Τα εμβόλια COVID-19 που εισέρχονται αργά στην κυκλοφορία προσφέρουν μια λάμψη ελπίδας για εκατομμύρια απλούς ανθρώπους που έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος ενός έτους παγιδευμένοι στον φαινομενικά ατελείωτο εφιάλτη αυτής της πανδημίας. Για τους καπιταλιστές της φαρμακοβιομηχανίας, αυτοί οι σημαντικοί πόροι (των οποίων η ανάπτυξη χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από δημόσιο χρήμα) είναι ένα χρυσωρυχείο που θα λεηλατηθεί. Εν τω μεταξύ, η αποθήκευση από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και η κατώτατη τιμή του εμβολίου των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών έκαναν ένα λειτουργικό εμβόλιο απρόσιτο για τα φτωχότερα μέρη του κόσμου.
Ορισμένα εμβόλια έχουν περάσει τώρα τις δοκιμές της τρίτης φάσης και έχουν εγκριθεί για δημόσια χρήση, συμπεριλαμβανομένου ενός προϊόντος που βασίζεται σε mRNA από τον αμερικανικό φαρμακευτικό γίγαντα Pfizer και τον γερμανική εταιρεία-συνεργάτη του BioNTech· και ένα αδρανοποιημένο εμβόλιο κορωνοϊού από την κινεζική εταιρεία Sinovac. Τα φάρμακα από την εταιρεία βιοτεχνολογίας Moderna με έδρα τη Βοστώνη και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης/AstraZeneca έχουν σημειώσει καλά αποτελέσματα στην τρίτη φάση και πλησιάζουν την έγκριση.
Η ταχεία μεταστροφή της πανδημίας αντικατοπτρίζει την επείγουσα ανάγκη για ένα λειτουργικό εμβόλιο. Οι πολιτικοί ηγέτες σχεδόν κάθε χώρας στη γη απέτυχαν παταγωδώς να συγκρατήσουν αυτή την πανδημία. Βρισκόμαστε στο δρόμο για δύο εκατομμύρια θανάτους, και το καπιταλιστικό σύστημα αντιμετωπίζει τη βαθύτερη κρίση στην ιστορία του, με πολλά μέρη του κόσμου να βλέπουν νέα lockdown κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου των διακοπών, ιδίως στη Βρετανία, όπου ένα πιο μεταδοτικό στέλεχος του ιού έχει γίνει γνωστό.
Δεδομένου ότι η φυσική ανοσία της αγέλης (εκτός από την πρόκληση εκατομμυρίων περιττών θανάτων) είναι απίθανο να σταματήσει τον ιό, ο μαζικός εμβολιασμός είναι η μόνη ρεαλιστική επιλογή. Ως αποτέλεσμα, οι άρχουσες τάξεις των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου έχουν ρίξει όλο το βάρος τους πίσω από την παραγωγή ενός αποτελεσματικού εμβολίου, προκειμένου να συνεχιστεί κανονικά η παραγωγή και να συνεχίσει απρόσκοπτα η καπιταλιστική κερδοφορία.
Παρά την κολοσσιαία κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία, η μεγάλη φαρμακοβιομηχανία αρχικά καθυστέρησε πολύ. Ιστορικά, η ανάπτυξη εμβολίων – ειδικά για ενεργές πανδημίες – σπάνια ήταν κερδοφόρα. Η διαδικασία ανακάλυψης είναι αργή, τα αποτελέσματα δεν είναι εγγυημένα και οι φτωχές χώρες συχνά απαιτούν υψηλές προμήθειες που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά. Αντίθετα, η παραγωγή φαρμάκων γενικής χρήσης και τρόπου ζωής (όπως το Viagra) που είναι δημοφιλή σε πλούσιες χώρες παρέχει μια πολύ πιο αξιόπιστη πηγή εισοδήματος.
Οι καπιταλιστές των φαρμακοβιομηχανιών δεν υπολογίζουν ζωές όταν αποφασίζουν πού θα επενδύσουν το κεφάλαιό τους, αλλά υπολογίζουν με μοναδικό άξονα τα κέρδη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν έχει αναπτυχθεί εμβόλιο για τον Zika, ενώ, για παράδειγμα, μόλις ένα εμβόλιο για τον Έμπολα εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 – επειδή αυτές οι ασθένειες επηρεάζουν κυρίως φτωχά μέρη του κόσμου. Εν τω μεταξύ, η εγκατάλειψη της έρευνας για τον Sars CoV-1 λόγω της έλλειψης κερδών καθυστέρησε σε μεγάλο βαθμό την έρευνα για εμβόλιο για τον COVID-19.
