Η εκρηκτική αύξηση στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος οδηγεί χιλιάδες νοικοκυριά στην απόγνωση. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, 3/4 των νοικοκυριών αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Μάλιστα, όπως αποκάλυψε ο πρόεδρος της Ένωσης Τεχνικών της ΔΕΗ, λόγω αδυναμίας πληρωμής των λογαριασμών έχουν γίνει πάνω από 6.000 διακοπές ενώ, μέχρι 21 Απριλίου, είχαν λάβει εντολή να εκτελέσουν πάνω από 26.000 διακοπές ρεύματος, ένας αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά.
Μπροστά σε αυτή την καταστροφική κατάσταση για τα φτωχά λαϊκά στρώματα η κυβέρνηση της ΝΔ δεν μπορεί να κρύψει την κοινωνική της αναλγησία και το ταξικό της μίσος. Χαρακτηριστική ήταν τοποθέτηση του βουλευτή της ΝΔ Βασίλη Οικονόμου στην ΕΡΤ, όπου υπονόησε πως όσοι δεν πληρώνουν τους λογαριασμούς του ρεύματος είναι τζαμπατζήδες. Αυτό δεν ήταν ένα τυχαίο σχόλιο κάποιου ακραίου βουλευτή, αλλά εκφράζει συνολικά την κυβέρνηση του κεφαλαίου όπως αποδείχθηκε από την κάλυψη που δόθηκε στον βουλευτή από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Γ. Οικονόμου, ο οποίος σχολιάζοντας και τις διακοπές ρεύματος είπε :«Διακοπές ρεύματος πάντοτε γινόντουσαν και στο παρελθόν ακόμα και όταν δεν είχαμε ενεργειακή κρίση. Όταν κάποιος δεν πληρώνει το ρεύμα του πάντα βρίσκεται αντιμέτωπος με αυτού του είδους τα περιστατικά». Φυσικά αυτό ισχύει για τα φτωχά νοικοκυριά. Όταν μιλάμε για μεγάλες επιχειρήσεις όπως η εισηγμένη στο Χρηματιστήριο «Νηματουργία Βαρβαρέσος» τα χρέη προς τη ΔΕΗ μπορούν να ξεπερνούν τα 21 εκατομμύρια ευρώ χωρίς καμία διακοπή ρεύματος.
Από την άλλη πλευρά, οι εταιρείες ρεύματος έχουν βγάλει αμύθητα κέρδη σε βάρος των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων. Σύμφωνα με τον ΣΥΡΙΖΑ, από την αρχή των αυξήσεων στο ρεύμα, έβγαλαν κέρδη που ξεπερνούν τα 1,5 δισ. Μόνο το Μάρτιο αυτά τα κέρδη υπολογίζονται σε 240 εκατομμύρια ευρώ. Αυτά τα κέρδη επέτρεψαν στον Διευθύνοντα σύμβουλο της – ιδιωτικής πλέον – ΔΕΗ, Γιώργο Στάσση, με ετήσιο μισθό 360.000 ευρώ, να χτίσει μία βίλα 759,15 τ.μ στην Τζιά και επιδιώξει να χαρίσει μπόνους ύψους 16 εκατομμυρίων ευρώ στα καλοπληρωμένα στελέχη της επιχείρησης.
Η κυβέρνηση, πριν την ανακοίνωση των τελευταίων μέτρων στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω, παρουσίαζε τις αυξήσεις των τιμών του ρεύματος σαν μία θεομηνία που θα πρέπει καρτερικά να περιμένουμε να περάσει. Όπως έχουμε εξηγήσει βέβαια σε παλαιότερο άρθρο μας σχετικά με την ακρίβεια, η πραγματική αιτία της αύξησης των τιμών δεν είναι άλλη από την καπιταλιστική αναρχία στην παραγωγή και την παραγωγή με σκοπό το κέρδος. Ανεξάρτητα από τα συγκεκριμένα επιμέρους αίτια, πίσω από τις αυξήσεις βρίσκονται καπιταλιστές που κερδοσκοπούν και προσπαθούν να βγάλουν το μέγιστο δυνατό κέρδος. Η μόνη διαφορά στην περίπτωση των ιδιωτικών επιχειρήσεων ρεύματος είναι πως ενώ η κερδοσκοπική δραστηριότητα των καπιταλιστών γίνεται συνήθως κρυφά, με την απόκρυψη των πραγματικών στοιχείων, με τη δικαιολογία της διαφύλαξης του «εμπορικού μυστικού», η κερδοσκοπία των εταιρειών ρεύματος γίνεται προκλητικά ορατή, έστω μερικώς, μέσω της ρήτρας αναπροσαρμογής που όλοι βλέπουν στους λογαριασμούς τους και τις διαφορές ανάμεσα σε τιμή αγοράς ρεύματος και στην τιμή πώλησης.
