Στις 22:29 την Παρασκευή 26 Νοεμβρίου, ο ηγέτης της Κουβανέζικης επανάστασης Φιντέλ Κάστρο άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 90 χρόνων. Ο αδελφός του, Ραούλ Κάστρο, ανακοίνωσε την είδηση στον Κουβανικό λαό και σε όλο τον κόσμο τα μεσάνυχτα, με τηλεοπτικό διάγγελμα. Ο θάνατός του δεν ήταν απρόσμενος, καθώς ήταν άρρωστος επί σειρά ετών και είχε ήδη παραιτηθεί από τις επίσημες πολιτικές ευθύνες του, αλλά εξακολουθεί να είναι ένα σοκ τόσο για τους φίλους, όσο και για τους εχθρούς.
Ολόκληρη η ζωή του Κάστρο ήταν στενά συνδεδεμένη με την Κουβανέζικη επανάσταση. Μια αποτίμηση του ρόλου του, είναι στην πραγματικότητα μια αποτίμηση της Κουβανέζικης επανάστασης. Ήταν η πρώτη που κατήργησε τον καπιταλισμό στο Δυτικό Ημισφαίριο και η πρώτη που για πάνω από πέντε δεκαετίες, αντιστάθηκε στην επίθεση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, που βρίσκεται μόλις 90 μίλια βορειότερα.
Σχολιάζοντας τον θάνατο του προέδρου της Βενεζουέλας και επαναστατικού ηγέτη Ούγκο Τσάβες το 2013, ο Φιντέλ είχε δηλώσει: «Θέλετε να ξέρετε ποιος ήταν ο Ούγκο Τσάβες; Κοιτάξτε ποιος πενθεί και ποιος γιορτάζει» .Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον Φιντέλ Κάστρο. Η είδηση του θανάτου του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους αντεπαναστάτες Κουβανούς εξόριστους στο Μαϊάμι, από την αντιδραστική αντιπολίτευση στη Βενεζουέλα και από σχολιαστές αστικών μέσων ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο.
Από την άλλη πλευρά, ο θάνατος του Φιντέλ ήταν ένα πλήγμα για τα εκατομμύρια των εργαζομένων και της νεολαίας, τους επαναστάτες και τους αριστερούς ακτιβιστές στη Λατινική Αμερική και σε όλο τον κόσμο. Γι’ αυτούς ο Φιντέλ ήταν ένα σύμβολο της Κουβανέζικης επανάστασης, της αντίστασης στον ιμπεριαλισμό, της εξασφάλισης της ποιοτικής υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης για όλους.
Υπάρχει ένας πολύ καλός λόγος για τον οποίο οι άρχουσες τάξεις σε όλο τον κόσμο τον μισούσαν τόσο πολύ και γιατί ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός σχεδίασε πάνω από 600 διαφορετικούς τρόπους για να τον δολοφονήσει. Ήταν η απειλή του παραδείγματος που έδωσε η Κουβανέζικη επανάσταση στους καταπιεσμένους του κόσμου. Η Κουβανέζικη επανάσταση, καταργώντας τον καπιταλισμό, ήταν σε θέση να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό, να δώσει σε όλους τους πολίτες της στέγη, να δημιουργήσει ένα σύστημα υγείας πρότυπο, το οποίο έχει μειώσει την παιδική θνησιμότητα και έχει αυξήσει το προσδόκιμο ζωής στα επίπεδα των προηγμένων καπιταλιστικών χωρώ, αλλά και να βελτιώσει μαζικά την εκπαίδευση του λαού παρά τις δεκαετίες της τρομοκρατικής παρενόχλησης και του εμπορικού αποκλεισμού που έχει επιβληθεί από την Ουάσιγκτον. Και όλα αυτά, σε μια χώρα που πριν από την επανάσταση ήταν το πορνείο και το καζίνο των ΗΠΑ.
Γι αυτούς τους λόγους, υποστηρίζουμε θερμά και ανεπιφύλακτα την Κουβανέζικη επανάσταση. Αυτό είναι το σημείο αφετηρίας μας. Οποιαδήποτε αποτίμηση του ρόλου του Φιντέλ Κάστρο και της Κουβανέζικης επανάστασης πρέπει να είναι ισορροπημένη και κριτική, αν θέλουμε να μάθουμε κάτι από αυτήν. Αλλά πρέπει να ξεκινά από τη σκοπιά της αναγνώρισης των ιστορικών κατακτήσεων της επανάστασης, που επιτεύχθηκαν με την απαλλοτρίωση των καπιταλιστών, των ιμπεριαλιστών και των γαιοκτημόνων.
Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα: η Κουβανέζικη επανάσταση κατάργησε τον αναλφαβητισμό και έχει πλέον καταργήσει τον παιδικό υποσιτισμό. Το προσδόκιμο ζωής στην Κούβα είναι 79,39 χρόνια, υψηλότερο από ό, τι στις ΗΠΑ, που είναι 78.94 χρόνια και πάνω από 16 χρόνια μεγαλύτερο από ό, τι στη γειτονική Αϊτή, που βρίσκεται στα 62.75 χρόνια. Το ποσοστό θνησιμότητας νηπίων (θάνατοι βρεφών κάτω του ενός έτους ανά 1.000 γεννήσεις) στην Κούβα είναι 4,5, ενώ στις ΗΠΑ είναι 5,8 και στην Αϊτή: 48.2.
Ο Φιντέλ γεννήθηκε το 1926 στο Μπιράν, στην επαρχία Oλγκίν στα ανατολικά της Κούβας, παιδί μιας οικογένειας γαιοκτημόνων. Παρακολούθησε ιδιωτικά θρησκευτικά σχολεία στο Σαντιάγο και στη συνέχεια στην Αβάνα. Ασχολήθηκε με την πολιτική όταν άρχισε να σπουδάζει νομικά στο πανεπιστήμιο της Αβάνας.
Η Κούβα ήταν η τελευταία χώρα της Λατινικής Αμερικής όπου κατακτήθηκε επίσημη ανεξαρτησία, αλλά αμέσως μόλις είχε απελευθερωθεί μέσω της επαναστατικής πάλης από τον σάπιο Ισπανικό ιμπεριαλισμό, το 1898, έπεσε στα νύχια του αναπτυσσόμενου Αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Ο ισχυρός γείτονας στο Βορρά κυριάρχησε στην Κουβανέζικη οικονομία σχεδόν ολοκληρωτικά και μέσω αυτού, ασκούσε τον έλεγχο της πολιτικής εγκαθίδρυσής της. Για ένα χρονικό διάστημα, το σύμφωνο Πλατ επισημοποίησε αυτή την ταπεινωτική κυριαρχία, με μια παράγραφο στο Σύνταγμα της Κούβας που επέτρεπε στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στη χώρα. Μια αυξανόμενη αίσθηση αδικίας και μια βαθιά αίσθηση της επιθυμίας για εθνική κυριαρχία ενέπνευσε πολλά κύματα επαναστατικού αγώνα στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Ο Φιντέλ εξοικειώθηκε και εμπνεύστηκε από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του πολέμου της Κούβας για ανεξαρτησία.
Την ίδια στιγμή, το νησί είχε μια μεγάλη εργατική τάξη, η οποία είχε αναπτύξει μαχητικές παραδόσεις, ξεκινώντας με μια ισχυρή αναρχοσυνδικαλιστική τάση, αργότερα, ένα μαχητικό Κομμουνιστικό Κόμμα, μια μεγάλη Αριστερή Αντιπολίτευση, μια επαναστατική γενική απεργία το 1933, κ.λπ. Η Εθνική και κοινωνική απελευθέρωση είχαν γίνει στενά αλληλένδετες στον τρόπο σκέψης, για παράδειγμα, του Χούλιο Αντόνιο Μέλια, ιδρυτή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας, του Αντόνιο Γκιτέρας, ιδρυτή του κινήματος «Νεολαιίστικη Κούβα» και άλλων.
Το 1945, όταν ο Φιντέλ πήγε στο πανεπιστήμιο, η γενιά της μεσοαστικής νεολαίας που εμπλέκονταν σε ριζοσπαστικές πολιτικές, δεν ελκόταν καθόλου από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας (επίσημα γνωστό ως PSP) – μάλλον απωθούταν από αυτό. Το PSP, ακολουθώντας την πολιτική της «δημοκρατίας ενάντια στο φασισμό» της Σταλινικής Κομιντέρν, είχε συμμετάσχει το 1940-1944 στην κυβέρνηση του Φουλχένσιο Μπατίστα.
Ο Φιντέλ γοητεύτηκε από τις αντι-ιμπεριαλιστικές πολιτικές, η οποίες περιελάμβαναν τη συμμετοχή του σε μια αποτυχημένη στρατιωτική εκστρατεία στη Δομινικανή Δημοκρατία για την ανατροπή της δικτατορίας του Τρουχίγιο το 1947. Το 1948 ήταν μέλος μιας αντιπροσωπείας στο συνέδριο φοιτητών της Λατινικής Αμερικής στην Κολομβία, όπου έγινε μάρτυρας της εξέγερσης Bogotazo, που ακολούθησε τη δολοφονία του ριζοσπαστικού ηγέτη Χόρχε Ελιέθερ Γκαιτάν, στις 9 Απριλίου. Ο Κάστρο συνδέθηκε επίσης με την Oρθόδοξο Κόμμα του Σίμπας, ενός δημοφιλούς γερουσιαστή, ο οποίος κατήγγειλε τη διαφθορά του Αυθεντικού Κόμματος στο οποίο αρχικά ανήκε και ο οποίος αυτοκτόνησε το 1951.
