Η εποχή που διανύουμε είναι η εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι η απόλυτη κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αύτη η κυριαρχία προχώρησε ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και την Βρετανία πολύ περισσότερο απ’ ότι σε άλλες μεγάλες χώρες. Η Μ. Βρετανία που προηγουμένως θεωρούταν ως «το παγκόσμιο εργοστάσιο», έχει μεταμορφωθεί σε ένα εισοδηματία που παρασιτεί, παράγει πολύ λίγα και εξαρτάται από το χρηματοοικονομικό τομέα και την παραγωγή υπηρεσιών. Μέχρι πρόσφατα αυτό παρουσιαζόταν ως κάτι θετικό, το οποίο θα προστάτευε την Βρετανία από τις αναταραχές στην παγκόσμια οικονομία. Συνέβη όμως το ακριβώς αντίθετο. Με το να ακολουθεί πειθήνια το αμερικάνικο μοντέλο, η Βρετανία σύρεται προς την οικονομική ύφεση, ακολουθώντας την πορεία των ΗΠΑ και το πιθανότερο είναι ότι θα επηρεαστεί περισσότερο. Σαν το παρασιτικό σκουλήκι που μεγαλώνει εις βάρος του οργανισμού, ο συγκεκριμένος τομέας έχει μεγαλώσει πάρα πολύ συγκριτικά με την οικονομία, υπονομεύοντας την δύναμή της και απειλώντας να την κλονίσει ολοκληρωτικά.
Είναι στοιχειώδης η θέση πως ότι ανεβαίνει πρέπει κάποια στιγμή να πέσει. Για χρόνια η οικονομία των ΗΠΑ φαινόταν να αψηφά τους νόμους της «οικονομικής βαρύτητας». Τώρα θα πρέπει να πληρώσει το τίμημα. Η πτώση, που όπως φαίνεται έχει φτάσει, θα είναι πολύ πιο απότομη εξαιτίας των δυσθεώρητων υψών που είχε φτάσει από την κερδοσκοπία στον στεγαστικό τομέα την προηγούμενη ακριβώς περίοδο. Είναι ήδη πολύ πιο απότομη από την πτώση στις κατοικίες στην περίοδο της «Μεγάλης Ύφεσης». Το πρώτο τέταρτο του 2008 οι
τιμές στα σπίτια στις ΗΠΑ έπεσαν επισήμως κατά 14,1 %. Συγκριτικά με σήμερα, το 1932, στο χαμηλότερο σημείο της κρίσης, οι τιμές είχαν πέσει κατά 10,5 %. Επιπλέον, τα νούμερα αυτά δεν αποκαλύπτουν την πραγματική σοβαρότητα της κατάστασης. Μερικοί οικονομολόγοι παραθέτουν στοιχεία για την πτώση στις τιμές των σπιτιών κατά την διάρκεια του πρώτου τετάρτου του έτους στο 16%. Και η πτώση στις τιμές δεν έχει ακόμα τελειώσει.
Αυτό σημαίνει ότι τα τεράστια χρηματικά ποσά που πετιούνται στους τραπεζίτες δεν θα έχουν καμία επίδραση στην μείωση της πτώσης, ή στην καλύτερη το αποτέλεσμα θα διαρκέσει για λίγο, πριν τη νέα και πιο βαθιά πτώση. Αυτή είναι η λογική της αγοράς, που δεν υπακούει σε άλλους κανόνες εκτός από τους δικούς της. Τα αποκαλούμενα πλάνα για την σταθεροποίηση της αγοράς δεν καταφέρνουν σχεδόν τίποτα. Όλες οι κουβέντες για «ρύθμιση της αγοράς» είναι – λίγο πολύ – βλακείες. Το καπιταλιστικό σύστημα είναι αναρχικό στην ίδια του την φύση. Δεν μπορεί ούτε να οργανωθεί, ούτε να ρυθμιστεί. Η προσπάθεια να σταθεροποιηθεί ο χρηματοοικονομικός τομέας με την εισροή μεγάλων χρηματικών ποσών, θα καταφέρει να κάνει τους πλούσιους, πλουσιότερους. Αλλά ακόμα και αυτό δεν θα έχει κάποιο αποτέλεσμα διαρκείας στην αγορά.
Η θρασύτητα των τραπεζιτών είναι εκπληκτική. Μια παλιά παροιμία λέει «ποτέ να μην αγοράζεις γουρούνι στο σακί». Αυτή είναι μια λογική συμβουλή, αλλά η κυβέρνηση, όπως είναι αναμενόμενο, θα δώσει τεράστια χρηματικά ποσά στους αστούς, χωρίς να κοιτάξει μέσα «στο σακί». Η κρίση στο τραπεζικό σύστημα είναι το αποτέλεσμα μιας μαζικής απάτης στην οποία ευχαρίστως συμμετείχαν οι τραπεζίτες τις τελευταίες 2 δεκαετίες. Τους έκανε εκπληκτικά πλούσιους, αλλά άφησε ένα τεράστιο χρέος και ένα πλασματικό κεφάλαιο στους ισολογισμούς, στα χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Και πως μας λένε ότι θα λυθεί αυτό το μικρό πρόβλημα; Εύκολα! Περάστε τον λογαριασμό τους φορολογούμενους. Αυτό σημαίνει εθνικοποίηση των ζημιών και ιδιωτικοποίηση των κερδών ή για να χρησιμοποιήσουμε την υπέροχη φράση του Gore Vidal , «σοσιαλισμός για τους πλούσιους και οικονομία της ελεύθερης αγοράς για τους φτωχούς».