Γιατί αυξάνονται οι τιμές στο ρεύμα;
Ο πρώτος λόγος για την αύξηση της τιμής του ρεύματος είναι η άνοδος στις τιμές του φυσικού αερίου που με τη σειρά της τροφοδοτείται από την αυξημένη ζήτηση και από αντίστοιχα διεθνή κερδοσκοπικά παιχνίδια. Στην Ελλάδα, λόγω του γρήγορου κλεισίματος των λιγνιτικών μονάδων, το ποσοστό ηλεκτροπαραγωγής από το φυσικό αέριο διπλασιάστηκε τα τελευταία 8 χρόνια φθάνοντας το 35%
Ωστόσο αυτό δεν εξαντλεί τα αίτια των αυξήσεων στο ρεύμα. Έχει στηθεί ένα πολύπλοκο κερδοσκοπικό σύστημα στην αγορά ενέργειας που επιτρέπει στους καπιταλιστές σε αυτό τον τομέα να βγάζουν γιγαντιαία κέρδη.
Αρχικά υπάρχει το Χρηματιστήριο Ρύπων. Σε αυτό γίνονται αγοροπωλησίες «δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων» σε επιχειρήσεις με πρόσχημα την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτά τα δικαιώματα γίνονται με τη σειρά τους πεδίο για κερδοσκοπικές δραστηριότητες στο Χρηματιστήριο Ρύπων με αποτέλεσμα, από τις αρχές του προηγούμενου χρόνου, να έχουν σημειώσει αύξηση 150%. Οι εταιρείες παραγωγής ενέργειας αναγκάζονται να αγοράσουν αυτά τα δικαιώματα αν χρειάζονται να χρησιμοποιήσουν πηγές που εκπέμπουν CO2 ( όπως λιγνίτης και φυσικό αέριο) και μετά περνούν τον λογαριασμό στον καταναλωτή. Το σκανδαλώδες σε αυτή την υπόθεση είναι πως αυτά τα δικαιώματα δόθηκαν δωρεάν σε μεγάλες ενεργοβόρες (και ρυπογόνες ) βιομηχανίες ενώ πωλήθηκαν στις εταιρείες παραγωγής ρεύματος οι οποίες πέρασαν το κόστος στους λογαριασμούς μας. Πρακτικά, οι εκπομπές ρύπων αποτελούν έναν έμμεσο φόρο, κυμαινόμενο από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια, που επιβάλλεται στους εργαζόμενους και τα φτωχά λαϊκά στρώματα μέσω των λογαριασμών ρεύματος.
Ο άλλος μηχανισμός διεξαγωγής κερδοσκοπικών παιχνιδιών είναι το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΕΧΕ). Στα πλαίσια του νέου μοντέλου που έχει θέσει η ΕΕ στην αγορά ενέργειας (του λεγόμενου target model), η χονδρική τιμή του ρεύματος καθορίζεται στο ΕXΕ, το οποίο λειτουργεί στην Ελλάδα από το 2018. Η τιμή του ρεύματος δεν καθορίζεται από τις τιμές των διαφόρων πηγών που συμμετέχουν στην παραγωγή τους (πχ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, λιγνίτης, φυσικό αέριο) αλλά από την ακριβότερη πηγή (στην προκειμένη περίπτωση το φυσικό αέριο και μάλιστα στην ακριβότερη τιμή, η οποία καθορίζεται στο χρηματιστήριο του Άμστερνταμ). Δηλαδή η τιμή του ρεύματος διαμορφώνεται σαν όλο το ρεύμα να παράγεται από φυσικό αέριο, τη στιγμή που αυτό συμβάλει μόλις στο 35% της ηλεκτροπαραγωγής. Αυτό το τρικ δίνει τεράστια περιθώρια κέρδους στους καπιταλιστές που λυμαίνονται τον τομέα της ενέργειας.