Το 1952, ο Φουλχένσιο Μπατίστα πραγματοποίησε το δεύτερο πραξικόπημά του. Ο Φιντέλ και μια ομάδα συντρόφων του (συμπεριλαμβανομένων του αδελφού του Ραούλ, του Αμπέλ Σανταμαρία, της αδελφής του Χαιντέ και της Μέλμπα Χερνάντες) άρχισε να οργανώνει μια μαχητική οργάνωση, ως επί το πλείστον προερχόμενη από τη νεολαία του Ορθόδοξου Κόμματος. Στις 26 Ιουλίου του 1953, θα διεξαχθεί μια τολμηρή επίθεση στο στρατόπεδο Μονκάδα, στο Σαντιάγκο. Στόχος τους ήταν να πάρουν έναν μεγάλο αριθμό όπλων και να καλέσουν σε μια εθνική εξέγερση ενάντια στη δικτατορία του Μπατίστα. Η προσπάθεια απέτυχε, και σχεδόν οι μισοί από τους 120 νέους άνδρες και γυναίκες που πήραν μέρος δολοφονήθηκαν μετά τη σύλληψή τους.
Η ομιλία του Φιντέλ στο εδώλιο του κατηγορουμένου, στην οποία εξήγησε το πρόγραμμά του και τελείωσε με τις περίφημες λέξεις «Καταδικάστε με! Η ιστορία θα με δικαιώσει», τον έκανε διάσημο. Το πρόγραμμα αυτού του νέου κινήματος, που έγινε γνωστό ως «Επαναστατικό Κίνημα της 26 Ιουλίου» (Μ-26-7), συνοψίζεται σε 5 επαναστατικά μέτρα:
- Η αποκατάσταση του Συντάγματος της Κούβας του 1940.
- Αγροτική μεταρύθμιση.
- Το δικαίωμα των βιομηχανικών εργατών σε μερίδιο 30% των κερδών της εταιρείας.
- Το δικαίωμα των εργαζομένων στη βιομηχανία ζάχαρης να λαμβάνουν το 55% των κερδών της εταιρείας.
- Η δήμευση των περιουσιών όσων κρίθηκαν ένοχοι για απάτη σύμφωνα με τις προηγούμενες διοικήσεις.
Ήταν ένα προοδευτικό εθνικό δημοκρατικό πρόγραμμα, το οποίο περιείχε επίσης μια σειρά σημείων με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών των εργαζομένων. Σίγουρα δεν ξεπερνούσε τα όρια του καπιταλιστικού συστήματος, ούτε αμφισβητούσε την ατομική ιδιοκτησία. Μετά από μια περίοδο στη φυλακή, του δόθηκε αμνηστία και πήγε στο Μεξικό. Με βάση το πρόγραμμα της Μονκάδα οργάνωσε μια ομάδα ανδρών για να ταξιδέψουν με το πλοιάριο Γκράνμα στην Κούβα στα τέλη του 1956. Και πάλι, η ιδέα τους ήταν ότι αυτό θα συμπέσει με μια εξέγερση στα ανατολικά της χώρας, γύρω από το Σαντιάγο. Για άλλη μια φορά, τα σχέδιά τους απέτυχαν και τα περισσότερα από τα μέλη του εκστρατευτικού σώματος, είτε σκοτώθηκαν είτε αιχμαλωτίστηκαν κατά τις πρώτες ώρες. Μόνο 12 επέζησαν και ανέβηκαν στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα. Κι όμως, μέσα σε μόλις πάνω από δύο χρόνια, από την 1η Ιανουαρίου 1959, ο Μπατίστα αναγκάστηκε να διαφύγει από τη χώρα και η Κουβανέζικη επανάσταση είχε θριαμβεύσει.