Κοινωνικοποιώντας τον κίνδυνο, ιδιωτικοποιώντας τα κέρδη
Όμως, καθώς η κλίμακα της κρίσης που προκλήθηκε από το δράμα του κορωνοϊού έγινε εμφανής, οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις άρχισαν να ρίχνουν δισεκατομμύρια στις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες προκειμένου να διευκολύνουν την ανάπτυξη εμβολίων. Μόνο τότε μπήκαν στον αγώνα των εμβολίων με σοβαρότητα. Η Moderna έλαβε δημόσια χρηματοδότηση 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την κυβέρνηση των ΗΠΑ ως μέρος της πρωτοβουλίας «Operation Warp Speed» του Ντόναλντ Τραμπ, ενώ η Pfizer/BioNTech υποστηρίχθηκε με 443 εκατομμύρια δολάρια από τη γερμανική κυβέρνηση, μαζί με δάνειο 118 εκατομμυρίων δολαρίων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Αυτό συμβαίνει παρά τον εξαιρετικά επιλεκτικό ισχυρισμό της Pfizer ότι «δεν πήρε ποτέ ομοσπονδιακά χρήματα» από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Επιπλέον, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου συνέβαλε με 84 εκατομμύρια λίρες στην ανάπτυξη του εμβολίου Oxford/AstraZeneca.
Συνολικά, διάφορα κράτη έχουν δώσει 6,5 δισ. βρετανικές λίρες για τη δημιουργία του εμβολίου για τον COVID-19, με επιπλέον 1,5 δισ. λίρες που προέρχονται από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Εκτός από το ότι επωφελούνται από τεράστια ποσά δημόσιου χρήματος, πολλά από αυτά τα εμβόλια έγιναν χρησιμοποιώντας έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από δημόσια πανεπιστήμια ή από τα κράτη. Η τεχνολογία mRNA πίσω από τα εμβόλια Pfizer και Moderna, για παράδειγμα, προήλθε από κρατικά εργαστήρια των ΗΠΑ και της Γερμανίας.
Δικαιωματικά, δεδομένου ότι αυτά τα σωτήρια για εκατομμύρια ζωές φάρμακα έχουν χρηματοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον φορολογούμενο και βασίζονται στις ανακαλύψεις της δημόσια χρηματοδοτούμενης επιστήμης, δε θα έπρεπε σαφώς να διατίθενται στο κοινό χωρίς επιπλέον κόστος; Η AstraZeneca, η οποία θα κατασκευάζει και θα προμηθεύει το εμβόλιο που αναπτύχθηκε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης – το οποίο χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από το κράτος και από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς – θα επιδιώξει να καλύψει μόνο το κόστος παραγωγής. Αν και αυτό θα ισχύει μόνο για τη «διάρκεια της πανδημίας», αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή για να αποκομίσει κέρδος στο μέλλον. Όσο για τους μεγαλύτερους παίκτες: περιμένουν μια μεγάλη επιστροφή της κεφαλαιακής τους επένδυσης.
Αν και αρνήθηκαν να ανοίξουν τα βιβλία τους για έλεγχο (που σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε το ακριβές κόστος της έρευνας και ανάπτυξης, των κλινικών δοκιμών και της παρασκευής), εκτιμάται ότι η Pfizer και η Moderna θα αποφέρουν 32 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα εμβολίου COVID-19 μόνο το 2021. Εκτός από τους μετόχους τους, αυτό θα ενθουσιάσει τον Βρετανό Υπουργό Οικονομικών Ρίσι Σούνακ, του οποίου το πρώην αντισταθμιστικό κεφάλαιο, Theleme Partners, έχει επενδύσει πολύ στη Moderna.
