Δυστυχώς, στις 20 Μαΐου του 2002, ο Στέφεν Γκουλντ, διάσημος Αμερικανός παλαιοντολόγος, πέθανε από καρκίνο. Ήταν 60 χρονών. Ο Γκουλντ είχε μια μεγάλη προσφορά στην ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης με τις απόψεις του για την εξελικτική θεωρία. Πριν από τη διατύπωση των θεωριών του, οι επιστήμονες είχαν αποδεχτεί την άποψη του Δαρβίνου, της πολύ αργής δηλαδή προοδευτικής πορείας εξέλιξης.
Ο Γκουλντ μαζί με τον Όλντριντζ στις αρχές του 1970, αρχίζοντας μια μελέτη για τα όστρακα των σαλιγκαριών, ανακάλυψε ότι αυτό έδειχναν που τα παμπάλαια ευρήματα δεν ήταν μια προοδευτικά εξελισσόμενη διαδικασία, αλλά μια σειρά από ξαφνικά άλματα, ακολουθούμενα από μακρές περιόδους αργής ανάπτυξης.
Αυτή η ανακάλυψη ήταν μια επιβεβαίωση ενός από τους θεμελιώδεις νόμους της Διαλεκτικής, δηλαδή του νόμου της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα. Μεμονωμένες, σχεδόν ασήμαντες αλλαγές συσσωρεύονται η μια πάνω στην άλλη. Σε ένα ορισμένο σημείο η ποσοτική συσσώρευση προκαλεί ένα ξαφνικό άλμα, μια ποιοτική αλλαγή.
Αυτός ο νόμος ισχύει επίσης, στην εξέλιξη της ίδιας της κοινωνίας. Μικρές αλλαγές, μέσα σε μακρές χρονικές περιόδους ξαφνικά οδηγούν σε αιφνίδια επαναστατικά άλματα. Όμως, η διεθνής επιστημονική κοινότητα κυριαρχείται από την ιδεολογία της αστικής τάξης. Οι αστοί δεν μπορούν να δεχθούν την ιδέα ότι ο φυσικός κόσμος και η κοινωνία αλλάζει μέσα από ξαφνικά άλματα και επαναστάσεις. Θέλουν να πιστεύουμε ότι όλα γίνονται σταδιακά. Έτσι ο Γκούλντ και ο Όλντριτζ αντιμετώπισαν φοβερή αντίδραση για τα συμπεράσματα που έβγαλαν από τις μελέτες τους.
Ο Γκουλντ και ο μαρξισμός
Ο ίδιος ο Γκουλντ είχε γνώση της μαρξιστικής σκέψης. Στο βιβλίο «Από τον Δαρβίνο και μετά», αναφέρεται στη μελέτη του Ένγκελς «Ο ρόλος της εργασίας στην ενανθρώπιση του πιθήκου» και λέει τα ακόλουθα: «..Πραγματικά, ο 19ος αιώνας παρήγαγε μια έξοχη ανακάλυψη, από μια πηγή που αναμφισβήτητα εκπλήσσει τους περισσότερους αναγνώστες, τον Φρίντριχ Ένγκελς. Ο Ένγκελς είχε ζωηρό ενδιαφέρον για τις φυσικές επιστήμες και είχε ως στόχο να στηρίξει τη γενική φιλοσοφία του διαλεκτικού υλισμού πάνω σε μια “θετική” θεμελίωση.
Ο Ένγκελς θεωρεί τρία πράγματα ως βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εξέλιξης. Το λόγο, το μεγάλο εγκέφαλο και την όρθια στάση. Υποστηρίζει πως το πρώτο βήμα από τους χιμπατζήδες πρέπει να ήταν η κάθοδος από τα δέντρα με μια εξελικτική πορεία προς την όρθια στάση του σώματος.
Όταν είχαν πλέον μεταφερθεί στη γη από τα δέντρα, άρχισαν να αφήνουν τη συνήθεια τους να χρησιμοποιούν τα χέρια για να περπατούν και να αποκτούν περισσότερο όρθια στάση. Αυτό ήταν το αποφασιστικό βήμα για τη μετάβαση από τον πίθηκο στον άνθρωπο. Όρθια στάση, ελευθερωμένα χέρια για τη χρησιμοποίηση εργαλείων για την εργασία, αυξανόμενη ευφυΐα και λόγος, ο οποίος ήρθε αργότερα…».
Αισθητή η απουσία του
Ο Γκουλντ κατάλαβε τα στενά όρια της Δυτικής σκέψης, όταν έγραψε πως «… οι βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις της Δυτικής σκέψης μας επηρεάζουν, έτσι ώστε να ερευνούμε για μια συνεχή και σταδιακή εξέλιξη...». Ο Γκουλντ δεν ήταν προετοιμασμένος να διασχίσει όλο το δρόμο και να δεχτεί ότι η διαλεκτική μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνο στην επιστήμη και την παλαιοντολογία, αλλά και στην ίδια την κοινωνία. Όπως πολλοί επιστήμονες, χρησιμοποίησε τη διαλεκτική μέθοδο στη δική του σφαίρα μελετών, χωρίς να αντιληφθεί το μαρξισμό σε όλη του την έκταση.
Παρ’ όλα αυτά, μέσα από τις μελέτες του είχε μια τεράστια προσφορά στην ανάπτυξη της ανθρώπινης σκέψης και στην κατανόηση του κόσμου που ζούμε. Πάνω από όλα μας εξόπλισε με περισσότερες επιστημονικές αποδείξεις, οι οποίες δικαιώνουν την ουσία του μαρξισμού, αποδεικνύοντας ότι ο διαλεκτικός υλισμός δεν είναι μια φανταστική ιδέα, την οποία επινόησε ο Μαρξ, αλλά η αντανάκλαση του πραγματικού υλικού κόσμου.
Ο Γκουλντ έγραψε πλήθος μελετών και εξέφρασε ανοιχτά τις ιδέες του που αντιτίθονταν σε πολλές αναχρονιστικές θεωρίες. Τις ιδέες αυτές τις εκλαΐκευσε και τις έκανε προσιτές σε χιλιάδες αναγνώστες. Έγραψε μια μεγάλη σειρά κειμένων στο περιοδικό «Φυσική Ιστορία». Τα έργα του ήταν πάντα διεισδυτικά και με προχωρημένες παρατηρήσεις.
Η απουσία του θα γίνει αισθητή σε όλους τους σκεπτόμενους ανθρώπους. Συνιστούμε σε όλους τους αναγνώστες μας να διαβάσουν τουλάχιστον τα βασικά του έργα. Αυτή είναι η μεγαλύτερη τιμή που μπορούμε να κάνουμε σε έναν από τους πιο λαμπρούς επιστήμονες του 20ου αιώνα.
Φρεντ Γουέστον
Μετάφραση: Αμαλία Γιακουμίδου
