Ως αποτέλεσμα των οικονομικών και κοινωνικών αναταραχών, πολλοί άνθρωποι άρχισαν να αμφισβητούν τη φύση του οικονομικού συστήματος που μπορεί να δημιουργεί τέτοια εκτρώματα. Όταν ένα καπιταλιστικό κράτος εξαναγκάζεται να εθνικοποιήσει οικονομικά ιδρύματα, τότε αυτή η ιδέα προοδευτικά θα γενικευτεί: γιατί χρειαζόμαστε ιδιώτες τραπεζίτες και καπιταλιστές; Για το λόγο αυτό, οι πολιτικοί αποφεύγουν τη χρήση της λέξης «εθνικοποίηση» ακριβώς όπως ο διάβολος το λιβάνι. Ψάχνουν με κάθε μέσο να βρουν τρόπους με τους οποίους το κράτος να μπορεί να παρέχει κεφάλαιο σε τράπεζες χωρίς όμως να υπαινίσσονται εθνικοποίηση. Αγωνίζονται να βρουν μορφές κεφαλαίου που να αφήνουν την κατοχή και τον έλεγχο σε ιδιώτες. Στο τέλος όμως, αναγκάζονται, παρά τη θέλησή τους, να αναλάβουν τον έλεγχο τραπεζών γεμάτων με προβλήματα, ώστε να τις αποτρέψουν από την κατάρρευση. Αυτό είναι κατηγορητήριο για την ατομική ιδιοκτησία σε έναν τομέα ζωτικής σημασίας για την οικονομία.
Αν και μπορεί να φαίνεται παράδοξο, δεν είναι τυχαίο ότι η χώρα όπου οι πολιτικοί φωνάζουν περισσότερο ενάντια στην ντροπιαστική κατάσταση της αγοράς και στην απληστία των επενδυτών είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η χώρα της ελεύθερης επιχειρηματικότητας, η χώρα στην οποία η ψυχολογία του καπιταλισμού έχει τις πιο βαθιές ρίζες της στον πληθυσμό, μπορεί να είναι πιθανώς και η χώρα της μεγαλύτερης αντίδρασης ενάντια στις μεγάλες επιχειρήσεις. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στους λόγους των πολιτικών, ιδίως των υποψηφίων στις Προεδρικές Εκλογές. Ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος είναι μάλιστα ακόμα πιο μεγαλόστομος στους λόγους του από τον Δημοκρατικό. Και αυτό διότι επιδιώκει να κερδίσει. Ο Mac Cain βλέπει ότι υπάρχει αρνητική αντίδραση για τα υπέρογκα ποσά που διακυβεύονται στις αίθουσες λήψεως αποφάσεων των μεγάλων επιχειρήσεων και για τη σκανδαλώδη κερδοσκοπία στη Wall Street και λέει αυτά που οι περισσότεροι θέλουν να ακούσουν.
Δεν είναι διαστροφικό ότι τα αφεντικά της Bear Stearns συσσώρευαν αμέτρητη περιουσία, ενώ ακολουθούσαν ριψοκίνδυνες επιχειρηματικές πολιτικές που οδήγησαν στην κατάρρευση; Και γιατί οι Αμερικάνοι φορολογούμενοι, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν είναι εύποροι, να πληρώσουν 700 δισεκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσουν τα μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα; Από τις 30 Σεπτεμβρίου 2007 το ομοσπονδιακό κράτος βρέθηκε με δημοσιονομικό έλλειμμα 53.000 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί σε 455.000 δολάρια ανά νοικοκυριό και 175.000 δολάρια ανά άτομο. Αυτό το βάρος αυξάνεται κάθε χρόνο κατά 6.600 – 9.900 δολάρια ανά Αμερικανό πολίτη. Το σύστημα παροχής ιατρικής περίθαλψης αντιπροσωπεύει τα 34.000 δισεκατομμύρια δολάρια από αυτό το έλλειμμα και τα αποθεματικά του αντίστοιχου ταμείου Ιατρικής Περίθαλψης πρόκειται να εξαντληθούν μέσα στα επόμενα 10 χρόνια. Το πρόγραμμα κοινωνικής ασφάλισης υπολογίζεται ότι θα έχει αρνητική ρευστότητα χρημάτων σε 10 χρόνια. Όποιος κι αν κερδίσει τις προεδρικές εκλογές και όποιος και αν ελέγχει το Κογκρέσο θα είναι υποχρεωμένος να προβεί σε πολλές περικοπές στο βιοτικό επίπεδο. Οι ίδιοι καπιταλιστές που πήραν δισεκατομμύρια από την κυβέρνηση και την Ομοσπονδιακή Τράπεζα, απαιτούν σκληρούς δημοσιονομικούς ελέγχους, περικοπές στις κρατικές δαπάνες, ευρεία μεταρρύθμιση (βλ. επίθεση) στα δικαιώματα στην ιατρική περίθαλψη.