Η Moderna πρότεινε αρχικά μια τιμή 50-74 δολάρια ανά άτομο (για τις δύο απαραίτητες δόσεις του εμβολίου) για χώρες υψηλού εισοδήματος, ενώ η Pfizer στοχεύει για 40 δολάρια ανά άτομο. Όχι μόνο αυτά τα εμβόλια πωλούνται για κέρδος, αλλά επίσης πωλούνται πίσω στα κράτη που τα χρηματοδότησαν αρχικά – με τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της ΕΕ να εξασφαλίζουν εκατοντάδες εκατομμύρια δόσεις. Αυτό σημαίνει ότι, όταν αυτά τα εμβόλια φτάνουν στο κοινό, θα πληρώνονται ουσιαστικά δύο φορές. Η Υπουργός Προϋπολογισμού του Βελγίου Εύα Ντε Μπλίκερ προκάλεσε αμηχανία, «τουιτάροντας» έναν πίνακα με την τιμή κάθε εμβολίου που αγόρασε η ΕΕ, μαζί με το ποσό που θα δαπανήσουν συνολικά στα εμβόλια οι Βρυξέλλες.
Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Pfizer Άλμπερτ Μπούρλα (ο οποίος πούλησε προσωπικά το απόθεμα των μετοχών του στο ποσό των 5,6 εκατομμυρίων δολαρίων αφότου η εταιρεία του δημοσίευσε τα αποτελέσματα της τρίτης φάσης της δοκιμασίας) κατηγόρησε τη «ριζοσπαστική» ιδέα ότι οι εταιρείες δεν πρέπει να περιμένουν να επωφεληθούν από ένα εμβόλιο COVID-19. «Ποιος βρίσκει τη λύση; Ο ιδιωτικός τομέας», είπε. Ένας άλλος εταιρικός εκπρόσωπος πρόσθεσε: «Από την αρχή, έχουμε επενδύσει με ρίσκο», επειδή η Pfizer θα πληρώνεται μόνο για τη χορήγηση λειτουργικού εμβολίου.
Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος βαραίνει σε μεγάλο βαθμό το δημόσιο πορτοφόλι. Αυτή είναι η φύση της ιδιωτικής φαρμακευτικής παραγωγής υπό τον καπιταλισμό: δεν είναι καινοτόμα, αλλά παρασιτική. Οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες προσπαθούν να εξασφαλίσουν τις πατέντες για νέα φάρμακα και τεχνολογίες που αναπτύσσονται ως επί το πλείστον από το κράτος, αξιώνουν κρατική χρηματοδότηση για την παρασκευή προϊόντων που πωλούνται και τιμολογούν τα προϊόντα τους, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν ένα μεγάλο κέρδος.
Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2017 από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι όλα τα 210 νέα φάρμακα που εγκρίθηκαν από τη Διαχείριση Τροφίμων και Φαρμάκων μεταξύ του 2010 και του 2016 υποστηρίχθηκαν από τη χρηματοδότηση του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας, με συνολικά πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά κανένα δολάριο από τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από αυτά τα φάρμακα δε διοχετεύτηκε πίσω σε κρατική έρευνα. Αντίθετα, πήγε κατευθείαν στα χέρια των ιδιωτικών εταιρειών της μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας που εξασφάλισαν τις πατέντες για να τις πουλήσουν, μερικές φορές με 1000 φορές προσαύξηση. Ενώ ορισμένα από τα κεφάλαια που προέκυψαν προορίζονται για ιδιωτική έρευνα και ανάπτυξη, ένα σημαντικό ποσοστό πηγαίνει στα μπόνους των στελεχών, στο πολιτικό λόμπι και στην παρασκευή υπαρχόντων φαρμάκων.
Αυτό είναι το μέγεθος του κυνισμού αυτών των αρπακτικών που μιλάνε για «κίνδυνο», την ίδια ώρα που απλοί άνθρωποι διακινδυνεύουν την υγεία τους στη δουλειά ή αντιμετωπίζουν φτώχεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η κερδοσκοπία των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών από μια καταστροφή της δημόσιας υγείας που έχει αφήσει πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους νεκρούς και έριξε δεκάδες εκατομμύρια ακόμη στη φτώχεια και την ανεργία είναι η ισχυρότερη δυνατή απόδειξη για την ανάγκη απαλλοτρίωσης αυτού του σάπιου τομέα υπό δημοκρατικό εργατικό έλεγχο.
