Η απειλή του προστατευτισμού
Για δεκαετίες, το παγκόσμιο εμπόριο αυξανόταν πολύ πιο γρήγορα από την παραγωγή, παρέχοντας την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Ωστόσο, κατά την πρόσφατη περίοδο, η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου έχει επιβραδυνθεί σε επίπεδο χαμηλότερο από εκείνο του ΑΕΠ. Το παγκόσμιο εμπόριο ως ποσοστό του ΑΕΠ έφτασε στο 61% δύο φορές, το 2008 και το 2011, αλλά τώρα έχει πέσει στο 58%.
Ο ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) εξέφρασε την ανησυχία ότι οι εθνικές κυβερνήσεις ενδέχεται να μπουν στον πειρασμό να υπερασπιστούν τις δικές τους αγορές με προστατευτικά μέτρα και ότι, με τον τρόπο αυτό, θα επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη του εμπορίου. Προς επιβεβαίωση αυτών των φόβων, ο Ντόναλντ Τραμπ μπαίνει στο σκηνικό σαν ελέφαντας σε κατάστημα γυαλικών. Η πολιτική του «Πρώτα η Αμερική» είναι η ίδια μια αντανάκλαση της παγκόσμιας κρίσης. Θέλει να «κάνει και πάλι την Αμερική μεγάλη» σε βάρος του υπόλοιπου κόσμου. Δηλαδή, θέλει να χρησιμοποιήσει το ειδικό βάρος της Αμερικής, για να λάβει ένα αυξημένο μερίδιο από τις παγκόσμιες αγορές.
Τα τελευταία χρόνια, οι Αμερικανοί καπιταλιστές προσπαθούσαν να κλείσουν μια σειρά εμπορικών συμφωνιών με την Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία. Το πρώτο πράγμα που έκανε ο Τραμπ ήταν να «σπάσει» τις διεθνείς συμφωνίες TPP και TTIP. Απειλεί επίσης να «σπάσει» τη συμφωνία της NAFTA, αν δεν καταφέρει να κερδίσει μια συμφωνία, με την οποία το Μεξικό και ο Καναδάς θα θυσιάζουν τα συμφέροντά τους προς όφελος των ΗΠΑ, και απειλεί να παραλύσει τον ΠΟΕ, παρεμποδίζοντας την αντικατάσταση των δικαστών στα διαιτητικά του δικαστήρια.
Η Κίνα έχει ένα τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα με τις ΗΠΑ, κοντά στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια το πρώτο εννιάμηνο του 2017 κι αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους που ο Τραμπ παραπονιέται ότι η Κίνα βλάπτει την αμερικανική οικονομία. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Τραμπ κατηγόρησε την Κίνα ότι «εξαπάτησε την Αμερική, κλέβοντας θέσεις εργασίας από τις ΗΠΑ» κλπ. Από τότε, ήταν υποχρεωμένος να προσέχει τη γλώσσα του, με την ελπίδα να πιέσει την Κίνα, για να ασκήσει πίεση στη Βόρεια Κορέα. Αλλά αυτός ο στόχος δεν επιτεύχθηκε ακόμα και οι αντιθέσεις μεταξύ Αμερικής και Κίνας παραμένουν χωρίς λύση. Εδώ διαγράφεται ήδη το περίγραμμα ενός μελλοντικού εμπορικού πολέμου μεταξύ Αμερικής και Κίνας.
Ο Τραμπ δεν είναι ο μόνος που ακολουθεί αυτή την πολιτική. Από την αρχή της κρίσης, οι προηγμένες καπιταλιστικές χώρες έχουν λάβει μέτρα για την αύξηση των εμπορικών πλεονασμάτων τους. Αυτό έγινε εν μέρει, με μια σειρά προστατευτικών κινήσεων. Οι ΗΠΑ (υπό τον Ομπάμα μάλιστα) έγιναν κύριος εκφραστής του διεθνούς προστατευτισμού, αλλά επίσης ακολούθησαν και το «Ηνωμένο Βασίλειο», η Ισπανία, η Γερμανία και η Γαλλία. Όλες τους είναι πιο «προστατευτικές» σε εμπορικό επίπεδο από την Κίνα.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο προστατευτισμός μετέτρεψε την κρίση του 1929 στη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Εάν σήμερα τεθεί σε πλήρη ισχύ ο προστατευτισμός, μπορεί να προκαλέσει τη συντριβή ολόκληρης της εύθραυστης δομής του παγκόσμιου εμπορίου, με τις πιο σοβαρές συνέπειες.