Η νίκη της Επανάστασης οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων, όπως: η ακραία σαπίλα του καθεστώτος, ο πόλεμος των ανταρτών στα βουνά που, χρησιμοποιώντας επαναστατικές μεθόδους της αγροτικής μεταρρύθμισης, είχε καταφέρει να κερδίσει την αγροτιά και να αποθαρρύνει το ηθικό του στρατού, η αναπτυσσόμενη αντίσταση στα Ilano (πεδιάδες) μεταξύ των μεσαίων στρωμάτων και τέλος, η ισχυρή συμμετοχή του κινήματος των εργαζομένων (κάτι που είναι λιγότερο γνωστό). Το τελικό χτύπημα στο καθεστώς ήταν η επαναστατική γενική απεργία που κάλεσε το M-26-7, η οποία διήρκεσε για μια εβδομάδα στην Αβάνα, μέχρι την άφιξη των ανταρτών.
Για τα επόμενα δύο χρόνια, υπήρχε μια διαδικασία ταχείας ριζοσπαστικοποίησης της επανάστασης. Η εφαρμογή του εθνικού δημοκρατικού προγράμματος της Μονκάδα, ιδιαίτερα η αγροτική μεταρρύθμιση, προκάλεσε την οργή της άρχουσας τάξης, το διωγμό των πιο μετριοπαθών στοιχείων από τις πρώτες επαναστατικές κυβερνήσεις, τον ενθουσιασμό των εργατών και των αγροτών που πίεζαν για περισσότερα μέτρα και την αντίδραση του Αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Το αποτέλεσμα όλων αυτών, ήταν τα ολοένα και πιο ριζοσπαστικά μέτρα της επανάστασης ενάντια στα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα στο νησί.
Η συνεπής εφαρμογή ενός εθνικού δημοκρατικού προγράμματος οδήγησε στην απαλλοτρίωση των Αμερικάνικων πολυεθνικών εταιρειών και αφού αυτές κυριαρχούσαν σε βασικά τμήματα της οικονομίας, επήλθε η de facto κατάργηση του καπιταλισμού από το 1961. Όταν ρωτήθηκε από εμένα ένας Κουβανός σύντροφος, ο οποίος είχε συμμετάσχει στο επαναστατικό και συνδικαλιστικό κίνημα στο Γκουαντάναμο από το 1930, πως θα χαρακτήριζε τον Φιντέλ και την ηγεσία του Μ-26-7, αυτός απάντησε ότι θα τους χαρακτήριζε «Revolucionarios Pequeño-burgueses guapos» (θαρραλέοι μικροαστοί επαναστάτες). Εδώ ο όρος «μικροαστοί» δεν αποτελούσε προσβολή, αλλά περιγραφή της προέλευσης πολλών από αυτούς, καθώς και μια περιγραφή του προγράμματος για το οποίο είχαν πολεμήσει. Το γεγονός ότι άρχισε να υλοποιείται το πρόγραμμα τους, τους ώθησε πολύ περισσότερο από ό, τι είχε προβλεφθεί. Είναι προς τιμήν του Φιντέλ Κάστρο που προχώρησε τη διαδικασία μέχρι το τέλος.
Η ύπαρξη της ΕΣΣΔ εκείνη την εποχή, έπαιξε επίσης ρόλο στην πορεία που έλαβαν γεγονότα μετά την επαναστατική νίκη. Αυτό δε σημαίνει ότι η γραφειοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης ενθάρρυνε τους αντάρτες να κινηθούν ενάντια στον καπιταλισμό. Αντιθέτως, έχει καταγραφεί ότι η σοβιετική γραφειοκρατία τους αποθάρρυνε και τους συμβούλευσε να προχωρήσουν με προσοχή και αργά βήματα. Παρ’ ολα αυτά, το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν σε θέση να καλύψει τα μεγάλα «κενά» που άφησε η αυξανόμενη επιθετικότητα των ΗΠΑ, πουλώντας στην Κούβα πετρέλαιο, αγοράζοντας ζάχαρη, σπάζοντας τον αποκλεισμό κλπ, ήταν ένας σημαντικός παράγοντας.
Για περίπου 10 χρόνια όμως, η σχέση μεταξύ της Κουβανέζικης επανάστασης και της ΕΣΣΔ ήταν δύσκολη. Το Κουβανέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα (PSP) είχε ενταχθεί στο επαναστατικό κίνημα μόνο στα τελευταία του στάδια και η Κουβανέζικη ηγεσία ήταν περήφανη για την ανεξαρτησία της, έχοντας τη δική της βάση υποστηρικτών. Η πρώτη περίοδος της Επανάστασης ήταν μια φάση εκτενών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων σε όλους τους τομείς (εξωτερική και οικονομική πολιτική, τις τέχνες και τον πολιτισμό, τον Μαρξισμό), στην οποία οι Σταλινικοί προσπάθησαν – όχι πάντα με επιτυχία – να επιβάλουν τη γραμμή τους.