Αρνούνται στους φτωχούς την πρόσβαση στη Δημόσια Υγεία
Μας λένε συχνά ότι η πανδημία COVID-19 είναι ένας κοινός εχθρός όλου του κόσμου: ότι δεν γνωρίζει σύνορα και είμαστε σε κίνδυνο όλοι μαζί. Αλλά τα διπλά δεσμά της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του έθνους-κράτους σημαίνουν ότι αυτά τα απαραίτητα φάρμακα θα είναι απρόσιτα για εκατομμύρια ανθρώπους σε φτωχές χώρες.
Οι στοίβες μετρητών που παραδόθηκαν από τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες σε φαρμακευτικές εταιρείες συνοδεύτηκαν από όρους: συμπεριλαμβανομένης της προτεραιότητας στην πρόσβαση. Οι ΗΠΑ εξασφάλισαν 300 εκατομμύρια δόσεις από την Pfizer και τη Moderna, με τη δυνατότητα αγοράς 800 εκατομμυρίων επιπλέον. Επιπλέον, έχει προπαραγγείλει 810 εκατομμύρια δόσεις από τις AstraZeneca, Johnson & Johnson, Novavax και Sanofi, με συμφωνίες επέκτασης να αυξήσουν τον αριθμό στο 1,5 δισεκατομμύριο. Η Βρετανία ζήτησε 357 εκατομμύρια δόσεις από τις παραπάνω εταιρείες, εκτός από τη μικρότερη Valneva, με την επιλογή να αγοράσει 152 εκατομμύρια ακόμη. Και η ΕΕ έχει εξασφαλίσει 1,3 δισεκατομμύριο από τις ίδιες εταιρείες, εκτός από τη γερμανική εταιρεία CureVac, με την επιλογή να αγοράσει 660 εκατομμύρια περισσότερες δόσεις.
Μία συνέπεια του άναρχου χαρακτήρα της παραγωγής στην ελεύθερη αγορά είναι ότι ορισμένες διαφορετικές φαρμακευτικές εταιρείες εργάστηκαν ξεχωριστά και κρυφά στην παραγωγή ενός εμβολίου COVID-19 που λειτουργεί. Επειδή δεν υπήρχε εγγύηση ότι οποιοδήποτε από αυτά τα υποψήφια φάρμακα θα ήταν αποτελεσματικό, οι πλούσιες χώρες αντιστάθμισαν τα στοιχήματά τους αγοράζοντας ένα πλήθος διαφορετικών εμβολίων. Εκτός από τη στέρηση δισεκατομμυρίων φτωχότερων ατόμων από εργαστηριακά εμβόλια, αυτή η προσέγγιση είναι εξαιρετικά αναποτελεσματική, ειδικά επειδή ορισμένα από αυτά τα φάρμακα (όπως αυτά που βασίζονται στην τεχνολογία mRNA) πρέπει να αποθηκευτούν σε εξειδικευμένα ψυχρά ψυγεία, με μεγάλο κόστος. Υπάρχει επίσης ένα ερωτηματικό για το πόσο γρήγορα η μεγάλη φαρμακοβιομηχανία μπορεί ακόμη και να φέρει εις πέρας αυτές τις παραγγελίες, καθώς η παρασκευή και η διανομή εμβολίων είναι μια μεγάλη και απαιτητική διαδικασία.
Συνολικά, οι πλουσιότερες χώρες του κόσμου έχουν αγοράσει κατά μέσο όρο αρκετές δόσεις για τον εμβολιασμό των πληθυσμών τους μέχρι τρεις φορές. Στην περίπτωση του Καναδά, ο πληθυσμός θα μπορούσε να εμβολιαστεί πέντε φορές. Αυτό το παράλογο επίπεδο αποθήκευσης πιθανώς προκαλεί καταστροφή για τις φτωχότερες χώρες (οι οποίες είναι φτωχές επειδή τις έχουν εκμεταλλευτεί εξ αρχής οι ιμπεριαλιστικές χώρες), οι οποίες έχουν ωθηθεί στο πίσω μέρος της ουράς. Η Λαϊκή Συμμαχία για τα Εμβόλια – ένα δίκτυο οργανώσεων όπως η Διεθνής Αμνηστία, η Oxfam και η Global Justice Now – εκτιμά ότι 70 χώρες χαμηλού εισοδήματος θα μπορούν να εμβολιάσουν μόνο 1 στα 10 άτομα.