Κρίση χωρίς προηγούμενο
Το «αμερικανικό όνειρο» είναι νεκρό. Έχει αντικατασταθεί από τον αμερικανικό εφιάλτη. Το όνειρο έχεις τελειώσει και δεν υπάρχει τρόπος να επανέλθει. Η αλλαγή της συνείδησης στην Αμερική αποκαλύφθηκε με έναν ιδιόμορφο τρόπο κατά τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2016. Για εκατό χρόνια, η σταθερότητα του αμερικανικού καπιταλισμού βασιζόταν σε δύο κόμματα: τους Δημοκρατικούς και τους Ρεπουμπλικάνους. Αυτά τα δύο κόμματα εναλλάσσονταν στην προεδρία όλο το προηγούμενο διάστημα.
Υπάρχει τεράστια δυσαρέσκεια και μια διακαής επιθυμία για αλλαγή. Το είδαμε ήδη από την πρώτη εκλογή Ομπάμα, ο οποίος είχε υποσχεθεί δημαγωγικά μια αλλαγή. Εκατομμύρια άνθρωποι, που δεν ψήφιζαν ως τότε, στήριξαν με την ψήφο τους τον «Πρόεδρο της Μαύρης Αμερικής». Το έκαναν δύο φορές, αλλά τελικά δεν υπήρξε καμία αλλαγή. Έτσι, η διάθεση θυμού, πικρίας και της απογοήτευσης μεγάλωσε, ιδιαίτερα μεταξύ των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων.
Αυτή η διάθεση εκφράστηκε σαφώς στην εκστρατεία του Μπέρνι Σάντερς. Στην αρχή, σχεδόν κανείς δε γνώριζε ποιος είναι ο Μπέρνι Σάντερς, ενώ όλοι γνώριζαν τη Χίλαρι Κλίντον. Ωστόσο, όταν εκείνος μίλησε για μια πολιτική επανάσταση εναντίον της τάξης των δισεκατομμυριούχων, άγγιξε μια ευαίσθητη χορδή πολλών ανθρώπων, ειδικά (αλλά όχι μόνο) της νεολαίας. Υπήρξαν μαζικές συναντήσεις δεκάδων χιλιάδων ατόμων προς υποστήριξη του Μπέρνι Σάντερς. Σύμφωνα με μία έρευνα, αν ο Σάντερς είχε κατέβει ενάντια στον Τραμπ σαν ανεξάρτητος, θα μπορούσε να είχε κερδίσει. Αλλά, εντελώς προβλέψιμα, ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος κατάφερε να τον αποτρέψει. Ακόμα χειρότερα, ο ίδιος το αποδέχτηκε, γεγονός που προκάλεσε μια ορισμένη απογοήτευση στους υποστηρικτές του.
Η άρχουσα τάξη θέλει να έχει ανθρώπους που μπορούν να ελεγχθούν εύκολα, ανθρώπους σαν τη Χίλαρι Κλίντον. Δεν ήθελαν και εξακολουθούν να μη θέλουν τον Τραμπ, διότι τιθασεύεται δύσκολα, λόγω της εκρηκτικής εγωπάθειας και εγωμανίας του. Η Χίλαρι Κλίντον αντιθέτως είναι το παιδί των μεγάλων επιχειρήσεων. Αν και ο Τραμπ υπηρετεί την ίδια τάξη, την αστική, ωστόσο έχει τις δικές του, ιδιαίτερες ιδέες για το πώς πρέπει να γίνει αυτό. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, έκανε δημαγωγικά έκκληση προς τους εργάτες. Για πρώτη φορά, ένας προεδρικός υποψήφιος αναφέρθηκε στην εργατική τάξη. Αυτό ήταν ανήκουστο. Ακόμα και οι πιο αριστεροί φιλελεύθεροι αναφέρονταν πάντοτε στη «μεσαία τάξη».