Ο Φιντέλ και οι άλλοι ήταν βαθιά καχύποπτοι απέναντι στην ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα μετά τον τρόπο με τον οποίο ο Χρουστσώφ είχε φτάσει σε συμφωνία με τις ΗΠΑ, κατά τη περίοδο της «πυραυλικής κρίσης» το 1962, χωρίς καμία διαβούλευση μαζί τους. Επιπλέον, ιδιαίτερα επειδή επέμενε ο Τσε Γκεβάρα, προσπάθησε να διαδώσει την επανάσταση σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, κάτι το οποίο ήταν σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική της «ειρηνικής συνύπαρξης» που επεδίωκε η Σοβιετική Ένωση, καθώς και με τη βαθιά συντηρητική άποψη των περισσοτέρων από τα Κομμουνιστικά Κόμματα της Λατινικής Αμερικής.
Αυτές οι προσπάθειες να εξάγει την επανάσταση απέτυχαν, εν μέρει λόγω του λαθεμένου και μηχανιστικού τρόπου με τον οποίο προσεγγίστηκε η εμπειρία της Κουβανέζικης επανάστασης. Η ιδέα ότι μια μικρή ομάδα ένοπλων ανδρών που καταλαμβάνουν τα βουνά, θα οδηγούσε σε σύντομο χρονικό διάστημα στην ανατροπή των αντιδραστικών καθεστώτων (που ήταν από μόνη της μια υπεραπλούστευση των συνθηκών που επέτρεψαν την Κουβανέζικη νίκη), αποδείχτηκε λάθος στην πράξη. Ίσως το πιο ακραίο παράδειγμα ήταν η Βολιβία, μια χώρα που είχε ήδη δει μια μερική αγροτική μεταρρύθμιση και η οποία είχε επίσης ένα μαχητικό και πολιτικά προηγμένο προλεταριάτο. Εκεί η προσπάθεια του Τσε Γκεβάρα οδήγησε στο θάνατό του το 1967 στα χέρια του Αμερικάνικου ιμπεριαλισμού (ο οποίος είχε αφομοιώσει κάποια μαθήματα από την Κούβα).
Σταδιακά, η Κουβανέζικη επανάσταση απομονώθηκε και ως εκ τούτου ήταν περισσότερο εξαρτημένη από τη Σοβιετική Ένωση. Η αποτυχία του πλάνου του1970 για την «παραγωγή δέκα εκατομμυρίων τόνων ζαχαροκάλαμου » και η οικονομική αποδιάρθρωση που προκάλεσε, αύξησε αυτή την εξάρτηση. Οι στενοί δεσμοί με την ΕΣΣΔ επέτρεψαν στην Κουβανέζικη επανάσταση να επιβιώσει για τρεις δεκαετίες, αλλά επίσης έφερε έντονα τα στοιχεία του Σταλινισμού. Η περίοδος των «Quinquenio Gris» (Πέντε Γκρίζα Έτη) 1971-1975, έφερε τη χρήση των κατασταλτικών μέτρων για την επιβολή του Σταλινικού τρόπου σκέψης στους τομείς των τεχνών, των κοινωνικών επιστημών και πολλών άλλων πεδίων. Ήταν επίσης αυτή η στιγμή που θεσμοθετήθηκε η ομοφοβία, οι διακρίσεις και η καταπίεση των ομοφυλόφιλων ανδρών (που ήδη υπήρχαν και είχαν κληρονομηθεί από το προηγούμενο καθεστώς) τώρα θεσμοθετήθηκαν.
Ο τρόπος που η επανάσταση είχε θριαμβεύσει, μέσα από την ηγεσία ενός αντάρτικου στρατού, έπαιξε επίσης ρόλο στη γραφειοκρατική φύση του κράτους στην επανάσταση. Όπως εξήγησε ο ίδιος ο Φιντέλ, «ο πόλεμος δεν καθοδηγείται μέσα από συλλογικές, δημοκρατικές μεθόδους, αλλά βασίζεται στην ευθύνη της διοίκησης». Μετά την επαναστατική νίκη, η ηγεσία είχε τεράστιο κύρος και ευρεία υποστήριξη. Εκατοντάδες χιλιάδες πήραν τα όπλα χωρίς δεύτερη σκέψη το 1961, για να αντιμετωπίσουν την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην πλατεία της Επανάστασης το 1962 για να επικυρώσουν τη Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας. Ωστόσο, δεν υπήρχαν μηχανισμοί της επαναστατικής δημοκρατίας, μέσω των οποίων θα μπορούσαν να συζητηθούν ιδέες και, πάνω απ ‘όλα, μέσω των οποίων οι μάζες των εργατών και των αγροτών θα μπορούσαν να ασκήσουν τη δική τους δύναμη και να πιέσουν τους ηγέτες τους να λογοδοτήσουν.
