Επανάσταση στην Υεμένη: Το καθεστώς Σάλεχ καταρρέει

του Φρέντερικ Όστεν
Πέμπτη 24 Μαρτίου 2011

 

Ύστερα από το μακελειό εναντίον των διαδηλωτών από τις δυνάμεις του καθεστώτος την Παρασκευή 18 Μαρτίου, η επανάσταση προχώρησε μπροστά στην Υεμένη. Ο κρατικός μηχανισμός διασπάστηκε και το μεγαλύτερος μέρος του στρατού στράφηκε κατά του προέδρου Σάλεχ. Από τη στιγμή που η καταστολή απέτυχε να φέρει τον επιδιωκόμενο στόχο, η άρχουσα ελίτ και οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις προσπαθούν απελπισμένα να βρουν μια ασφαλή εναλλακτική λύση. Τίποτε όμως δεν πρόκειται να σταματήσει την επανάσταση.
   

Ενώ η στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη κυριαρχεί στα πρωτοσέλιδα, η εξέγερση στην Υεμένη και οι επιπτώσεις της στην περιοχή του Περσικού κόλπου είναι πιθανώς μεγαλύτερης στρατηγικής σημασίας για τους ιμπεριαλιστές. Στη γειτονική Σαουδική Αραβία η αντιδραστική μοναρχία νιώθει ήδη στα νώτα της την καυτή ανάσα της επανάστασης, ενώ το καθεστώς έχει αποστείλει δυνάμεις στο Μπαχρέιν σε μια προσπάθεια να καταστείλει το επαναστατικό κίνημα και να σταματήσει την εξάπλωσή του στην καρδιά της αραβικής χερσονήσου.
   

Το σημείο καμπής για την επανάσταση στην Υεμένη ήταν η 18η Μαρτίου, όταν μετά την προσευχή της Παρασκευής ο λαός, που είχε συρρεύσει στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί, άρχισε να φωνάζει στον Αλί Αμπντάλαχ Σάλεχ να παραιτηθεί. Επακολούθησε αιματηρή καταστολή. Ελεύθεροι σκοπευτές ακροβολισμένοι στις στέγες των κτιρίων άνοιξαν πυρ εναντίον του πλήθους, που είχε συγκεντρωθεί έξω από το πανεπιστήμιο της Σανάα για να προσευχηθεί, αφήνοντας 52 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Σκηνές αλλοφροσύνης διαδραματίστηκαν στο αυτοσχέδιο νοσοκομείο που οι διαδηλωτές έστησαν όπως όπως στο χώρο της συγκέντρωσης.
   

Από τον περασμένο Ιανουάριο, όταν ξέσπασαν οι πρώτες διαμαρτυρίες, ο Σάλεχ επιχείρησε να κατασιγάσει την εκδήλωση ανυπακοής εκ μέρους του λαού με παραχωρήσεις. Αύξησε τους μισθούς και δήλωσε ότι θα αποχωρήσει το Σεπτέμβριο του 2013 με τη λήξη της θητείας του. Τις τελευταίες εβδομάδες προσπάθησε να διαπραγματευτεί με την αντιπολίτευση φτάνοντας μέχρι του σημείου να προτείνει την παραχώρηση περισσότερων εξουσιών στο κοινοβούλιο και τις τοπικές αρχές. Αυτό ωστόσο δεν λειτούργησε και απελπισμένο το καθεστώς -ακολουθώντας τη μέθοδο της καταστολής όπως αυτή εφαρμόστηκε στο Μπαχρέιν από τα κράτη του Κόλπου- αποφάσισε να πάρει το δρόμο της βίαιης κατάπνιξης του κινήματος. Τώρα, ύστερα από το μακελειό της 18ης Μαρτίου, η λύση των διαπραγματεύσεων έχει αποκλειστεί· διέβησαν το Ρουβίκωνα. Αυτό σηματοδοτεί το τέλος του καθεστώτος του Σάλεχ.
   

