Μια συνοπτική ανάλυση για την κατάσταση και τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας.
Όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε πλέον πολύ κοντά σε μία κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας, πολύ μεγαλύτερη σε ένταση και έκταση από εκείνη του 2008. Η κατακόρυφη πτώση των χρηματιστηρίων στις αρχές του χρόνου ήταν μόνο ένα σύμπτωμα της επερχόμενης κρίσης. Μέσα στις πρώτες τρεις βδομάδες του 2016, τα χρηματιστήρια σε όλο τον κόσμο έχασαν 7,8 τρις δολάρια.
Πλέον δεν είναι μόνο μεμονωμένοι διορατικοί αστοί που προειδοποιούν για μια νέα οικονομική κρίση. Η πλειοψηφία των αστών οικονομολόγων και αναλυτών παραδέχεται ότι ακόμη και αν η παγκόσμια οικονομία δεν μπει σε μία νέα ύφεση, θα παραμείνει στην καλύτερη περίπτωση στάσιμη την αμέσως επόμενη περίοδο.
Το ΔΝΤ προειδοποιεί ανοιχτά πλέον ότι η παγκόσμια οικονομία απειλείται με «οικονομικό εκτροχιασμό». Ο υποδιευθυντής του ΔΝΤ Ντέιβιντ Λίπτον δήλωσε ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε ένα «κρίσιμο σταυροδρόμι» και ότι οι «ανεπτυγμένες» και οι «αναπτυσσόμενες» χώρες πρέπει να αναλάβουν άμεσα δράση. Βέβαια, δεν μας διαφώτισε για το ποια πρέπει να είναι αυτή η δράση καθώς, ούτε ο ίδιος, ούτε οι άλλοι στρατηγοί του κεφαλαίου γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να αποφύγουν μια νέα κρίση.
Στην πραγματικότητα, δεν βρισκόμαστε απλά μπροστά στην προοπτική μίας νέας ύφεσης, αλλά σε ένα νέο στάδιο της κρίσης που ξεκίνησε το 2008. Η λεγόμενη ανάκαμψη που ακολούθησε την κρίση του 2008 δεν οφειλόταν στην αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων, όπως συμβαίνει σε πραγματικές φάσεις ανάκαμψης του καπιταλισμού, αλλά σε μεγάλο βαθμό βασίστηκε στην τεχνητή διοχέτευση τεράστιων ποσών χρήματος στις τσέπες των μεγαλοτραπεζιτών και των μεγάλων καπιταλιστών, είτε με την απευθείας χορήγηση κρατικού χρήματος, είτε με την τεχνητή μείωση των επιτοκίων για να υπάρχει ευκολότερη πρόσβαση στην πολυπόθητη «ρευστότητα».
Η άφθονη ρευστότητα βέβαια δεν παρακίνησε την αστική τάξη να επενδύσει σε παραγωγικές δραστηριότητες. Και γιατί να το κάνει; Σκοπός των επενδύσεων στον καπιταλισμό είναι το κέρδος. Ποιος ο λόγος για τους αστούς να χτίσουν εργοστάσια και να παράγουν νέα προϊόντα όταν δεν μπορούν να πουλήσουν αυτά που ήδη υπάρχουν; Έτσι λοιπόν, η αστική τάξη παγκοσμίως δανείζεται τρισεκατομμύρια σε φθηνό χρήμα, όχι για παραγωγικές επενδύσεις, αλλά για να τζογάρει στα χρηματιστήρια και στην αγορά παραγώγων, δημιουργώντας έτσι νέες οικονομικές «φούσκες» που είναι έτοιμες να σκάσουν.
Η αγορά παραγώγων είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της «παραφροσύνης» του καπιταλιστικού συστήματος. Τα παράγωγα αποτελούν στοιχήματα πάνω σε μελλοντικές αξίες εμπορευμάτων, τάσεις νομισμάτων, προοπτικές χρεοκοπίας χωρών και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Οι τραπεζίτες διεθνώς είχαν «επενδύσει» σε αυτό το μεγάλο καζίνο, βάζοντας στοιχήματαγια τα οποία δεν είχαν τα απαραίτητα κεφάλαιανα τα υποστηρίξουν.