Το κατεστημένο ήταν απελπισμένο και ήθελε να τον σταματήσει. Αλλά απέτυχε. Η άρχουσα τάξη ήταν εναντίον αυτής της δημαγωγικής τηλεπερσόνας, που ονομάζεται Τραμπ. Οι Δημοκρατικοί ήταν βέβαια εναντίον του, όπως και η πλειοψηφία των Ρεπουμπλικανών. Όλα τα μέσα ενημέρωσης ήταν εναντίον του. Κατάφερε μάλιστα να αποξενώσει μέχρι και το Fox News. Τα μέσα ενημέρωσης είναι χωρίς αμφιβολία ένα ισχυρό όργανο στα χέρια της άρχουσας τάξης. Κι όμως κέρδισε.
Πρόκειται για πολιτικό σεισμό. Αλλά πώς μπορεί κανείς να το εξηγήσει; Ο Τραμπ είναι αντιδραστικός, αλλά είναι επίσης ένας επιδέξιος δημαγωγός που στρέφει τις εκκλήσεις του προς τους φτωχούς, τους αποξενωμένους άνεργους και τους εργαζόμενους: υποσχόμενος θέσεις εργασίας, καταγγέλλοντας την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων και το προνομιούχο και βρώμικο κατεστημένο της Ουάσινγκτον. Μ’ αυτό τον τρόπο, συνδέθηκε με τη γενική διάθεση του θυμού και της δυσαρέσκειας που διακατείχε τις εργατικές μάζες.
Ο Μπέρνι Σάντερς συνδέεται επίσης με την ίδια διάθεση. Αλλά παγιδεύτηκε στα γραφειοκρατικά γρανάζια του Δημοκρατικού Κόμματος. Και όταν ο κάμφθηκε τελικά και κάλεσε τους οπαδούς του να στηρίξουν τη Χίλαρι Κλίντον, δεν υπήρχε εναλλακτική λύση για τον Τραμπ, ο οποίος πήγε για να κερδίσει τις εκλογές. Πολλοί άνθρωποι που θα είχαν ψηφίσει τον Σάντερς, δήλωσαν: «Αν δεν μπορούμε να ψηφίσουμε τον Σάντερς, θα ψηφίσουμε τον Τραμπ».
Η εκστρατεία του Τραμπ χαρακτηρίστηκε από την κινητοποίηση ενός τμήματος του εκλογικού σώματος, που ήταν προηγουμένως αδρανές και πέτυχε καλύτερο αποτέλεσμα σε απόλυτες ψήφους από τον προηγούμενο υποψηφίου των Ρεπουμπλικανών, τον Μιτ Ρόμνει, το 2012. Ωστόσο, η νίκη του εξέθεσε επίσης την αδιαφάνεια και την αντιδημοκρατική φύση του εκλογικού συστήματος των ΗΠΑ, το οποίο ωφέλησε τελικώς τον Τραμπ, παρότι πήρε 3 εκατομμύρια ψήφους λιγότερες από τη Χίλαρι Κλίντον.
Η αστική τάξη δεν ήταν ευχαριστημένη απ’ αυτή την απροσδόκητη στροφή στα γεγονότα. Έχουν χιλιάδες τρόπους να ελέγξουν έναν δύστροπο πολιτικό. Αρχικά προσπάθησαν να ανακουφιστούν, υποστηρίζοντας πως ό,τι είπε ο Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ήταν απλά προπαγάνδα και ότι θα φερθεί ώριμα και λογικά, όταν βρεθεί στον Λευκό Οίκο (δηλαδή θα έπαιρνε τις εντολές του από την άρχουσα τάξη). Αλλά αυτή ήταν μια λάθος εκτίμηση. Ο άνθρωπος που μπήκε αυτή τη φορά στον Λευκό Οίκο αποδείχτηκε δύσκολο να ελεγχθεί.
Οι Δημοκρατικοί είχαν μια πολύ απλή εξήγηση για τη νίκη του Τραμπ: κατηγόρησαν τους Ρώσους. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι μέχρι σήμερα το Δημοκρατικό Κόμμα δεν κατάλαβε γιατί ο Τραμπ κέρδισε τις εκλογές. Έκαναν μια εκστρατεία που ισχυριζόταν ότι οι Ρώσοι ήταν υπεύθυνοι για νοθείες και παρεμβάσεις που, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, καθόρισαν το αποτέλεσμα των εκλογών.