Το Κουβανέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα για παράδειγμα, το οποίο προέκυψε τελικά από τη συγχώνευση του σταλινικού PSP, του M-27-6 και το Επαναστατικό Διευθυντήριο, ιδρύθηκε το 1965, αλλά το πρώτο του συνέδριο πραγματοποιήθηκε το 1975. Και το επίσημο Σύνταγμα δεν είχε ψηφιστεί μέχρι το 1976. Μια σχεδιασμένη οικονομία χρειάζεται εργατική δημοκρατία, όπως το ανθρώπινο σώμα χρειάζεται οξυγόνο, καθώς αυτός είναι ο μόνος τρόπος διατήρησης του ελέγχου της παραγωγής.
Αυτή η διαδικασία της γραφειοκρατικοποίησης είχε επίσης αντίκτυπο στην εξωτερική πολιτική της ηγεσίας της Κουβανέζικης επανάστασης. Η Κουβανέζικη επανάσταση έχει ένα ασύγκριτο ρεκόρ όσον αφορά την διεθνή αλληλεγγύη, την αποστολή ιατρικής βοήθειας και αρωγής σε όλο τον κόσμο. Έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην ήττα του Νοτιοαφρικάνικου καθεστώτος στην Αγκόλα, σ’ έναν αγώνα στον οποίο εκατοντάδες χιλιάδες Κουβανοί συμμετείχαν για πολλά χρόνια.
Ωστόσο, σε επαναστάσεις, όπως εκείνη στη Νικαράγουα το 1979-1989 και στη Βενεζουέλα πιο πρόσφατα, ενώ προσέφερε πολύτιμη πρακτική και υλική στήριξη και αλληλεγγύη, η πολιτική συμβουλή που δόθηκε από την Κουβανέζικη ηγεσία ήταν να μην ακολουθηθεί ο ίδιος δρόμος με την Κουβανέζικη επανάσταση, δηλαδή προς την κατάργηση του καπιταλισμού. Αυτό είχε καταστροφικές συνέπειες και στις δύο χώρες. Στη Νικαράγουα, η ΕΣΣΔ άσκησε τεράστια πίεση στην ηγεσία των Σαντινίστας ώστε να διατηρήσει μια «μικτή οικονομία» – δηλαδή μία καπιταλιστική οικονομία – και στη συνέχεια να συμμετάσχουν στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στην Κονταδόρα, που κατέληξαν στον στραγγαλισμό της επανάστασης. Η ηγεσία των Σαντινίστας είχε μεγάλο σεβασμό στην Κουβανέζικη επανάσταση και βρισκόταν πολύ κοντά της. Ωστόσο, η συμβουλή του Φιντέλ, ήταν η ίδια με εκείνη της Σοβιετικής Ένωσης: «Μην απαλλοτριώσετε τους καπιταλιστές, αυτό που κάνετε είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να γίνει στη Νικαράγουα σήμερα». Αυτή η συμβουλή αποδείχθηκε μοιραία.
Στη Βενεζουέλα επίσης, ενώ η Κουβανέζικη επανάσταση παρείχε ανεκτίμητη υποστήριξη (ιδιαίτερα με τους Κουβανούς γιατρούς) και αλληλεγγύη, η πολιτική συμβουλή που δόθηκε ήταν και πάλι να μην ακολουθηθεί ο δρόμος που η Κουβανέζικη επανάσταση είχε βαδίσει 40 χρόνια νωρίτερα. Το αποτέλεσμα του να κάνεις «μισή επανάσταση», μπορούμε να το δούμε ξεκάθαρα σήμερα: μια μαζική κατάρρευση των παραγωγικών δυνάμεων, η εξέγερση του καπιταλισμού ενάντια σε κάθε προσπάθεια ρύθμισής του. Αυτή η συμβουλή δεν είχε μόνο αρνητικές επιπτώσεις στις επαναστάσεις στη Νικαράγουα και τη Βενεζουέλα, αλλά επιδείνωσε επίσης το πρόβλημα της απομόνωσης της ίδιας της Κουβανέζικης επανάστασης.