Μια χούφτα πλούσιων «φιλάνθρωπων» έχουν πιέσει για πρόσβαση σε φτωχές χώρες. Για παράδειγμα, ο Αντάρ Πουναγουάλα (επικεφαλής του Ινστιτούτου Ορού της Ινδίας) εξασφάλισε μεγάλες ποσότητες εμβολίων AstraZeneca και Novavax, δηλώνοντας ότι «η Ινδία έχει προτεραιότητα επειδή είναι η πατρίδα μου». Ομοίως, ο δισεκατομμυριούχος του Μεξικού Κάρλος Σλιμ βοήθησε στη χρηματοδότηση μιας συμφωνίας για 150 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου AstraZeneca στη Λατινική Αμερική. Και το Ίδρυμα Μπιλ Γκέιτς ξεκίνησε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει ένα δισεκατομμύριο δόσεις για 92 φτωχές χώρες. Είναι απόλυτη τρέλα ότι η παροχή εμβολίων σε δισεκατομμύρια ανθρώπους εξαρτάται από τη διάθεση μερικών καπιταλιστών, οι οποίοι τελικά καθοδηγούνται από την επιθυμία να σώσουν το άθλιο καπιταλιστικό σύστημα. Επιπλέον, η «φιλανθρωπία» τους δεν αρκεί για να καλύψει το κενό – ενώ η απαλλοτρίωση της τεράστιας περιουσίας τους θα είχε πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Ο Δρ. Σίντνεϊ Γουόνγκ, Εκτελεστικός Συν-Διευθυντής της Εκστρατείας Πρόσβασης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ) δήλωσε: «Αυτή τη στιγμή, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου το μερίδιο του λέοντος από τον περιορισμένο αριθμό πρώτων δόσεων έχει ήδη αρπάξει μια χούφτα χωρών όπως οι ΗΠΑ και το ΗΒ, καθώς και η ΕΕ, αφήνοντας πολύ λίγα για άλλες χώρες βραχυπρόθεσμα. Αυτό που πραγματικά θέλουμε να δούμε είναι η ταχεία επέκταση της συνολικής παγκόσμιας προσφοράς, ώστε να υπάρχουν περισσότερα εμβόλια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι δόσεις να μπορούν να διατεθούν σύμφωνα με τα κριτήρια δημόσιας υγείας του ΠΟΥ και όχι την ικανότητα μιας χώρας να πληρώσει.»
Αλλά στον καπιταλισμό, η ικανότητα μιας χώρας να πληρώνει υπερισχύει όλων των άλλων εκτιμήσεων. Οι προσπάθειες να ξεπεραστεί αυτό σε καπιταλιστική βάση είναι μάταιες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) θέσπισε το πρόγραμμα COVAX: ένα παγκόσμιο σχέδιο εμβολιασμού ατόμων σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος κατά του COVID-19. Στόχος του είναι η παροχή 2 δισεκατομμυρίων δόσεων εμβολίου έως το τέλος του 2021 στο 20% των πιο ευάλωτων ατόμων σε 91 χώρες, κυρίως στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Ωστόσο, τα εσωτερικά έγγραφα υποδηλώνουν ότι το σχέδιο αντιμετωπίζει «πολύ υψηλό κίνδυνο» αποτυχίας, με δισεκατομμύρια ανθρώπους να μένουν δυνητικά χωρίς πρόσβαση σε εμβόλια μέχρι το 2024.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, οι ΗΠΑ και η Κίνα, δεν έχουν αναλάβει οικονομικές δεσμεύσεις για την COVAX και ούτε έχουν εκχωρήσει καμία από τις δόσεις που έχουν εξασφαλίσει. Η Κίνα διεξάγει τις δικές της πρωτοβουλίες για να διαθέσει ορισμένα από τα εμβόλιά της σε φτωχότερες χώρες στη σφαίρα επιρροής της, η οποία φυσικά θα εξυπηρετήσει τα γεωπολιτικά της συμφέροντα προκαλώντας τις ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επέκτεινε το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» στην ανάπτυξη των εμβολίων, χωρίς δεσμεύσεις για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στα εμβόλια, σε συνδυασμό με την αποχώρηση από τον ΠΟΥ.