Ενδεικτικό του παρασιτισμού και του μαυραγοριτισμού της ελληνικής αστικής τάξης είναι το γεγονός πως σχεδόν το 100% του ρεύματος που εισέρχεται στο σύστημα περνάει από το ΕΧΕ και γίνεται αντικείμενο κερδοσκοπίας. Η επόμενη χώρα στην Ευρώπη με την μεγαλύτερο ποσοστό ενέργειας που περνάει μέσω του αντίστοιχου χρηματιστηρίου ενέργειας είναι η Ελβετία με μόλις 38%. Το ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας που απομένει διατίθεται μέσω μακροχρόνιων συμβολαίων ανάμεσα σε παραγωγούς και παρόχους ενέργειας που εξασφαλίζουν σταθερές τιμές για όσο διαρκεί το συμβόλαιο.
Συμπληρωματικά με το ΕΧΕ λειτουργεί η λεγόμενη «Αγορά Εξισορρόπησης». Αν υπάρχει έλλειψη ενέργειας στο σύστημα τότε γίνονται αυθημερόν προσφορές από τους παρόχους για την κάλυψη του κενού στην Αγορά Εξισορρόπησης. Οι προσφορές αυτές γίνονται σε πολύ υψηλότερες τιμές. Ενώ η τιμή χονδρικής του ρεύματος στη χώρα είναι περίπου 250ευρώ/ mwh, στην αγορά εξισορρόπησης μπορεί να φτάσει τα 4240 ευρώ/ mwh! Έτσι έχουμε άλλο ένα πεδίο για κερδοσκοπικά παιχνίδια, που φυσικά πληρώνουν πανάκριβα τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
Μία από τις μεθόδους κερδοσκοπίας στην Αγορά Εξισορρόπησης είναι η εξής: οι μεγάλοι παραγωγοί ενέργειας κάνουν προσφορές σε υψηλές τιμές στο Χρηματιστήριο Ενέργειας κι έτσι δεν μπαίνουν στο σύστημα καθώς επιλέγονται από το σύστημα οι χαμηλότερες τιμές. Επειδή όμως είναι μεγάλοι παραγωγοί, υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να δημιουργηθούν κενά στο σύστημα κι έτσι καλούνται τώρα να πουλήσουν το ίδιο ρεύμα στην Αγορά Εξισορρόπησης ακόμα και σε δεκαπλάσια τιμή. Είναι χαρακτηριστική η ανοδική τάση των αποζημιώσεων στην συγκεκριμένη αγορά από 7.689.669 ευρώ την πρώτη εβδομάδα λειτουργίας (2/11-8/11/2020) στα 52.655.587(!) ευρώ την εβδομάδα μεταξύ 30 Νοεμβρίου και 6 Δεκεμβρίου του 2020.
Επιπρόσθετα η αγορά ενέργειας είναι ένα ολιγοπώλιο στην Ελλάδα στο οποίο δεν υπάρχει πρακτικά κανένας ανταγωνισμός. Ο Λάτσης, ο Βαρδινογιάννης, ο Περιστέρης και ο Μυτιληναίος, που κατέχουν τις μεγαλύτερες ιδιωτικές εταιρείες, δεν χρειάζεται να ανταγωνιστούν αλλά απλά να συναποφασίσουν το εύρος των τιμών που θα δηλώσουν στο ΕΧΕ.