Δεν υπάρχουν χρήματα για το σύστημα ιατρικής περίθαλψης, για τα σχολεία και τις συντάξεις των ηλικιωμένων. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετά χρήματα για τις μεγάλες τράπεζες. Αυτή η φοβερή αντίφαση είναι «καυτή» στη συνείδηση εκατομμυρίων απλών Αμερικάνων και θα έχει αμέτρητες συνέπειες στο μέλλον. Το τεράστιο χρέος θα επιβαρύνει τις επόμενες γενιές, οι οποίες θα πρέπει να πληρώσουν βαρύ τίμημα υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής τους και κάνοντας περικοπές στις κοινωνικές παροχές. Αυτό αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε μία βαθειά αλλαγή στη συνείδησή τους.
Το μάθημα δεν θα πάει χαμένο για τον αμερικάνικο λαό. Δεν υπάρχουν χρήματα για τα παιδιά, τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους, αλλά όταν φτάσει η ώρα για την «Μεγάλο Κεφάλαιο» (και καμία επιχείρηση δεν είναι μεγαλύτερη από τις τράπεζες) το κράτος πρόθυμα ανοίγει το τσεκ των επιταγών. Για την κατάσταση των απόρων η κυβέρνηση του Bush είχε να δείξει μόνο περιφρόνηση. Στη «γη της ελευθερίας», κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να πλουτίσει. Αν οι άνθρωποι επιμένουν να παραμένουν φτωχοί, είναι δικό τους το λάθος! Ας τους αφήσουμε να πάρουν πρωτοβουλίες, αλλιώς ας πεθάνουν. Αυτό είναι το σκληρό μήνυμα των Ρεπουμπλικανών Μεσσιών της ελεύθερης αγοράς. Αλλά όταν μιλάμε για τους πιο πλούσιους από όλους, ο George W. Bush, δείχνει το πιο ειλικρινές ενδιαφέρον. Όπως χιουμοριστικά έχει γραφτεί: «Σε όποιον έχει ας δώσουμε και άλλα ώστε να έχει πάντα αφθονία. Όποιος όμως δεν έχει, πρέπει να του πάρουμε και αυτά που έχει».
Όπως είναι γνωστό, ο πρόεδρος Bush είναι πιστός στην Αγία Γραφή. Αλλά μπορεί κάποιος να υποπτευθεί πως τα κίνητρα για την εμπλοκή του στην οικονομική κρίση δεν ήταν απολύτως συνδεδεμένα με την χριστιανική φιλανθρωπία. Σχετίζονταν περισσότερο με απόγνωση. Η άρχουσα τάξη στις ΗΠΑ είδε μια άβυσσο να ανοίγεται κάτω από τα πόδια της και ήταν αναγκασμένη να πάρει μέτρα πανικού σε μία αγωνιώδη προσπάθεια να προλάβει την παγκόσμια κατάρρευση. Έτσι εξηγείται γιατί ένας πρόεδρος υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς αναγκάστηκε να ρίξει 700 δισεκατομμύρια δολάρια των φορολογουμένων στις τράπεζες.