Με τον εκλεγμένο Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν που θα αναλάβει τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο, ορισμένοι σχολιαστές ελπίζουν για αλλαγή πολιτικής. Ο Μπάιντεν έχει ήδη δεσμευτεί να επανέλθει στον ΠΟΥ για παράδειγμα. Ωστόσο, μια αλλαγή στην κορυφή δεν θα αλλάξει το γεγονός ότι οι μεγαλύτερες χώρες διατηρούν τον στραγγαλισμό της παγκόσμιας προσφοράς εμβολίων. Υπάρχει κάποια ελπίδα ότι, όταν οι προσπάθειες εμβολιασμού αρχίσουν να ισχύουν το επόμενο έτος, η ζήτηση θα μειωθεί και οι τιμές θα αρχίσουν να μειώνονται. Ωστόσο, εάν αποδειχθεί ότι το εμβόλιο COVID-19 απαιτείται σε ετήσια βάση, όπως το αντίστοιχο της γρίπης, τότε, όπως αναφέρει ο Δρ. Κρίσνα Ουνταγιακουμάρ, διευθυντής του Duke Global Health Innovation Center: «Όλα τα στοιχήματα είναι ανοικτά». Η μεγάλη φαρμακοβιομηχανία, η οποία κατέχει ιδιωτικά τα μέσα φαρμακευτικής παραγωγής, θα διατηρήσει τις τιμές της υψηλές για όσο διάστημα τα προϊόντα της παραμένουν απαραίτητα εμπορεύματα. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι πλούσιες δυτικές χώρες να συνεχίζουν να ανεβαίνουν στην ουρά, ενώ τα φτωχότερα έθνη θα αφεθούν με υψηλή ζήτηση. Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα θα θυσιαστούν εκατομμύρια ζωές στο βωμό του κέρδους.
Η ατομική ιδιοκτησία και το έθνος-κράτος
Υπάρχει μεγάλη συζήτηση στα εσωτερικά έγγραφα της COVAX σχετικά με το πρόβλημα του «ρίσκου», που εύφημα σημαίνει την οικονομική δαπάνη ιδιωτικών εταιρειών που παρέχουν εμβόλια σε αγορές χαμηλού εισοδήματος. Το πρόγραμμα του ΠΟΥ βασίζεται σε φθηνότερα εμβόλια από εταιρείες όπως η AstraZeneca, τα οποία επίσης δεν χρειάζεται να αποθηκεύονται σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες, διευκολύνοντας τη διανομή. Αντίθετα, η Pfizer και η Moderna δεν έχουν καμία πρόθεση να μειώσουν το κόστος των προϊόντων τους (που έχουν παρουσιάσει καλύτερα αποτελέσματα σε δοκιμές) για τις φτωχότερες χώρες.
Πρόσφατα, η υποβολή τεκμηρίωσης της Pfizer σχετικά με το εμβόλιό της στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων παραβιάστηκε, κάνοντας την εταιρεία να αγωνιστεί για την προστασία της πνευματικής της ιδιοκτησίας. Αυτό το περιστατικό θέτει ένα σημαντικό ζήτημα. Δεδομένου ότι αυτό το φάρμακο χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το κράτος και βασίστηκε σε έρευνα από κρατικά εργαστήρια, γιατί δεν θα έπρεπε να διατίθεται ελεύθερα αυτή η τεκμηρίωση; Η δημοσιοποίηση αυτών των πληροφοριών θα επέτρεπε στις φτωχότερες χώρες να αναπτύξουν φθηνότερες γενικές εκδόσεις του εμβολίου Pfizer στο εσωτερικό τους, αντί να πρέπει να εισάγουν ακριβά προϊόντα από αλλού.