Ο ισχυρισμός ότι υπήρχε ρωσική συμμετοχή στην υποκλοπή εγγράφων δε γνωρίζουμε αν είναι αληθής. Ωστόσο πολλές χώρες, και κυρίως οι ΗΠΑ, συνεχώς υποκλέπτουν πληροφορίες, «πειράζουν» τηλεφωνικές γραμμές και μπερδεύονται στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών – συμπεριλαμβανομένων των «συμμάχων» τους, όπως διαπίστωσε η Άνγκελα Μέρκελ. Αλλά το να υποστηρίζεις ότι το Κρεμλίνο καθόρισε τις ψήφους εκατομμυρίων Αμερικανών πολιτών είναι ακραία παιδαριώδες.
Αυτό που είναι πρωτοφανές είναι ότι ένας Αμερικανός πρόεδρος βρέθηκε σε ανοιχτή δημόσια αντιπαράθεση με τη CIA και με όλες τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών. Οι μυστικές υπηρεσίες υποτίθεται ότι πρέπει να είναι μυστικές και βρίσκονται στην καρδιά του αστικού κράτους. Είναι πραγματικά ανήκουστη η δημόσια διαμάχη πρακτόρων των μυστικών υπηρεσιών με τον Πρόεδρο, ιδίως δε η προσπάθειά τους να τον υπονομεύσουν και να τον απομακρύνουν από το αξίωμα. Και μέσα σε όλο τον χαμό που προκλήθηκε από αυτή την κατάσταση, πλέον δεν θυμάται κανείς τι συνέβη με τα «χακαρισμένα» emails της Χίλαρι. Κανένας δεν αναρωτιέται αν το περιεχόμενό τους ήταν αληθές.
Στην πραγματικότητα, οι κατηγορίες που περιέχονται στο υλικό που δημοσίευσαν τα Wiki Leaks ήταν απολύτως αληθινές. Μεταξύ άλλων, αποδείχθηκε ότι ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος χρησιμοποίησε βρώμικα κόλπα, για να αποκλείσει τον Μπέρνι Σάντερς και να προωθήσει τη Χίλαρι Κλίντον. Αυτή ήταν σίγουρα η πιο κραυγαλέα παρέμβαση στις εκλογές στις ΗΠΑ. Αλλά μέσα σε όλα τα πυροτεχνήματα για την «ρωσική παρέμβαση», όλα αυτά έχουν ξεχαστεί.
Οι επαναστάσεις δεν ξεκινούν από τη βάση, αλλά από την κορυφή, με διασπάσεις στην άρχουσα τάξη. Εδώ έχουμε μια ανοικτή διάσπαση στο κράτος. Αυτή δεν είναι μια φυσιολογική πολιτική κρίση. Πρόκειται για μια κρίση του καθεστώτος. Οι υπηρεσίες πληροφοριών – η πραιτοριανή φρουρά της άρχουσας τάξης – δεν αρέσκονται να φαίνεται ότι παρεμβαίνουν στην πολιτική, αν και το κάνουν κρυφά όλη την ώρα. Είναι απίστευτη η κατάσταση, όταν οι μηχανορραφίες και τα κρυφά σχέδια της CIA παρελαύνουν δημόσια μπροστά στα μάτια των απλών Αμερικανών.
Η σημερινή πολιτική κατάσταση στην Αμερική δεν έχει προηγούμενο στην Ιστορία. Ένας εκλεγμένος Πρόεδρος βρίσκεται σε άμεση αντιπαράθεση με την μεγάλη μερίδα του κράτους, με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το FBI, την CIA και όλες τις μυστικές υπηρεσίες που χρησιμοποιεί η άρχουσα τάξη για να προσπαθήσει να απαλλαγεί από τον Τραμπ ή να τον αναγκάσει να υπακούσει σε τελικά σ’ αυτήν.
Αλλαγή στη συνείδηση
Πολλοί στην ευρωπαϊκή Αριστερά είχαν καταπιεί την ιδέα ότι ο αμερικανικός λαός ήταν αντιδραστικός, δεξιός και δε θα υποστήριζε ποτέ τον σοσιαλισμό. Αυτό είναι εντελώς αναληθές. Έγινε μια δημοσκόπηση, που διεξήχθη μάλιστα πριν από την εκστρατεία του Σάντερς, σε νέους ηλικίας κάτω των 30 ετών, με το εξής ερώτημα: «Θα ψηφίζατε έναν σοσιαλιστή Πρόεδρο». Το 69% δήλωσε «ναι».