Ο πρόεδρος Σάλεχ απείλησε τον υεμενικό λαό ότι ένα "πραξικόπημα" εναντίον του θα οδηγούσε σε ένα αιματηρό εμφύλιο πόλεμο σε αυτή την εξαθλιωμένη από τη φτώχεια χώρα. Αυτό είναι η ίδια απειλή που μεταχειρίστηκε και ο Μουμπάρακ ακριβώς πριν από την παραίτησή του. Σύμφωνα με τον Γκριγκόρι Τζόνσεν από το πανεπιστήμιο του Πρίνστον "η πλειονότητα των Υεμένιων δεν εκφοβίζεται με τέτοιου είδους τεχνάσματα". Μιλώντας στο αγγλικό Αλ Τζαζίρα πρόσθεσε: "Ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει στην Υεμένη εξαρτάται από τον τρόπο και το χρόνο της εξόδου του Σάλεχ. Το ερώτημα είναι εάν θα αποχωρήσει ειρηνικά παραδίδοντας την εξουσία σε μια μεταβατική κυβέρνηση ή θα πεισμώσει και θα αρνηθεί να εγκαταλείψει, πράγμα που θα οδηγήσει αναπόφευκτα στη βία".
   

Παρά το γεγονός ότι ο Σάλεχ, που κυβερνά την Υεμένη από το 1979, δεσμεύτηκε ότι θα αποχωρήσει μέχρι το τέλος της χρονιάς -κάτι που είναι ελάχιστα ικανοποιητικό και έρχεται με μεγάλη καθυστέρηση- υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι δεν θα φύγει χωρίς να δοθεί σκληρή μάχη. Την Τετάρτη, κατ’ εντολή του ίδιου, το κοινοβούλιο πέρασε νέα σαρωτικά διατάγματα. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης -η τελευταία φορά που είχε επιβληθεί ήταν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου του 1994- αναστέλλει το Σύνταγμα, επιβάλλει δραστικότερη λογοκρισία στα ΜΜΕ, απαγορεύει τις δημόσιες διαμαρτυρίες και παραχωρεί στις υπηρεσίες ασφαλείας έκτακτες εξουσίες να συλλαμβάνουν και να ανακρίνουν υπόπτους χωρίς τη δικαστική συνδρομή.

   

Φαίνεται πως η θέση του προέδρου Σάλεχ αρχίζει να γίνεται όλο και πιο εύθραυστη και οι εναπομείναντες υποστηρικτές του να μειώνονται διαρκώς.
   

Ένα κύμα αποστασιών στο στρατό την προηγούμενη Δευτέρα και Τρίτη άφησε το Σάλεχ με μόνες πιστές τις δυνάμεις των πραιτοριανών, που διοικούνται από τους γιους και τους ανεψιούς του, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν εκπαιδευτεί και εξοπλιστεί από τις ΗΠΑ. Ένας από τους εξέχοντες αποσκιρτήσαντες είναι ο στρατηγός Αλί Μόχσεν Αλ Αχμάρ, ο οποίος βρίσκεται σε μυστικές συνομιλίες με το σαουδαραβικό καθεστώς, που υποστηρίζει σθεναρά τον πρόεδρο Σάλεχ (οι Σαουδάραβες παραδοσιακά θεωρούν ότι η Υεμένη βρίσκεται στη σφαίρα επιρροής τους).
   

Ο Μόχσεν είναι ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στη χώρα, διακεκριμένο μέλος της παλαιάς φρουράς και η αποσκίρτησή του από το καθεστώς Σάλεχ ήταν η αρχή του κύματος των αποστασιών. Εξοπλισμένα οχήματα υπό τις διαταγές του Μόχσεν περικύκλωσαν το προεδρικό μέγαρο, όπου οι μονάδες της Προεδρικής Φρουράς που διοικούνται από τον Άχμεντ, γιο του προέδρου, είχαν πάρει θέσεις άμυνας. Ταυτόχρονα δυνάμεις πιστές στο Σάλεχ συγκρούονταν με τακτικές μονάδες του στρατού στην ανατολική πόλη της Μουκάλα.
   

