Η αδυναμία κάλυψης των στοιχειωδών δαπανών για την κατοικία γίνεται ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλο και πλατύτερα τμήματα των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων. Η τεράστια αύξηση του κόστους της στέγασης αποτελεί ένα διεθνές πρόβλημα – στο πλαίσιο της λεγόμενης «κρίσης κόστους διαβίωσης», δηλαδή της κρίσης του καπιταλισμού – αλλά στην Ελλάδα έχει λάβει έναν ιδιαίτερα οξύ χαρακτήρα. Σύμφωνα με τη Eurostat, η Ελλάδα το 2022 υπήρξε, για πολλοστή φορά, «πρωταθλήτρια» στο ποσοστό του πληθυσμού που δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του στη στέγαση, με τεράστια διαφορά από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Για το έτος αυτό, στην Ελλάδα δαπανήθηκε το 34,2% του εισοδήματος για τα κόστη της στέγασης, με την Δανία να ακολουθεί στο πολύ χαμηλότερο 25,4% και τον μέσο όρο της ΕΕ να είναι 19,6%! Ειδικότερα τα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού (εισόδημα μικρότερο από το 60% του διάμεσου εισοδήματος της εκάστοτε χώρας), στην Ελλάδα δαπανούν το 61,5% του εισοδήματός τους στη στέγαση (με τον μέσο όρο της ΕΕ να είναι στο 37,9%).
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει υιοθετήσει μια στάση προκλητικής αδιαφορίας για το πρόβλημα, φτάνοντας να ισχυρίζεται ότι «αυτό το οποίο μπορεί να είναι κόστος για κάποιον [σ.: τον ενοικιαστή], είναι όφελος για κάποιον άλλον [σ.: τον εκμισθωτή]». Ταυτόχρονα, εμφάνισε ως επιτυχία το ότι, σύμφωνα με τη Eurostat, η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα στην οποία οι τιμές των ενοικίων έχουν μειωθεί σε σχέση με το 2010. Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά είναι απολύτως αναξιόπιστα, καθώς προέρχονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, που με τη σειρά της τα παράγει από τις εκτιμήσεις των ελληνικών τραπεζών.
Τα πολύ πιο έγκυρα δεδομένα που προέρχονται από τις ιστοσελίδες αγγελιών κατοικίας και μεσιτικών οργανισμών αναδεικνύουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα, σε σχέση με τη σχεδόν συνεχή πτώση των τιμών από το 2010 που εμφανίζουν τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος – η οποία και βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την άμεση εμπειρία κάθε ανθρώπου που προσπάθησε να νοικιάσει σπίτι την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα με τα στοιχεία από την ιστοσελίδα spitogatos.gr, οι πανελλαδικά μέσες τιμές έπεφταν από το 2011 μέχρι το 2015 και έκτοτε βρίσκονται σε μονίμως ανοδική πορεία, με μια συνολική ποσοστιαία αύξηση 66%. Παρομοίως, σύμφωνα με ανάλυση στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ από το Πανελλαδικό Δίκτυο E-Real Estates, τα ενοίκια έπεφταν έως το 2017 και έκτοτε αυξάνονται διαρκώς, με συνολική ποσοστιαία αύξηση που κυμαίνεται από 51% μέχρι και 65%.
Καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την τεράστια αύξηση έχουν παίξει, όπως αναφέραμε σε παλιότερο άρθρο μας, η άνευ όρων «είσοδος» του Airbnb στην αγορά, που μετατρέπει τεράστιο αριθμό δυνητικά διαθέσιμων κατοικιών σε τουριστικά καταλύματα – με το μεγαλύτερο μέρος τους να ανήκει πλέον σε μεγαλο-κερδοσκόπους που αγόρασαν μαζικά ακίνητα για να τα αξιοποιήσουν μέσω της πλατφόρμας – και η «Golden Visa» (παροχή άδειας παραμονής σε πολίτες ξένων χωρών έναντι αγοράς ακινήτου αξίας άνω των 250.000 ή 500.000 ευρώ, ανάλογα με την περιοχή), που επίσης μετατρέπει υποψήφιες κατοικίες σε ακίνητα προς κερδοσκοπική χρήση. Είναι χαρακτηριστικό της άμεσης επίδρασης που έχουν στις τιμές των ενοικίων αυτές οι μορφές «απελευθέρωσης» της παρασιτικής δραστηριότητας των καπιταλιστών γύρω από οικιστικά ακίνητα, το ότι οι περιοχές που εξαιρέθηκαν από την πρόσφατη αύξηση του ορίου για την παροχή «Golden Visa» στα 500.000 ευρώ ήταν εκείνες που παρουσίασαν και εμφανώς μεγαλύτερες αυξητικές τάσεις στα ενοίκια το αμέσως επόμενο διάστημα.