Η ηρωική αντίσταση της Κουβανέζικης επανάστασης, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Ενώ οι ηγέτες του «Κομμουνιστικού» Κόμματος στη Σοβιετική Ένωση κινήθηκαν γρήγορα και αβίαστα προς την παλινόρθωση του καπιταλισμού και τη λεηλασία της κρατικής περιουσίας, ο Φιντέλ και η Κουβανέζικη ηγεσία υπερασπίστηκαν τις κατακτήσεις της επανάστασης. Η «Ειδική περίοδος», όπως ήταν γνωστή, ήταν επίσης μια απόδειξη για τη ζωτικότητα της Κουβανέζικης επανάστασης. Υπήρχε μια γενιά που εξακολουθούσε να ζει και να θυμάται πώς ήταν η ζωή πριν από την επανάσταση και άλλες νεότερες, που μπορούσαν να συγκρίνουν τα δικά τους πρότυπα διαβίωσης με αυτά των γειτονικών καπιταλιστικών χωρών.
Η ηγεσία αντιστάθηκε και ο λαός της Κούβας, με συλλογικό τρόπο, βρήκε τα μέσα για την αντιμετώπιση της οικονομικής δυσπραγίας. Εντελώς απομονωμένη, αντιμετωπίζοντας τον αποκλεισμού των ΗΠΑ, η Κούβα αναγκάστηκε να κάνει σημαντικές παραχωρήσεις στον καπιταλισμό, διατηρώντας παράλληλα το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας στα χέρια του κράτους. Ο τουρισμός έγινε μια από τις κύριες πηγές εισοδήματος, με ότι κακό αυτό συνεπάγεται.
Η ανάπτυξη της επανάστασης στη Βενεζουέλα, ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2002, παρείχε μια ακόμη σανίδα σωτηρίας δέκα χρόνια αργότερα. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στην ανταλλαγή Κουβανών γιατρών για το πετρέλαιο της Βενεζουέλας, αλλά αναζωπύρωσε και τον ενθουσιασμό των μαζών της Κούβας, βλέποντας και πάλι την επαναστατική ανάπτυξη στη Λατινική Αμερική. Οι οικονομικές δυσκολίες και η εξάντληση της επανάστασης στη Βενεζουέλα – ακριβώς επειδή δεν προχώρησε μέχρι το τέλος στην απαλλοτρίωση της περιουσίας των ολιγαρχών και των ιμπεριαλιστών, όπως είχε κάνει η Κούβα – σημαίνει ότι τώρα πλησιάζει στο τέλος της.
Το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η Κουβανέζικη επανάσταση, ώθησε ένα σημαντικό τμήμα της ηγεσίας προς την κατεύθυνση του Κινέζικου ή Βιετναμέζικου προτύπου «μεταρρυθμίσεων της αγοράς» και παραχωρήσεων προς τον καπιταλισμό. Πολλά μέτρα έχουν ήδη ληφθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Ελπίζεται επίσημα ότι τα μέτρα αυτά θα φέρουν κάποια οικονομική ανάπτυξη. Αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Σήμερα το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση και είναι αμφίβολο το πόσο είναι σε θέση να επενδύσει στην Κούβα. Η Κούβα δεν διαθέτει τα τεράστια αποθέματα του εργατικού δυναμικού που είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες της Κινεζικής οικονομικής «επιτυχίας». Ακόμα και αν όλα αυτά δεν ήταν αλήθεια, η παλινόρθωση του καπιταλισμού στην Κίνα έχει συνοδευτεί από μια τρομακτική έκρηξη της ανισότητας, τη στυγνή εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και την καταστροφή των κατακτήσεων της Κινέζικης Επανάστασης.
Σε αυτό το πλαίσιο είναι που ο Ομπάμα επιχείρησε μια αλλαγή στην τακτική των ΗΠΑ. Η στρατηγική παραμένει η ίδια: η παλινόρθωση του καπιταλισμού στην Κούβα και η καταστροφή των κατακτήσεων της επανάστασης. Αλλά αντί να συνεχίσει την αποτυχημένη τακτική της άμεσης αντιπαράθεσης, τη χρηματοδότηση των αντεπαναστατικών και τρομοκρατικών ομάδων κλπ, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έχει αποφασίσει τώρα ότι θα ήταν σοφότερο να καταστρέψει την επανάσταση από μέσα, χρησιμοποιώντας την κυριαρχία της παγκόσμιας αγοράς σε ένα μικρό νησί με πολύ λίγους πόρους και ένα πολύ χαμηλό επίπεδο παραγωγικότητας.