Ο Μόχσεν προορίζει τον εαυτό του για διάδοχο του Σάλεχ. Είναι βετεράνος της παλαιάς φρουράς και τη δεκαετία του ’80 αγωνίστηκε στο πλευρό του σημερινού προέδρου για να κατανικήσουν τη "σοσιαλιστική" Λαοκρατική Δημοκρατία της Νότιας Υεμένης. Στον εμφύλιο πόλεμο του 1994 στρατολόγησε βετεράνους μαχητές της Τζιχάντ, που είχαν πολεμήσει στο Αφγανιστάν, για να αγωνιστούν εναντίον του "σοσιαλιστικού" νότου, επανεισήγαγε φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής και κατήργησε όλα τα προοδευτικά μέτρα που είχαν παρθεί στην κατεύθυνση της εθνικοποίησης της οικονομίας. Ένας δυτικός διπλωμάτης δήλωσε στη Wall Street Journal ότι "ο στρατηγός βρισκόταν πάντοτε στα παρασκήνια ως ο σκιώδης δικτάτορας" και ότι ακόμη και στην περίπτωση αποχώρησης του Σάλεχ "θα είχαμε ένα ακριβές αντίγραφο της σημερινής Υεμένης".
   

Για τη Σαουδική Αραβία ο στρατηγός είναι μια ασφαλής εναλλακτική λύση έναντι της επανάστασης. Υπάρχει παρόλα αυτά ένα μικρό πρόβλημα: ο επαναστατημένος λαός από τη στιγμή που στάθηκε και πάλι στα πόδια του δεν θα  ικανοποιηθεί εύκολα με αλλαγές διακοσμητικού χαρακτήρα, αλλά θα αγωνιστεί μέχρι θανάτου για μιαν άλλη Υεμένη κι όχι αυτή της μιζέριας, της φτώχειας, του φυλετισμού, της δικτατορίας, της εθνικής υποταγής στον ιμπεριαλισμό, ένα αντίγραφο δηλαδή της σημερινής. Απαιτεί ριζικές αλλαγές και δεν θα μείνει ικανοποιημένος εάν τη θέση του Σάλεχ πάρει ο στρατηγός Μόχσεν.

   

Για τα 23 εκατομμύρια του λαού της Υεμένης η ζωή έχει γίνει ανυπόφορη. Η ανεργία αγγίζει το 40% και η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη στη νεολαία. Το καθεστώς απέτυχε οικτρά να καλύψει τις πιο στοιχειώδεις ανάγκες των μαζών. Πολλά παιδιά πάσχουν από υποσιτισμό ως αποτέλεσμα της μειωμένης πρόσβασης στα βασικά είδη διατροφής, που οφείλεται στην εκτίναξη των τιμών. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στις πιο φτωχές νότιες επαρχίες της Υεμένης, όπως η Σαάντα.
   

Οι επιβεβλημένες από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο "μεταρρυθμίσεις", δηλαδή η επίθεση στο κοινωνικό κράτος, που εφαρμόστηκαν μετά την ενοποίηση της Υεμένης αποδείχτηκαν καταστροφικές για τις μάζες. Αντί της πλήρους απασχόλησης η χώρα αντιμετωπίζει, όπως ήδη αναφέραμε, ένα τεράστιο ποσοστό ανεργίας. 
   

Μεταξύ των μέτρων που υπαγόρευσε το ΔΝΤ είναι ένας "γενικός φόρος επί των πωλήσεων",  που έχει ροκανίσει την αγοραστική δύναμη των μαζών, μια μείωση κατά 75% στην επιδότηση των καυσίμων, καθώς και μια σειρά από επιπλέον περικοπές. Παρότι η κυβέρνηση δεν έχει κατορθώσει να επιβάλει όλα τα μέτρα λόγω του φόβου της για πιθανές λαϊκές αντιδράσεις, το βιοτικό επίπεδο υφίσταται διαρκή καθίζηση.
   

Εξαιτίας της γεωμορφολογίας της χώρας -το μεγαλύτερο τμήμα της  καλύπτεται από έρημο- είναι αδύνατο για την Υεμένη να αναπτυχθεί, για όσο διάστημα είναι απομονωμένη και κυριαρχείται από τις φεουδαρχικές σχέσεις, με ένα χαμηλής κεφαλαιακής επένδυσης παραγωγικό ιστό. Έναν επιπλέον ανασχετικό παράγοντα ανάπτυξης, συνιστά ο έλεγχος της χώρας από το διεθνή ιμπεριαλισμό και τις αντιδραστικές δυνάμεις της περιοχής, όπως η Σαουδική Αραβία και τα κράτη του Περσικού.
        