Οι ΓΧΣ έχουν προειδοποιήσει ότι αυτό το είδος ανταλλαγής δεδομένων είναι στην πραγματικότητα αναγκαιότητα για την επίλυση της παγκόσμιας πανδημίας, ζητώντας την κοινή χρήση όλων των απαραίτητων πνευματικών ιδιοκτησιών και δεδομένων, έτσι ώστε όσο το δυνατόν περισσότερες εταιρείες να μπορούν να παράγουν αυτά τα εμβόλια. Εγκαταστάσεις όπως το COVID-19 Technology Access Pool του ΠΟΥ υπάρχουν ακριβώς για αυτόν τον σκοπό. Και η Διακήρυξη της Ντόχα του 2001 σχετικά με τη Συμφωνία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (TRIPS) του 1994 – που συμφωνήθηκε από όλα τα κράτη μέλη του ΠΟΕ – επιβεβαιώνει ότι η δημόσια υγεία πρέπει πάντα να υπερισχύει της επιβολής των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Αλλά η ιδιωτική ιδιοκτησία είναι ιερή υπό τον καπιταλισμό. Η μεγάλη φαρμακοβιομηχανία παραβιάζει τη Διακήρυξη της Ντόχα εδώ και χρόνια και αντίθετα (σύμφωνα με μια έκθεση της Oxfam του 2019) «επιδίωξε μια επιθετική ατζέντα για να υποβάλει τον αναπτυσσόμενο κόσμο σε ακόμη αυστηρότερη προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, μέσω συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου και μονομερούς πίεσης». Ούτε καν αυτή η απαράμιλλη κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία δεν αναιρεί τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των φαρμακευτικών εταιρειών. Πρόσφατα, οι προσπάθειες των κυβερνήσεων της Ινδίας και της Νότιας Αφρικής να αποτρέψουν τις φαρμακευτικές εταιρείες από το να επιβάλουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας έως ότου επιτευχθεί παγκόσμια ασυλία καταργήθηκαν από το λόμπι της μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας.
Κάτω από μια παγκόσμια, σχεδιασμένη οικονομία, όλη η εφευρετικότητα και οι πόροι της ανθρωπότητας θα είχαν συγκεντρωθεί στην παραγωγή ενός λειτουργικού εμβολίου, ανεξάρτητα από τα ξεπερασμένα εθνικά σύνορα. Αυτή η διαδικασία θα επιταχυνθεί με την ανοιχτή και δωρεάν ανταλλαγή δεδομένων και εμπειρογνωμοσύνης. Μόλις επιτευχθεί μια σημαντική ανακάλυψη, αυτός ο κρίσιμος πόρος θα τεθεί ως προτεραιότητα στην παραγωγή όσο το δυνατόν γρηγορότερα και οικονομικά, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα φτάσει προς χρήση ελεύθερα σε όλους πάνω στη γη. Όμως, η ατομική ιδιοκτησία και το έθνος-κράτος θέτουν ένα κολοσσιαίο φρένο σε αυτήν τη διαδικασία, εις βάρος της ανθρώπινης φυλής.
Δημόσια δυσπιστία
Ακόμα και σε χώρες όπου τα εμβόλια καθίστανται διαθέσιμα, έχουμε το πρόβλημα του δημόσιου δισταγμού. Μια πρόσφατη έρευνα του Kantar διαπίστωσε ότι ο αριθμός των ατόμων που επιθυμούν να εμβολιαστούν κατά του COVID-19 στις δυτικές χώρες έχει μειωθεί σημαντικά. Επί του παρόντος, μόνο το 43% των Βρετανών δήλωσε ότι «σίγουρα» θα εμβολιαστούν εάν επιλεγούν. Αυτό συγκρίνεται με το 30% των ανθρώπων στις ΗΠΑ, το 38% των Ιταλών, το 35% των Γερμανών και μόνο το 21% των Γάλλων.
Ιστορικά, οι «συνωμοσίες κατά του εμβολιασμού» υπήρξαν μια απόλυτη ανησυχία που επηρεάζει τα πιο καθυστερημένα στρώματα της κοινωνίας. Αλλά ο παρών διαδεδομένος σκεπτικισμός έχει διαφορετικό χαρακτήρα. Πολλοί ερωτηθέντες στην έρευνα εξέφρασαν αμφιβολίες για την «ασφάλεια των εμβολίων λόγω της ταχύτητας με την οποία παράγονται». Πράγματι, πολλές από τις εταιρείες πίσω από τα εμβόλια πίεσαν να χαλαρώσουν οι κανονιστικές διαδικασίες προκειμένου να διευκολυνθεί μια γρήγορη ανάκαμψη. Αν και δεδομένης της επείγουσας ανάγκης για εμβόλιο, αυτό δεν δημιουργεί μεγάλη έκπληξη, και πρέπει να τονίσουμε ότι τα αποτελέσματα της κλινικής δοκιμής για τα σημαντικότερα εμβόλια COVID-19 φαίνονται ισχυρά. Πιο αναλυτικά, η ίδια έρευνα διαπίστωσε ότι: «Οι χώρες με τη λιγότερη εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση – η Γαλλία (εμπιστοσύνη 18%) και οι ΗΠΑ (εμπιστοσύνη 14%) παρουσιάζουν επίσης τους χαμηλότερους αριθμούς που επιθυμούν να εμβολιαστούν».