Το αποτέλεσμα αυτού του τζογαρίσματος είναι ότι η φούσκα της αγοράς παραγώγων υπολογίζεται ότι έχει φτάσει στα 1,5 τετράκις εκατομμύρια δολάρια1, δηλαδή 10 φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ. Αυτή η τεράστια φούσκα αποτελεί σε μεγάλο βαθμό, πλασματικό κεφάλαιο το οποίο δεν ανταποκρίνεται σε πραγματικές αξίες, αλλά έχει διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις από την «πραγματική» οικονομία. Η πρόσφατη αποκάλυψη ότι η Deutsche Bank έχει εκτεθεί σε παράγωγα υψηλού ρίσκου αξίας 54 τρις δολαρίων, δηλαδή 20 φορές το ΑΕΠ της Γερμανίας, είναι μόνο ένα δείγμα της γενικότερης κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι τράπεζες γενικά και οι ευρωπαϊκές τράπεζες ειδικότερα.
Η αστική τάξη δεν αναμένεται να προχωρήσει σε πραγματικές παραγωγικές επενδύσεις και θα συνεχίσει αυτή την παρασιτική δραστηριότητα και τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με την έρευνα της Ernst&Υoung για το 2016 («2016 Global Corporate Divestment Study»), το 49% των επιχειρήσεων, σε ολόκληρο τον κόσμο, σκοπεύει να απο-επενδύσει τα επόμενα 2 χρόνια, πουλώντας και κλείνοντας παραγωγικές μονάδες και δημιουργώντας νέες στρατιές ανέργων.
Χωρίς «πυρομαχικά»
Το τεύχος Φεβρουαρίου του περιοδικού Economist κυκλοφόρησε με τίτλο «Παγκόσμια οικονομία: Χωρίς πυρομαχικά». Σε αυτό το τεύχος, εκφραζόταν ο φόβος ότι τα εργαλεία που είχαν οι αστικές κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις μιας κρίσης έχουν ήδη εξαντληθεί. Σαν αποτέλεσμα της διοχέτευσης πακτωλών κρατικού χρήματος στις τσέπες των τραπεζιτών (μόνο στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι έχουν δοθεί 16,8 τρις δολάρια), το δημόσιο χρέος έχει εκτιναχθεί παγκοσμίως και πλέον ανοίγει την προοπτική μιας σειράς κρατικών χρεοκοπιών. Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και τον τεράστιο όγκο του ιδιωτικού χρέους που γιγαντώθηκε την περίοδο της κρίσης, καθώς μεγάλο μέρος της κατανάλωσης συνέχισε να στηρίζεται στον εύκολο δανεισμό.
Η παρανοϊκή πολιτική των χαμηλών επιτοκίων που ακολουθείται από τις κεντρικές τράπεζες, τροφοδοτεί περαιτέρω το δανεισμό και γιγαντώνει το χρέος. Έχοντας φθάσει πλέον κοντά σε μηδενικά επιτόκια, μία σειρά χώρες δοκιμάζουν το πείραμα των αρνητικών επιτοκίων για να «κεντρίσουν» την οικονομία. Φυσικά αυτές οι συνταγές δεν μπορούν δώσουν καμία λύση, παρά να αναβάλουν το αναπόφευκτο ξέσπασμα της κρίσης.
Το συνολικό παγκόσμιο χρέος φθάνει το 286%2 του παγκόσμιου ΑΕΠ και αναπτύσσεται με ρυθμούς 9.3% το χρόνο, δηλαδή με ρυθμούς που είναι αδύνατο να καλυφθούν από την πραγματική οικονομία. Ο δανεισμός και το φθηνό χρήμα, από μοχλός ανάπτυξης την προηγούμενη περίοδο έχει μετατραπεί σε ένα γιγαντιαίο βάρος για την παγκόσμια οικονομία. Ένας νέος γύρος διάσωσης των τραπεζών είναι πλέον αδύνατος, καθώς τα κράτη με τη σειρά τους είναι αυτά που χρειάζονται «διάσωση». Τα γιγαντιαία χρέη που έχουν συσσωρευτεί σημαίνουν ότι η νέα κρίση θα συνοδευτεί από καταρρεύσεις τραπεζών και χρεοκοπίες κρατών, θα πάρει δηλαδή μορφές που θα θυμίζουν περισσότερο το κραχ του ‘29, σε πολύ μεγαλύτερη ένταση και έκταση.