Για χρόνια το καθεστώς του Σάλεχ μεταχειρίστηκε επιδέξια το λεγόμενο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας για να αντλεί κεφάλαια από την Ουάσινγκτον και να πατάσσει τις αντιπολιτευόμενες ομάδες -πιο συγκεκριμένα τους Χούθι στο Βορρά και το αυτονομιστικό κίνημα του Νότου, Χαρακάτ Αλ Τζανουμπίγια.
   

Η διοίκηση Ομπάμα ανέβασε την αμερικανική βοήθεια των 67 εκατομμυρίων δολαρίων του 2009 σε 150 εκατομμύρια μέσα στο 2010, δηλαδή την υπερδιπλασίασε. Αποκαλυπτικά έγγραφα του υπουργείου Εξωτερικών που διέρρευσαν μέσω της ιστοσελίδας Wikileaks δείχνουν ότι τα κονδύλια αυτά προορίζονταν για την καταπολέμηση των εσωτερικών αντιπάλων του καθεστώτος και αυτό ήταν εις γνώσιν του διοικητή του CENTCOM, στρατηγού Ντέιβιντ Πετρέους, και συνεπώς όλων των διευθυντικών κύκλων στην Ουάσινγκτον. Το εύρος της αμερικανικής βοήθειας στο καθεστώς της Υεμένης είναι κατά πολύ μικρότερο του αντίστοιχου προς το Μουμπάρακ –που ανερχόταν σε δισεκατομμύρια δολάρια- αλλά ο σκοπός του που δεν είναι άλλος από την καταπάτηση των λαϊκών ελευθεριών, συνδέει τις εξεγέρσεις στις δύο αραβικές  χώρες, Αίγυπτο και Υεμένη.          

   

Οι διαμαρτυρίες δεν καθοδηγούνται από τα υπάρχοντα κόμματα. Ο Ενιαίος Συνασπισμός Κομμάτων (ΕΣΚ) που συγκροτήθηκε το 2002 είναι μια πολιτική ομπρέλα κάτω από την οποία βρίσκονται Ισλαμιστές, Σοσιαλιστές, Νασερικοί και άλλοι μικρότεροι σχηματισμοί (περιλαμβάνει και το Υεμενικό Σοσιαλιστικό Κόμμα  δημοφιλές σε ένα βαθμό ακόμη και σήμερα στο Νότο, όπου κάποτε ασκούσε την εξουσία). Η προσπάθεια ωστόσο των αρχηγών της συμμαχίας να παρουσιαστούν ως  "λαϊκή αντιπολίτευση" έρχεται σε αντιδιαστολή προς την ανοιχτή εξέγερση, όπως αυτή εκδηλώθηκε στους δρόμους της Υεμένης. Ο ΕΣΚ δεν έχει προτείνει κανένα ουσιαστικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, πράγμα που είναι απόλυτα φυσικό ένεκα της ανομοιογενούς φύσης της συμμαχίας. 
   

Το ισλαμιστικό κόμμα του Ισλάχ έχει τις ρίζες του κυρίως στο Βορρά. Κατά τη δεκαετία του ’90 οι περισσότεροι Υεμένιοι έβλεπαν το Ισλάχ όχι ως ένα αντιπολιτευόμενο κόμμα, αλλά σαν μια πτέρυγα του κυβερνώντος Γενικού Λαϊκού Συμβουλίου, στο οποίο έδινε τον κοινωνικό του συντηρητισμό. Καθώς όμως μετά τον εμφύλιο του 1994 το ισχυρό στο Νότο Υεμενικό Σοσιαλιστικό Κόμμα έχανε σταδιακά την επιρροή του, το Ισλάχ ήταν λιγότερο χρήσιμο στο καθεστώς και έτσι συναντούσε δυσκολίες στις πολιτικές του επιδιώξεις παρά τη συνεργασία του με τον πρόεδρο Σάλεχ.
   