Η ίδια έρευνα έθεσε σε Αμερικανούς άνω των 65 ετών την ίδια ακριβώς ερώτηση και «μόνο» το 34% δήλωσε «ναι». Αυτό το αποτέλεσμα είναι ακόμα πιο απίστευτο. Μετά από 100 χρόνια απίστευτης προπαγάνδας κατά του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, πλέον βλέπουμε μια εντυπωσιακή αλλαγή στη συνείδηση.
Η αλλαγή της συνείδησης δεν περιορίζεται στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Με έναν περίεργο, αντιδραστικό και παραμορφωμένο τρόπο, ο Ντόναλντ Τραμπ αντανακλούσε την οργή εκατομμυρίων ανθρώπων της εργατικής τάξης και άλλων εναντίον των συνθηκών και αυτού που ο Τραμπ ονομάζει «κατεστημένο». Φυσικά, οι μάζες μπορούν να μάθουν μόνο μέσω της πείρας τους. Και η πείρα θα δείξει – ήδη δείχνει – ότι είναι ανοησία να περιμένουν από τον Τραμπ να συγκρουστεί με αυτό το κατεστημένο. Σίγουρα θα δούμε μεγάλες κινητοποιήσεις στην επόμενη περίοδο.
Πράγματι, αυτές έχουν ήδη αρχίσει. Αμέσως μετά την εκλογή του Τραμπ έγιναν μαζικές διαδηλώσεις σε κάθε πόλη. Η πορεία των γυναικών ήταν η μεγαλύτερη μονοήμερη διαδήλωση στην αμερικανική ιστορία. Αυτό έγινε το Σαββατοκύριακο που ορκίστηκε ο Τραμπ στην Προεδρία. Κι αυτό είναι μόνο η αρχή.
Ο λόγος για τον οποίο η άρχουσα τάξη μισεί τον Τραμπ είναι επειδή έδωσε ένα θανάσιμο πλήγμα στην ήδη φθαρμένη συναίνεση που υπήρχε ανάμεσα στους Δημοκρατικούς και τους Ρεπουμπλικάνους. Η διάρρηξη αυτής της συναίνεσης είναι πολύ επικίνδυνη και θα έχει τρομερές συνέπειες, παρόμοιες με τη διαμάχη που ξέσπασε το 2013 για την ψήφιση του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού. Η κατάρρευση του πολιτικού «κέντρου» άνοιξε την πόρτα σε μια απότομη πόλωση ανάμεσα στην αριστερά και τη δεξιά, γεγονός που αντανακλά τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των τάξεων στην αμερικανική κοινωνία. Αυτό θα έχει τις πιο σοβαρές συνέπειες για το μέλλον.
Ο Ομπάμα και οι Δημοκρατικοί είναι υπεύθυνοι για τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ. Αλλά ο ίδιος ο Τραμπ με τις πολιτικές που ασκεί βαθαίνει την κοινωνική και πολιτική ριζοσπαστικοποίηση, προετοιμάζοντας μια ακόμα μεγαλύτερη κίνηση προς τ’ αριστερά. Η πόλωση στις ΗΠΑ – τόσο προς τ’ αριστερά όσο και προς τα δεξιά – έχει προκαλέσει το φαινόμενο της ξαφνικής ανάπτυξης του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος της Αμερικής (DSA), μιας αριστερής ομάδας στο περιθώριο του Δημοκρατικού Κόμματος.
Πριν από την εκστρατεία του Σάντερς, αυτή η ομάδα διέθετε περίπου 6.000 μέλη: κυρίως παλιά μέλη, με μια εντελώς ρεφορμιστική πολιτική προσέγγιση. Όμως, από την εκλογή του Τραμπ και έπειτα, το DSA έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 30.000 μέλη, κυρίως νέους που αναζητούν μια σοσιαλιστική οργάνωση. Έχει αναπτυχθεί σε περιοχές, όπου προηγουμένως δεν είχε μέλη και αναπτύσσει δεσμούς με πολλές πανεπιστημιουπόλεις. Υπάρχει τώρα μια εσωτερική συζήτηση για το αν θα «σπάσουν» από τους Δημοκρατικούς και κάποια μέλη αναπτύσσουν πολύ ριζοσπαστικές ιδέες. Αρκετοί απ’ αυτούς θα μπορούσαν, σ’ αυτή την αναζήτηση πιο ριζοσπαστικών ιδεών, να στραφούν προς το μαρξισμό στο κοντινό μέλλον.