Κίνα: ο μεγάλος ασθενής
Το 2008 οι αστοί αναλυτές πίστευαν ότι η Κίνα και οι λεγόμενες χώρες BRICS θα βγάλουν την παγκόσμια οικονομία από την κρίση. Οι μαρξιστές εξηγούσαν ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Η ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές, κύρια προς την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Αν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ δεν μπορούν να καταναλώσουν, τότε η Κίνα δεν μπορεί να εξάγει και αυτό σημαίνει ότι η Αυστραλία, η Βραζιλία και μία σειρά άλλες χώρες που προμηθεύουν την Κίνα με πρώτες ύλες και ενέργεια, δεν μπορούν επίσης να εξάγουν. Αυτός είναι ο βασικός λόγος για την αναπόφευκτη επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας και την είσοδο των χωρών BRICS στην ύφεση.
Η Κίνα βαδίζει σε μία κατάρρευση αντίστοιχη με αυτή που γνώρισαν οι ΗΠΑ το 2008. Οι κινεζικές εξαγωγές τον Φεβρουάριο υποχώρησαν κατά 25,4% σε σχέση με πέρυσι. Αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα, καθώς η Κίνα μπορεί να αποφύγει μια οικονομική καταστροφή μόνο αν αυξήσει τις εξαγωγές της. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Κινέζικη οικονομία έχει τεράστια παραγωγική ικανότητα, αλλά μία πολύ αδύναμη εσωτερική αγορά. Η Κίνα, το σύγχρονο «βιομηχανικό εργαστήρι του κόσμου», μαστίζεται από την υπερπαραγωγή ή «πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα», όπως την αποκαλούν οι αστοίαναλυτές που απεχθάνονται τη χρήση μαρξιστικών όρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2010 μέχρι το 2013 η Κίνα παρήγαγε όσο τσιμέντο παρήγαγαν οι ΗΠΑ ολόκληρο τον 20ο αιώνα, ενώ παράγει όσο ατσάλι παράγουν οι 4 επόμενοι μεγαλύτεροι παραγωγοί ατσαλιού μαζί.
Αυτό δεν είναι όμως το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κινέζικη οικονομία. Το πρόβλημα του χρέους είναι και εκεί γιγάντιο. Μόνο το ιδιωτικό χρέος της Κίνας φθάνει το 217% του ΑΕΠ. Μετά την κρίση του 2008 το κινεζικό κατ’ όνομα «Κομμουνιστικό» κόμμα – στην πραγματικότητα το κόμμα των νέων καπιταλιστών-ολιγαρχών – προχώρησε σε ένα ογκώδες πρόγραμμα κρατικών επενδύσεων στις υποδομές. Μόνο το 2009 διοχέτευσαν μισό τρις δολάρια στην οικονομία για την έναρξη ενός κατασκευαστικού προγράμματος, που μέχρι πρόσφατα ισοδυναμούσε με το χτίσιμο μίας πόλης ίσου μεγέθους με τη Ρώμη κάθε δυο εβδομάδες.
Αυτό το γιγάντιο πρόγραμμα έχει οδηγήσει και σε μία εξίσου γιγάντια φούσκα στην αγορά στεγαστικών δανείων. Οι τιμές των σπιτιών στις μεγάλες πόλεις ανεβαίνουν 10% το χρόνο και στις πιο ακραίες περιπτώσεις μέχρι και 47.5%3. Για τη συντριπτική πλειοψηφία των Κινέζων οι τιμές αυτές είναι απαγορευτικές. Το αποτέλεσμα είναι το χτίσιμο δεκάδων πόλεων-φαντασμάτων στην Κίνα που δεν έχουν κανένα κάτοικο. Αυτή η φούσκα, παρά τις «τεχνητές αναπνοές» από το κινεζικό καθεστώς, είναι καταδικασμένη να σκάσει παρασέρνοντας πολύ πιθανά και την κινεζική οικονομία.