Σαφώς, οι ιμπεριαλιστές έβλεπαν τον Φιντέλ, ακόμη και μετά την επίσημη αποχώρησή του από το πολιτικό του αξίωμα, ως ένα εμπόδιο στην διαδικασία αυτή. Κατήγγειλε δημόσια τη γραφειοκρατία και την αυξανόμενη ανισότητα και προειδοποίησε για τον κίνδυνο της καταστροφής της επανάστασης «εκ των έσω». Σε μια περίφημη ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, το Νοέμβριο του 2005, ο ίδιος μίλησε για «τις αδυναμίες μας, τα λάθη μας, τις ανισότητες μας, την αδικία μας», και προειδοποίησε ότι η επανάσταση δεν ήταν αμετάκλητη και θα μπορούσε να έχει την κατάληξη της Σοβιετικής Ένωσης. «Αυτή η χώρα δεν μπορεί να αυτοκαταστραφεί. Αυτή η επανάσταση μπορεί να καταστρέψει τον εαυτό της, αλλά ποτέ δεν θα μπορέσουν να μας καταστρέψουν. Μπορούμε να καταστρέψουμε τον εαυτό μας, και αυτό θα ήταν σφάλμα μας» δήλωσε ο Φιντέλ, και πρόσθεσε: «Είτε θα νικήσουμε όλες αυτές τις παρεκκλίσεις και θα ισχυροποιήσουμε την επανάστασή μας, είτε θα πεθάνουμε.»
Η γραφειοκρατία όμως, δεν είναι απλά μια παρέκκλιση ή το πρόβλημα λίγων ατόμων. Είναι ένα πρόβλημα το οποίο πηγάζει από την έλλειψη εργατικής δημοκρατίας στη λειτουργία της οικονομίας και του κράτους και ενισχύεται από την απομόνωση της επανάστασης. Κατόπιν τούτου, ήταν σαφές ότι οι στρατηγικοί αναλυτές του καπιταλισμού πίστευαν ότι εφ’ όσον ο Φιντέλ ήταν ζωντανός, θα υπάρξει ελάχιστη πρόοδος στον δρόμο προς τον καπιταλισμό στην Κούβα.
Με το θάνατό του, ελπίζουν ότι η διαδικασία θα επιταχυνθεί. Ήδη υπάρχουν σημαντικές αντιφάσεις και μια αυξανόμενη διαδικασία κοινωνικής διαφοροποίησης έχει αρχίσει στο εσωτερικό της χώρας. Οι κύριοι παράγοντες σε αυτή τη διαδικασία είναι: η στασιμότητα της γραφειοκρατικά σχεδιασμένης οικονομίας και η εξαιρετικά αδύναμη θέση της Κούβας στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία με τη σειρά της, προέρχεται από την απομόνωση της επανάστασης. Η ιδέα του «Σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα», για ακόμη μια φορά αποδεικνύεται αδύνατη.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ο μόνος δρόμος για την Κουβανέζικη επανάσταση περνάει μέσα από τον αγώνα για τον δημοκρατικό εργατικό έλεγχο στην Κούβα και για τη σοσιαλιστική επανάσταση σε όλο τον κόσμο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για υπεράσπιση των κατακτήσεων της Κουβανέζικης επανάστασης.
Σήμερα, οι ιμπεριαλιστές παντού μιλούν για την έλλειψη «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» στην Κούβα. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που κάνουν τα στραβά μάτια στο καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας και αποτίνουν φόρο τιμής σε όποιον αντιδραστικό, σάπιο δικτάτορα πεθαίνει. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που δεν είχαν κανένα πρόβλημα στην εγκαθίδρυση και την υποστήριξη των πιο βάναυσων καθεστώτων στην Χιλή, την Αργεντινή, την Παραγουάη, την Ουρουγουάη, τη Βολιβία, τη Βενεζουέλα, τη Γουατεμάλα, τη Δομινικανή Δημοκρατία, το Μεξικό, τη Νικαράγουα, τη Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ, την Ονδούρα … Ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
Δεν μιλάμε για το μακρινό παρελθόν. Όχι πολύ καιρό πριν, οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν πραξικοπήματα που επιχειρήθηκαν στη Βενεζουέλα, την Ονδούρα, τον Ισημερινό και τη Βολιβία. Όταν ο Ομπάμα και η Κλίντον μιλούν για «ανθρώπινα δικαιώματα», αυτό που εννοούν είναι το δικαίωμα των καπιταλιστών να εκμεταλλεύονται την εργασία, το δικαίωμα των ιδιοκτητών να εκδιώκουν τους ενοικιαστές, το δικαίωμα των πλούσιων τουριστών να αγοράζουν γυναίκες και παιδιά.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ λέμε: Υπερασπιστείτε την Κουβανέζικη επανάσταση! Όχι στην καπιταλιστική παλινόρθωση! Παλέψτε ενάντια στον καπιταλισμό σε όλο τον κόσμο!
Χόρχε Μαρτίν
Μετάφραση: Αλέξης Μητσόπουλος