Η ληστρική Ρήτρα Αναπροσαρμογής
Η ρήτρα αναπροσαρμογής είναι ένας πολύπλοκος τύπος που χρησιμοποιούν οι πάροχοι ρεύματος για να περάσουν στους λογαριασμούς το κόστος των αυξομειώσεων της τιμής του ρεύματος στο ΕΧΕ. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζουν όχι μόνο πως θα έχουν εγγυημένα κέρδη και κανένα ρίσκο για ζημιές αλλά αντίθετα θα έχουν και εξασφαλισμένα υπερκέρδη.
Όπως περιγράψαμε πιο πάνω η τιμή του ρεύματος καθορίζεται από την πηγή με την υψηλότερη τιμή. Αν για παράδειγμα παραχθούν 1000 μονάδες ενέργειας από 2 πηγές και η πρώτη πηγή δίνει 900 μονάδες ενέργειας με 10 ευρώ και η δεύτερη 100 μονάδες ενέργειας με 400 ευρώ τότε όλη η ενέργεια θα τιμολογείται με 400 ευρώ. Δηλαδή 1000 μονάδες Χ 400 ευρώ= 400.000 αντί για την πραγματική αξία 900μονάδες Χ 10 ευρώ + 100μονάδες Χ 400 ευρω =49.000 ευρώ. Δηλαδή στο συγκεκριμένο παράδειγμα μιλάμε για υπερκέρδος 351.000 ευρώ μέσω ενός τεχνάσματος που περνά στο λογαριασμό του καταναλωτή μέσω της ρήτρας αναπροσαρμογής.
Το σκανδαλώδες είναι πως, σύμφωνα με παραδοχή του βουλευτή της ΝΔ Μπ. Παπαδημητρίου, η ρήτρα αναπροσαρμογή επιβλήθηκε στη ΔΕΗ τον Αύγουστο του 2021 μετά από πιέσεις των ιδιωτών παρόχων ρεύματος. Φυσικά, η επιβολή της ρήτρας και στη ΔΕΗ αποσκοπούσε στο να μη χάσουν οι ιδιωτικές εταιρείες ρεύματος την πελατεία τους λόγω της ανόδου των τιμών. Έχοντας αποσπάσει ένα μέρος των πελατών της ΔΕΗ με το δέλεαρ του φθηνότερου ρεύματος, ο μόνος τρόπος για να τους κρατήσουν μετά την αύξηση των λογαριασμών ρεύματος ήταν να υπάρξει αντίστοιχη αύξηση και στην τιμή των λογαριασμών της ΔΕΗ. Η λύση ήταν απλή: επιβολή της ρήτρας αναπροσαρμογής και στη ΔΕΗ.
Μέτρα προκλητικής επιδότησης των κερδοσκόπων
Η κυβέρνηση της ΝΔ αναγκάστηκε τελικά να ανακοινώσει κάποια μέτρα για το ρεύμα με ανακοίνωση του Μητσοτάκη στις 5/5 και με διευκρινήσεις που έγιναν από υπουργούς της κυβέρνησης στις 6/5. Ο λόγος της ξαφνικής «ευαισθητοποίησης» της κυβέρνησης, ενώ όλους τους τελευταίους μήνες συγκάλυπτε την κερδοσκοπική δραστηριότητα των ιδιωτικών επιχειρήσεων στο ρεύμα, είναι η γενικευμένη κατακραυγή από την κοινωνία για την πρωτοφανή ακρίβεια. Για την αστική τάξη και την κυβέρνηση της, αυτά τα μέτρα είναι ένα προσωρινό «μπάλωμα» στο μόνιμο στα πλαίσια του καπιταλισμού, πρόβλημα της αχαλίνωτης κερδοσκοπίας. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να προχωρήσει σε κάποια μέτρα για να αποφύγει την εκλογική κατάρρευση και την πιθανότητα η οργή να μετατραπεί σε ένα κίνημα άρνησης πληρωμών ή ένα μαζικό κίνημα στους δρόμους.