Έτσι το Ισλάχ άρχισε να συγκλίνει προς τα υπόλοιπα αντιπολιτευτικά κόμματα, παρά το γεγονός ότι κάποιοι στην ηγεσία του επεδείκνυαν μια τρόπον τινά πιο ευέλικτη στάση, ιδιαίτερα ο Αλ Ζιντάνι, αρχηγός της συντηρητικότερης πτέρυγας και στενός σύμμαχος του Σάλεχ. Ενώ όμως το Ισλάχ κατακτούσε τον πρώτο ρόλο μέσα στον ΕΣΚ, η επιρροή του Ζιντάνι έφθινε. Συγχρόνως, ένα στέλεχος των Αδελφών Μουσουλμάνων με πιο έντονη αντιπολιτευτική στάση, εμφανιζόταν στο προσκήνιο συνάπτοντας συμμαχίες με ορισμένα μέλη των άλλων κομμάτων στη βάση επαγγελματικών σχέσεων και κατά πολλούς κοινής ακτιβιστικής δράσης από τον καιρό των φοιτητικών τους χρόνων. Οι "φιλελεύθεροι" αυτοί ισλαμιστές είναι οι άνδρες και οι γυναίκες που συγκροτούν τον πυρήνα της ηγεσίας του ΕΣΚ.             
     

   

Η επανάσταση στην Υεμένη είναι χωρίς αμφιβολία το προϊόν των αδιεξόδων του καπιταλισμού, τα οποία οδήγησαν στην παρακμή της κοινωνίας. Είναι ακόμη απότοκη του επαναστατικού κύματος που σαρώνει όλες τις χώρες από τον Ατλαντικό ωκεανό ως τον Περσικό κόλπο.
   

Το Ριάντ έχει τρομοκρατηθεί από την επανάσταση στην Υεμένη, εξαιτίας του αντίκτυπου που έχει σε ολόκληρη την περιοχή και εντός της ίδιας της Σαουδικής Αραβίας. Το αντιδραστικό της καθεστώς απέστειλε στρατεύματα στο Μπαχρέιν για να καταστείλει το εκεί επαναστατικό κίνημα, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο να επαναληφθεί στην περίπτωση της Υεμένης.
   

Ο κύριος όγκος του υεμενικού στρατού έχει αποσκιρτήσει από το καθεστώς. Την Παρασκευή 25 Μαρτίου είναι το επόμενο κρίσιμο τεστ και ο Σάλεχ πολύ πιθανόν να αναγκαστεί να αποχωρήσει. Αυτό βέβαια δε θα σημάνει το τέλος της επανάστασης στην Υεμένη, τουναντίον θα είναι μόνο η αρχή. Ο επαναστατημένος λαός δε θέλει διεφθαρμένους ηγέτες του τύπου Αλί Μόχσεν Αλ Αχμάρ. Τέτοιοι ηγέτες θα δώσουν πολλές υποσχέσεις αλλά λίγες θα κάνουν πράξη.
   

Εάν πρόκειται να δοθεί λύση στα φλέγοντα ζητήματα που απασχολούν τους υεμένιους εργάτες, τη νεολαία και τα φτωχά στρώματα, οι βιομηχανίες του Νότου πρέπει να επανεθνικοποιηθούν και οι βασικοί πυλώνες της οικονομίας, όπως και όλη η περιουσία της κλίκας Σάλεχ, να γίνουν λαϊκή ιδιοκτησία που θα βρίσκεται υπό τον άμεσο έλεγχο του λαού. Οι απλοί στρατιώτες πρέπει να ενωθούν με τη νεολαία και τους εργάτες, για να οργανώσουν την άμυνα της επανάστασης ενάντια στους διεφθαρμένους στρατηγούς και ηγέτες που υπηρετούσαν μέχρι πρότινος το καθεστώς του Σάλεχ.
   

Πάνω από όλα η επανάσταση πρέπει να συνδεθεί με τα κινήματα στο Ομάν, τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο, την Τυνησία και τις χώρες του Περσικού, εάν θέλει να επιτύχει. Μια επαναστατική Υεμένη μπορεί να αποτελέσει το πρώτο στάδιο στη ριζική ρήξη με τα αδιέξοδα του καπιταλισμού και του φεουδαρχισμού, υπό τον όρο ότι θα βασιστεί σε μια διεθνιστική προοπτική για όλη την Αραβική Επανάσταση.