεται, πράγμα που έγινε απόλυτα καθαρό αρχικά στον Λένιν το 1922, και μετά και στον Τρότσκι το 1923, ο Τρότσκι ακολουθώντας τον Λένιν εξεγέρθηκε αποφασιστικά εναντίον του συστήματος «τρομοκρατίας του απαράτ» που διαμορφωνόταν στο Κόμμα.
Αλλά περισσότερα γι’ αυτό το ζήτημα, αργότερα. Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι το 1903-1907 ο Τρότσκι δεν μίλησε καθόλου εναντίον του Λένιν στο ζήτημα της οικοδόμησης του Κόμματος από μια αριστερή ή δεξιά οπορτουνιστική θέση αλλά από μια ανοιχτά δημοκρατική θέση. Είναι οδυνηρό να συνειδητοποιούμε ότι πολλά από αυτά για τα οποία προειδοποίησε, σημαίνοντας συναγερμό, επιβεβαιώθηκαν πλήρως στην πράξη του σταλινισμού.
Τώρα, σχετικά με τις διαφορές απόψεων μεταξύ Τρότσκι και Λένιν στα θεωρητικά προβλήματα της επανάστασης: Από το 1905 ως τον Μάρτη 1917, η ουσία των διαφορών, στην πραγματικότητα, έγκειται στην αντίφαση ανάμεσα σε δύο αντιλήψεις: της διαρκούς επανάστασης, για την οποία πάλευε ο Τρότσκι, και της επαναστατικής-δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς, με την επεξεργασία της οποίας ασχολήθηκε ο Λένιν.