Αυτή η αξιοσημείωτη πρωτοβουλία, αμέσως επευφημήθηκε από την αγορά, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η ομάδα των επτά ισχυρότερων βιομηχανικών εθνών ανακοίνωσε ότι τα μέλη της «αδιαμφισβήτητα αποδέχονται τα αξιοθαύμαστα μέτρα που πήραν οι ΗΠΑ». Αντιθέτως, άλλα κράτη ισχυρίστηκαν ότι δεν είδαν την άμεση ανάγκη να δημιουργήσουν ομόλογα για να αγοράσουν κατεστραμμένα περιουσιακά στοιχεία επιχειρήσεων. Οι καπιταλιστές της Ευρώπης, αλλά και όλοι οι άλλοι, ήταν χαρούμενοι που έκαναν πίσω και άφησαν τους Αμερικάνους να πάρουν αποφάσεις. Σε τελική ανάλυση δεν είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία όλης αυτής της αναστάτωσης; Η ίδια ερώτηση τίθεται και στις ΗΠΑ, σε κάθε γωνία του δρόμου και στο Κογκρέσο. Ο Πρόεδρος αμέσως απέκτησε ένα πρόβλημα με τη μορφή του Αμερικάνικου Κογκρέσου. Δεν είναι ότι τα μέλη στο Κογκρέσο είναι λιγότερο αφοσιωμένοι στην επιβίωση του καπιταλισμού από τους τωρινούς εκλεγμένους στο Λευκό Οίκο. Αλλά είναι περισσότερο αφοσιωμένοι στη δική τους επιβίωση. Αντιλαμβάνονται τη συσσωρευμένη αντίδραση ενάντια στον καπιταλισμό, την Αγορά, τους τραπεζίτες, τη Wall Street και όλα τα έργα τους. Το μέγεθος της δωρεάς (γιατί περί αυτού πρόκειται) είναι προφανές και μιλάει από μόνο του. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι ως αντιστάθμισμα θα παίρνονται 9400 δολάρια από κάθε Αμερικανό φορολογούμενο και θα κατατίθενται σε λογαριασμούς ανθρώπων που προκάλεσαν σε πρώτο επίπεδο την οικονομική κρίση. Το γεγονός αυτό ωθεί τα μέλη του Κογκρέσου να επικεντρωθούν σε αυτό, ειδικά τώρα καθώς οι εκλογές πλησιάζουν.
Οι Δημοκρατικοί ζητούν νέα μέτρα για την ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, που θα επικεντρώνονται στις δαπάνες για έργα υποδομής, σε επιδόματα θέρμανσης και πιθανώς σε περισσότερα εκπτωτικά κουπόνια για τους καταναλωτές. Η κυβέρνηση όμως και πολλοί Ρεπουμπλικανοί αντιστέκονται. Χρήματα για τους τραπεζίτες; Μα φυσικά υπάρχουν! Χρήματα για τους απλούς πολίτες; Λυπόμαστε – τα συρτάρια είναι άδεια! Αυτό βέβαια ήταν βαρύ για τις ευαίσθητες ψυχές στο Κογκρέσο, που περνούν τον καιρό τους φροντίζοντας για τα συμφέροντα του έθνους…
Όπως ο καθένας θα περίμενε, ο Barack Obama, o Δημοκρατικός υποψήφιος πρόεδρος, εξέφρασε την ανησυχία του σε μία ομιλία που αναφερόταν στον εκσυγχρονισμό των κανονισμών του χρηματιστικού συστήματος, που θα βασίζονται στις πραγματικές δραστηριότητες των διάφορων ιδρυμάτων και όχι στον προσδιορισμό τους ως τράπεζες ή μεσίτες υποθηκών. «Δεν μπορούμε να δώσουμε μία λευκή επιταγή στην Ουάσιγκτον χωρίς επιτήρηση και ευθύνη όταν η έλλειψη ακριβώς της επιτήρησης και υπευθυνότητας είναι αυτά που μας οδήγησαν σε αυτή την αναταραχή», είπε.