Τα μέτρα περιλαμβάνουν. α) Την επιστροφή 60% πρόσθετων επιβαρύνσεων (μάλλον εννοούν από ρήτρα αναπροσαρμογής) μέχρι 600 ευρώ. β) Κάλυψη κατά 50% σε όποια αύξηση στην κατανάλωση και πέραν των 300 Kwh. για τον Μάιο και τον Ιούνιο. γ) Την φορολόγηση 90% στα «πρόσθετα συγκυριακά έσοδα» των επιχειρήσεων παραγωγής ρεύματος. δ) Την επιδότηση για αντικατάσταση ενεργοβόρων συσκευών. Ενώ τέλος από τον Ιούλιο θα «δρομολογηθεί» η αποσύνδεση του των τιμών φυσικού αερίου από τον καθορισμό της τιμής του ρεύματος, η αναστολή της ρήτρας αναπροσαρμογής και η επιδότηση του 80 % των αυξήσεων στο ρεύμα.
Η κυβέρνηση δεν ανέφερε ούτε ένα μέτρο για τους απόρους, για όσους δεν έχουν να πληρώσουν, για όσα νοικοκυριά μένουν χωρίς ρεύμα, δεν ανέφερε μέτρα για πλαφόν στις τιμές χονδρικής και λιανικής. Τα μέτρα που ανακοίνωσε αποτελούν ουσιαστικά μια σκανδαλώδη κρατική επιδότηση των κερδών των μαυραγοριτών παραγωγών ρεύματος. Η κυβέρνηση δεν ζητά να επιστρέψουν οι εταιρείες τις «πρόσθετες επιβαρύνσεις» που χρέωσαν στους καταναλωτές, αλλά θα επιστρέψει ένα μέρος αυτού του ποσού χρησιμοποιώντας τα λεφτά των φορολογούμενων. Φυσικά, αυτό το ποσό θα πρέπει να καλυφθεί αργότερα με νέες περικοπές και φόρους στην εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
Η μόνη «δέσμευση» που πλήττει φαινομενικά τα κέρδη αυτών των εταιρειών είναι η φορολόγηση των πρόσθετων κερδών. Όμως η, εντυπωσιακή φαινομενικά, φορολόγηση κατά 90% στα πρόσθετα κέρδη των εταιρειών ρεύματος είναι μια επικοινωνιακή φούσκα. Το μέγεθος αυτών των υπερκερδών θα το ερευνήσει η ΡΑΕ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας). Η ΡΑΕ όμως είναι ένας ανεξέλεγκτος αστικός μηχανισμός ελέγχου της αγοράς ενέργειας που μέχρι τώρα δεν έχει κάνει τίποτα άλλο από το να συγκαλύπτει από τον εργαζόμενο λαό το κερδοσκοπικό όργιο που διεξάγεται στο ΕΧΕ. Μένει να δούμε πόσα από τα υπερκέρδη αυτών των εταιρειών θα αποκαλύψει η ΡΑΕ. Επιπρόσθετα οι εταιρείες αυτές διαθέτουν λογιστές που οι δουλειά τους είναι να «εξαφανίζουν» τα υπερκέρδη, ακόμη και να εμφανίζουν αντί γι’ αυτά ζημιές. Κάτι τέτοιο πρέπει να συνέβη και στην ιδιωτική ΔΕΗ που όπως είπε ο πρωθυπουργός δεν έχει κέρδη αλλά παρόλα αυτά της περισσεύουν 16 εκατομμύρια για bonus στα καλοπληρωμένα στελέχη της.