Ο καταστροφικά λανθασμένος χειρισμός αυτής της πανδημίας, οι συνεχώς μεταβαλλόμενοι κανόνες, τα μικτά μηνύματα και τα ατελείωτα lockdown με μικρό αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με μια προϋπάρχουσα κατάρρευση της υποστήριξης για το καθεστώς μετά από μια δεκαετία επιθέσεων και λιτότητας, σημαίνει ότι εκατομμύρια άνθρωποι δεν εμπιστεύονται πλέον καμιά λέξη που βγαίνει από το στόμα των πολιτικών. Για πολλούς, αυτή η δυσπιστία επεκτείνεται και στο «επιστημονικό καθεστώς».
Αυτή η διάθεση, που αντικατοπτρίζει κατανοητό ταξικό θυμό με παραμορφωμένο τρόπο, έχει φουντώσει δημαγωγικά από δεξιές φιγούρες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Νάιτζελ Φάρατζ και ο Τζαΐρ Μπολσονάρο, οι οποίοι έχουν εκμεταλλευτεί την απόγνωση και τον θυμό του πληθυσμού σπέρνοντας αμφιβολίες για τους κινδύνους (ή ακόμη και την ύπαρξη) της πανδημίας. Αυτό συμβαίνει παρά το ότι ο σύμμαχος του Τραμπ, Μάικ Πενς, πρόσφατα εμβολιάστηκε δημόσια με το εμβόλιο της Pfizer στη ζωντανή τηλεόραση.
Το ότι αυτή η διάθεση έχει διεισδύσει σε σημαντικά στρώματα της κοινωνίας, παρά τα εκατομμύρια κρούσματα και πάνω από ένα εκατομμύριο θανάτους, αποτελεί απόδειξη του βάθους της κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο έχει χάσει κάθε εμπιστοσύνη από τον πληθυσμό. Είναι επίσης απόδειξη της αξιολύπητης αποτυχίας των ηγετών του εργατικού κινήματος να διοχετεύσουν αυτόν τον θυμό ενάντια στην ελίτ σε μια προοδευτική, ταξική κατεύθυνση. Εάν αυτός ο σκεπτικισμός μεταφράζεται σε χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού, τότε ίσως να μην φτάσουμε στο 70% της ανοσίας που απαιτείται για τον τερματισμό της πανδημίας. Όλα τα χρήματα και η προσπάθεια που δαπανήθηκαν για την παραγωγή του εμβολίου θα μπορούσαν να είναι άνευ αποτελέσματος.
Επομένως, είναι κρίσιμο για την Αριστερά να δείξει την πραγματική πηγή αυτής της κρίσης: το καπιταλιστικό σύστημα και τους ατυχείς πολιτικούς εκπροσώπους του. Εάν η διαδικασία εμβολιασμού είχε διευθετηθεί από ένα σοσιαλιστικό κράτος, το οποίο είχε πραγματοποιήσει αποτελεσματικά lockdown με την παροχή επαρκούς οικονομικής στήριξης σε άτομα που δεν μπορούσαν να εργαστούν, αυτό το ρεύμα δυσαρέσκειας και δυσπιστίας δεν θα υπήρχε. Με τη μεγάλη φαρμακοβιομηχανία απαλλοτριωμένη υπό τον έλεγχο των εργαζομένων, τα βιβλία της θα μπορούσαν να ανοίξουν και ολόκληρη η διαδικασία ανάπτυξης εμβολίων να γίνει πλήρως διαφανής, για να εξασφαλιστεί η δημόσια εμπιστοσύνη. Οι άνθρωποι θα λάμβαναν με ευγνωμοσύνη ένα εμβόλιο για να τερματιστεί η σκοτεινή νύχτα αυτής της πανδημίας. Αντ’ αυτού, τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα της επιστήμης μπορούν να υπονομευθούν από ένα γερασμένο οικονομικό σύστημα. Η εμπειρία αυτής της κρίσης έχει αποκαλύψει τη σοβαρή ασθένεια της καπιταλιστικής κοινωνίας, η μόνη θεραπεία για την οποία είναι μια σοσιαλιστική επανάσταση.
Τζο Ατάρντ
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Αυγέρος