Οι φόβοι για την κινεζική οικονομία έχουν οδηγήσει σε μαζική φυγή κεφαλαίων. Μόνο το 2015 έφυγαν από την Κίνα κεφάλαια ύψους 1 τρις δολαρίων, κάτι που έχει ασκήσει σημαντικές πιέσεις στο κινεζικό νόμισμα. Στην προσπάθεια του να στηρίξει το γουάν, η κυβέρνηση δαπάνησε 107,9 δις δολάρια τον Δεκέμβρη, 99,5 δις τον Γενάρη και 118 δις τον Φλεβάρη. Αυτά τα ποσά φαντάζουν μικρά σε σχέση με τα συναλλαγματικά αποθέματα των 3,3 τρις δολαρίων που διαθέτει η Κίνα, όμως είναι ξεκάθαρο ότι η κινεζική οικονομία αρχίζει να καίει με γρήγορους ρυθμούς το «λίπος» που συσσώρευσε την προηγούμενη περίοδο.
Το φάντασμα του προστατευτισμού
Καθώς συσσωρεύονται οι αντιθέσεις του καπιταλισμού, το σύνθημα των αστικών τάξεων σε κάθε χώρα θα τείνει να γίνει το «ο καθένας για τον εαυτό του». Όσο η κρίση βαθαίνει είναι αναπόφευκτο να δούμε τα τείχη του προστατευτισμού να υψώνονται στη μία χώρα μετά την άλλη. Αυτά τα μέτρα αναπόφευκτα θα βαθύνουν και θα οξύνουν την κρίση, ακριβώς όπως συνέβη και το 1929.
Ήδη βλέπουμε τα πρώτα σημάδια ενός τέτοιου μέλλοντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ αποτέλεσε μια προσπάθεια των Ευρωπαίων καπιταλιστών να ενώσουν την Ευρωπαϊκή ήπειρο σε μία ενιαία αγορά, με ενιαίο νόμισμα. Η κρίση του ευρώ και οι φυγόκεντρες τάσεις που αναπτύσσονται στην Ευρωζώνη αντανακλούν τις προστατευτικές διαθέσεις που αναπτύσσονται στις διάφορες εθνικές αστικές τάξεις που αργά ή γρήγορα θα οδηγήσουν στη διάλυση της ΕΕ με τη σημερινή της μορφή.
Ήπια μέτρα προστατευτισμού ήδη εφαρμόζονται. Οι ΗΠΑ και η Ινδία έχουν υψώσει δασμούς στο κινεζικό ατσάλι. Μέρος των αστών στις ΗΠΑ ζητάει ακόμα πιο σκληρά προστατευτικά μέτρα.
Φυσικά οι Κινέζοι καπιταλιστές έχουν και αυτοί το δάχτυλο στην σκανδάλη. Μία υποτίμηση του γουάν θα έκανε πιο ανταγωνιστικά τα κινεζικά προϊόντα και θα μπορούσε να ξεκινήσει ένα νομισματικό πόλεμο με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Όλα δείχνουν ότι η παγκόσμια οικονομία ετοιμάζεται για μία νέα «βουτιά». Υπάρχουν αναρίθμητοι παράγοντες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον καταλύτη μιας νέας κρίσης. Το ερώτημα δεν είναι αν θα ξεσπάσει αυτή η κρίση, αλλά το πότε. Το καπιταλιστικό σύστημα βουλιάζει, αλλά τραβάει μαζί του και ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η βαρβαρότητα που βλέπουμε γύρω μας, ο πόλεμος στη Συρία, η προσφυγική κρίση, η εξαθλίωση, η μαζική ανεργία είναι τα συμπτώματα ενός άρρωστου συστήματος που αρνείται να πεθάνει. Το δίλλημα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» είναι πιο επίκαιρο από ποτέ: είτε η εργαζόμενη πλειοψηφία θα αφαιρέσει τον έλεγχο της οικονομίαςαπό τους καπιταλιστές και θα αναλάβει να τη σχεδιάσει με σκοπό την ευημερία της κοινωνίας, είτε ο καπιταλισμός θα σύρει ολόκληρη την ανθρωπότητα στη βαρβαρότητα. Μέση οδός δεν υπάρχει.
1. http://www.globalresearch.ca/global-derivatives-1-5-quadrillion-time-bomb/5464666
2. http://www.theguardian.com/news/datablog/2015/feb/05/global-debt-has-grown-by-57-trillion-in-seven-years-following-the-financial-crisis
3. http://www.ibtimes.com/china-real-estate-sector-more-cities-see-new-home-prices-rise-december-national-2269104