Η εργατική τάξη και τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από την κυβέρνηση της αστικής τάξης για την προστασία τους από τους κερδοσκόπους της ενέργειας. Μόνο η εργατική τάξη, με ένα μαζικό και κλιμακούμενο αγώνα μπορεί πετύχει ουσιαστικές κατακτήσεις. Με έναν αγώνα που θα εντάξει τις διεκδικήσεις για φθηνό ρεύμα, στην πάλη ενάντια στην ακρίβεια, για μισθούς, κοινωνικές παροχές, δημοκρατικά δικαιώματα. Βέβαια, στα πλαίσια του καπιταλισμού που σήμερα βρίσκεται σε βαθιά κρίση, κανένα μέτρο από μόνο του δεν πρόκειται να δώσει πραγματική λύση. Παράλληλα με την πάλη ακόμη και για τις πιο στοιχειώδεις διεκδικήσεις για την ανακούφιση της εργατικής τάξης και των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων πρέπει να παλέψουμε ενάντια τα αίτια της «ασθένειας» που γεννά την ακρίβεια, δηλαδή ενάντια στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Πρέπει λοιπόν να διεκδικήσουμε τα ακόλουθα:
- Η άμεση λαϊκή ανακούφιση από την ακρίβεια προϋποθέτει την άρνηση πληρωμής των ληστρικών, «φουσκωμένων» λογαριασμών που στέλνουν οι μεγάλες εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις απαιτούν την πληρωμή ποσών που ανέρχονται στο μισό ή και παραπάνω του μέσου μηνιαίου εργατικού εισοδήματος. Η άρνηση πληρωμής θα πρέπει να λάβει τον χαρακτήρα ενός οργανωμένου μαζικού κινήματος, με ενιαίο συντονισμό από τα κόμματα της Αριστεράς και τα συνδικάτα, το οποίο θα διεκδικήσει την επανακρατικοποίηση της ΔΕΗ με εργατικό και κοινωνικό έλεγχο και διοίκηση, και τη μετατροπή της σε αποκλειστικό φορέα ηλεκτροπαραγωγής και ηλεκτροδότησης στη χώρα.
- Καμία εμπιστοσύνη στους κυβερνητικούς-κρατικούς μηχανισμούς «ελέγχου» – στην πραγματικότητα συγκάλυψης – της αισχροκέρδειας. Εργατικός έλεγχος σε όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις ενέργειας με σκοπό την πλήρη αποκάλυψη της καπιταλιστικής αισχροκέρδειας, με φορείς τις εκλεγμένες επιτροπές από εργαζόμενους ανά επιχείρηση και κλάδο, από τα εργατικά συνδικάτα και από μαζικούς φορείς που αντιπροσωπεύουν όλα τα λαϊκά στρώματα που πλήττονται από την ακρίβεια, με τη βοήθεια μισθωτών λογιστών. Αυτές θα πρέπει να δημοσιοποιήσουν τα πορίσματά τους σε όλη την κοινωνία, πληροφορώντας την με αναλυτικά στοιχεία για την αχαλίνωτη αισχροκέρδεια. Άμεση απαλλοτρίωση και κοινωνικοποίηση, δηλαδή κρατικοποίηση με εργατικό και κοινωνικό έλεγχο και διοίκηση, όλων των παραπάνω εταιρειών στις οποίες α) οι ιδιοκτήτες αρνούνται ή εμποδίζουν την άσκηση εργατικού ελέγχου, β) ο εργατικός έλεγχος αποκαλύπτει φαινόμενα αισχροκέρδειας.
- Κατάργηση των Χρηματιστηρίων Ενέργειας και Ρύπων που λειτουργούν ως εργαλεία κερδοσκοπίας για τους καπιταλιστές στον τομέα της ενέργεια. Αυτό το μέτρο βέβαια δεν είναι πανάκεια, καθώς αφαιρεί απλά ένα μέσο για την κερδοσκοπία αλλά όχι τους ίδιους τους κερδοσκόπους.
- Κατάργηση του ΦΠΑ για στο ρεύμα, το φυσικό αέριο και γενικά την ενέργεια. Δωρεάν παροχή ρεύματος σε όλους τους ανέργους και τους ανίκανους για εργασία. Καμία διακοπή ρεύματος στα σπίτια των εργαζόμενων και των φτωχών. Οι εργαζόμενοι στη ΔΕΗ, με αποφάσεις των συνδικαλιστικών τους οργάνων να αρνηθούν να εκτελέσουν διακοπές ρεύματος.
- Πάλη για την ανατροπή της κυβέρνησης του κεφαλαίου και την εκλογή μίας εργατικής κυβέρνησης που θα εφαρμόσει ένα σοσιαλιστικό πρόγραμμα.
Ηλίας Κυρούσης