Περισσότερο σοκαριστική ήταν ίσως η αντίδραση του Ρεπουμπλικανού υποψηφίου, ο οποίος είναι φανερό πως δεν θέλει να μείνει πίσω από τον αντίπαλό του (εξάλλου τα λόγια δεν στοιχίζουν τίποτα και είναι και έτος εκλογών): «Αυτή η ρύθμιση με κάνει να νιώθω άβολα», είπε ο John Mac Cain. «Ποτέ ξανά στην ιστορία του έθνους μας δεν είχαν συγκεντρωθεί τόσα πολλά χρήματα και δύναμη στα χέρια ενός ανθρώπου. Όταν μιλάμε για ένα τρισεκατομμύριο δολάρια συγκεντρωμένα από τη φορολόγηση, το να πεις απλά «εμπιστευτείτε με» δεν είναι σίγουρα αρκετό.» Ο Mac Cain ακόμα εξέφρασε την υποστήριξή του στις εκκλήσεις των Δημοκρατικών για μία ετήσια φορολογική επιβάρυνση περίπου 400.000 δολαρίων στις διοικήσεις των επιχειρήσεων που χρηματοδοτήθηκαν απ΄ το δημόσιο ταμείο. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη θέση της κυβέρνησης Bush, η οποία επιμένει πως μία φορολογική επιβάρυνση θα αποθάρρυνε τις τράπεζες να συμμετάσχουν.
Οι Δημοκρατικοί στην Βουλή και τη Γερουσία κάνουν προτάσεις που προβλέπουν αυστηρότερη επιτήρηση και διάφορα μέτρα που θα επιτρέπουν ή θα απαιτούν από την κυβέρνηση να παίρνει μέτρα στήριξης στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στο σχέδιο. Επίσης μέτρα που επιτρέπουν την παρέμβαση σε περιπτώσεις χρεοκοπίας ειδικευμένων στις πτωχεύσεις δικαστών, οι οποίοι θα καταγράφουν τις υποθήκες και θα αναγκάζουν τις διοικήσεις στις τράπεζες να πληρώνουν πουλώντας τα περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης στο δημόσιο. Ο κύριος Paulson αρνείται την αναγκαιότητα λήψης τέτοιων μέτρων ισχυριζόμενος πως αυτά θα σήμαιναν ότι μόνο οι τράπεζες στα πρόθυρα της κατάρρευσης θα συμμετείχαν στο σχέδιο.
Αυτή η διαμάχη και οι απαιτήσεις των Δημοκρατικών για περισσότερο έλεγχο στα χρήματα που μοιράζονται στις τράπεζες, προκαλεί αδιέξοδο στις συζητήσεις και μία καθυστέρηση που αναστατώνει τις αγορές για μία ακόμα φορά. Εξάλλου, όταν η αγορά το απαιτεί, συνηθίζεται όλοι να υπακούν. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του έθνους δεν χρειάζεται να κάνουν ερωτήσεις!
Τα πνεύματα οξύνονται μέσα στη βουλή: τα μέλη του Κογκρέσου λογομαχούν και σχεδόν πιάνονται στα χέρια. Ποιος έχει ξαναδεί τέτοιες σκηνές στο Καπιτώλιο; Όμως από την άλλη, ποιος έχει δει τις ΗΠΑ σε κατάσταση οικονομικής κατάρρευσης; Και ποιος θυμάται ξανά τον Αμερικάνικο λαό σε τόσο εξεγερμένη και εξοργισμένη διάθεση; Ο λόγος που διστάζουν τα μέλη του Κογκρέσου είναι γιατί αισθάνονται τον κίνδυνο.
Ό,τι και να κάνουν τώρα θα είναι λάθος. Εάν υπογράψουν τη συμφωνία, θα έρθουν αντιμέτωποι με το θυμό εκατομμυρίων απλών Αμερικανών. Μία γυναίκα, που ρωτήθηκε χθες το βράδυ από την βρετανική τηλεόραση, τι σκέφτεται για το προτεινόμενο σχέδιο, απάντησε με πίκρα: «Μόλις επέστρεψα από μία βάρδια 11 ωρών και δουλεύω 60 ώρες την εβδομάδα. Τώρα θέλουν να πάρουν από το μισθό μου 2.300 δολάρια και να τα δώσουν στις τράπεζες!» Αυτή η απάντηση είναι ενδεικτική της διάθεσης εκατομμυρίων απλών ανθρώπων στις ΗΠΑ. Εάν όμως αρνηθούν να υπογράψουν, το γεγονός αυτό θα προκαλέσει πτώση στα χρηματιστήρια των ΗΠΑ, εγκυμονώντας τον κίνδυνο μίας ολοκληρωτικής κατάρρευσης, όπως εκείνη του 1929. Με άλλα λόγια, βρίσκονται μεταξύ Σφύρας και Άκμονος.