Φυσικά, καθοριστικό ρόλο έχει παίξει και η κλιμάκωση των πλειστηριασμών ακινήτων λόγω χρεών. Σε πολύ μεγάλο τους ποσοστό, οι πλειστηριασμοί μειώνουν τα διαθέσιμα οικιστικά ακίνητα, περνώντας μαζικά σπίτια στα χέρια τραπεζών και funds-παρασίτων, που αρχικά αφαιρούν αυτά τα σπίτια από τα άμεσα προσφερόμενα (ώσπου να οριστικοποιηθεί το τελικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, να γίνουν οι απαιτούμενες «αναπλάσεις» κ.ο.κ.) και στη συνέχεια κερδοσκοπούν με τη νέα αυτή «ιδιοκτησία» τους προσφέροντάς την κατά κανόνα για μη οικιστική χρήση (δηλαδή ως τουριστικά καταλύματα, επαγγελματικούς χώρους, εμπορικές εγκαταστάσεις κλπ.). Και ταυτόχρονα, οι πλειστηριασμοί αυξάνουν τη ζήτηση ενοικιαζόμενων κατοικιών, αφού συχνά αφορούν σπίτια που είναι πρώτη κατοικία των ιδιοκτητών τους και επομένως αυτοί εξωθούνται στη συνέχεια στην αναζήτηση ενοικιαζόμενου σπιτιού.
Αυτό το «κοκτέιλ» καπιταλιστικής ληστείας, κερδοσκοπίας και παρασιτισμού έχει δημιουργήσει μια πραγματική «στεγαστική κρίση» στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις. Μόνο στην Αθήνα, οι άστεγοι – παρά την κυνική διαχρονική άρνηση του αστικού κράτους να τους καταμετρήσει συστηματικά – υπολογίζονται σε πολλές χιλιάδες σταθερά καθ’όλη την τελευταία δεκαετία, αποτελώντας την κορυφή ενός παγόβουνου εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που ζουν υπό στεγαστική επισφάλεια (απειλή έξωσης, υποθήκη, αδυναμία αποπληρωμής χρεών, επισφαλής δυνατότητα πληρωμής λογαριασμών ρεύματος κ.α.) ή σε ακατάλληλες/ανεπαρκείς κατοικίες.
Αυτή η κατάσταση δεν οφείλεται φυσικά σε κάποια «έλλειψη» κατοικιών. Εκατοντάδες χιλιάδες κατοικίες αποστερούνται από πιθανούς ενοικιαστές τους ή αρπάζονται με πλειστηριασμούς από τους ιδιοκτήτες τους προκειμένου να «αξιοποιηθούν» κερδοσκοπικά με τους τρόπους που προαναφέρθηκαν, ενώ οι κενές κατοικίες υπολογίζονται σε 750.000. Υπάρχουν λοιπόν υπεραρκετές κατοικίες για να στεγαστεί αξιοπρεπώς ολόκληρος ο πληθυσμός της χώρας. Αλλά η ίδια η λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος, με το διαρκές κυνήγι του κέρδους από τους καπιταλιστές, οδηγεί στην αποστέρηση του στοιχειώδους δικαιώματος στη στέγη από δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους και στη μετατροπή του σε πανάκριβο «εμπόρευμα» για την εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
Είναι αναγκαίο το εργατικό κίνημα να προβάλει διεκδικήσεις για την αντιμετώπιση αυτής της «στεγαστικής κρίσης» και να τις συνδέσει με έναν αγώνα για την αντικατάσταση της αντιλαϊκής κυβέρνησης Μητσοτάκη από μια εργατική κυβέρνηση που θα συγκρουστεί με τον καπιταλισμό. Πρέπει να διεκδικηθεί η κατάργηση της «Golden Visa» και η απαγόρευση του Airbnb, η επιβολή πλαφόν στα ενοίκια κατοικιών στο 1/5 του κατώτατου μισθού και η πλήρης επιδότηση του ενοικίου για τους ανέργους. Θα πρέπει να καταργηθεί ο ΕΝΦΙΑ και κάθε άλλη φορολογική επιβάρυνση σε πρώτες κατοικίες, και αντί αυτών να εισαχθεί ένας φόρος για τη μεγάλη ακίνητη περιουσία και τις εξοχικές κατοικίες. Ταυτόχρονα θα πρέπει να σταματήσουν όλοι οι πλειστηριασμοί που πλήττουν τη λαϊκή κατοικία και περιουσία και να ακυρωθούν όσοι έχουν διενεργηθεί, καθώς και να διαγραφεί το χρέος των λαϊκών νοικοκυριών. Για την κάλυψη των αναγκών στέγασης των υπαρχόντων αστέγων, των απόρων και των προσφύγων, θα πρέπει να απαλλοτριωθούν άμεσα τα κλειστά ξενοδοχεία και τα χρόνια ακατοίκητα μεγάλα κτίρια, και για την κάλυψη των αναγκών των φοιτητών θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί ένα πρόγραμμα ανέγερσης νέων, σύγχρονων φοιτητικών εστιών. Πάνω απ’ όλα, πρέπει να σχεδιαστεί, να χρηματοδοτηθεί και να ξεκινήσει άμεσα ένα πρόγραμμα ανέγερσης σύγχρονων και υγιεινών κατοικιών, με σκοπό την πλήρη κάλυψη των αναγκών όλων των εργατικών οικογενειών.
Πάτροκλος Ψάλτης