Οι καπιταλιστές δηλώνουν ότι κάνουν και οι ίδιοι θυσίες, αλλά αυτό που εννοούν είναι ότι θυσιάζουν ένα μικρό μέρος από τα υπέρογκα κέρδη τους, εν αντιθέσει με τους εργάτες που θυσιάζουν τις περιούσιες τους ολόκληρες. Οι τραπεζίτες ουρλιάζουν από πόνο και οι κυβερνήσεις σπεύδουν σε βοήθεια με ανοιχτά καρνέ επιταγών στα χέρια τους. Οι τραπεζίτες απαιτούν μεγάλες μεταγγίσεις μετρητών να θεραπεύσουν τις ζημιές τους. Αυτό είναι γνωστό ως «παροχή ρευστότητας». Το πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση δεν διαθέτει καθόλου ρευστότητα. Μπορεί να μαζέψει χρήματα μονάχα από τους φόρους. Αλλά η φορολογία μειώνει την ζήτηση, που είναι ήδη μειωμένη στις ΗΠΑ. Αυτό μπορεί να επουλώσει προσωρινά «τα βάσανα» των υπέρ-πλουσίων , αλλά μονάχα εις βάρος εκατομμυρίων απλών Αμερικάνων. Αυτό από μόνο του δεν είναι κάτι το ανησυχητικό, φυσικά, αφού υπάρχουν πολλοί «πατριώτες» Αμερικάνοι που θα ανεχτούν να υποφέρουν για τους «ανώτερους σκοπούς» της αγοράς. Δυστυχώς, αυτό θα έχει πιο σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία.
Μια μεγαλύτερη μείωση στην ζήτηση θα αυξήσει την ανεργία. Εταιρίες θα χρεοκοπήσουν. Όλο και περισσότεροι θα αθετήσουν τα ενυπόθηκα δάνειά τους και τις οφειλές από τις πιστωτικές κάρτες. Με άλλα λόγια μια τέτοια κίνηση θα βαθύνει την κρίση και θα κάνει δυσκολότερη την ανάκαμψη. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια οι ΗΠΑ έχουν μεταμορφωθεί από τον μεγαλύτερο στον κόσμο πιστωτή, στο μεγαλύτερο οφειλέτη. Το «κυνήγι» της κυβέρνησης για συντετριμμένα «εταιρικά ενεργειακά» και «ενέσεις» κεφαλαίου σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα αυξήσει ραγδαία αυτή την συλλογική υπερχρέωση. Αυτό θα πρέπει να δημιουργήσει μια περαιτέρω πτώση στην αξία του δολαρίου σε σχέση με άλλα νομίσματα. Αυτό θα προκαλέσει μεγαλύτερες «κρίσεις» στις διεθνείς νομισματικές αγορές.
Οι Κεντρικές τράπεζες υποτίθεται ότι πρέπει να αποτρέπουν τον κόσμο από το να τρέχει στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια (για να τραβήξει τις καταθέσεις) με το να βεβαιώνει τους καταθέτες ότι οι καταθέσεις τους είναι ασφαλείς και με το να παρέχουν ρευστότητα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έναντι μιας καλής εγγύησης. Αλλά υπάρχει ένα όριο στα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών και αυτό το φτάνουν πολύ γρήγορα. Πρέπει να έχουν κάνει μέχρι τώρα ότι περισσότερο μπορούσαν. Σε περίπτωση μιας νέας τραπεζικής κρίσης, θα είναι ανίκανοι να δράσουν. Και αφού κανείς δεν έχει την παραμικρή ιδέα του πόσο μεγάλο είναι το χρέος που δηλητηριάζει την παγκόσμια οικονομία, τέτοιου είδους κρίσεις είναι αναπόφευκτες για το επόμενο διάστημα. Αργά ή γρήγορα θα καταλήξουν στην κατάρρευση της μίας μετά την άλλη, των Κεντρικών Τραπεζών, που θα δώσουν ένα μοιραίο χτύπημα στην παγκόσμια οικονομία, σαν την κατάρρευση της μεγαλύτερης τράπεζας στην Αυστρία, την Kredit Austalt, τον Μάιο του ’31. Αυτό συνέβη 2,5 χρόνια μετά το Κραχ στην Αμερική και σημείωσε την έναρξη της οικονομικής κατάρρευσης της Κεντρικής Ευρώπης και παραπέρα. Είναι πολύ πιθανό να δούμε κάτι παρόμοιο την επόμενη περίοδο.
Λονδίνο, 26 Σεπτεμβρίου 2008
Ακολουθεί το β΄ μέρος του άρθρου σε λίγες ημέρες
Μετάφραση :
Ροδάνθη Λυράκη, Αγγελική Σωτηροπούλου, Σταμάτης Καραγιαννόπουλος, Στέλλα Μανωλιουδάκη
