Η κρίση της Ιαπωνίας συγκλονίζει τον κόσμο

του Ρομπ Σιούελ
Τετάρτη 23 Μαρτίου 2011
   

Είναι η μεγαλύτερη καταστροφή που ζει η Ιαπωνία μετά τον πόλεμο και τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Αυτός ο τριπλός όλεθρος ενός σεισμού 9 Ρίχτερ, ενός τσουνάμι και ενός πυρηνικού ατυχήματος συγκλόνισε συθέμελα τη χώρα. Οι συνέπειες αυτής της πολύπλευρης τραγωδίας διευρύνονται μέρα με τη μέρα.
   

Περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους, εκατοντάδες χιλιάδες έχουν ξεσπιτωθεί και μεγάλος είναι ο αριθμός των τραυματιών και των αγνοουμένων. Στη Βορειανατολική Ιαπωνία, που δέχτηκε το πιο σφοδρό πλήγμα, τα αποθέματα των φαρμάκων και των τροφίμων εξαντλούνται. Οι ασθένειες και η πείνα έχουν γίνει επιδημικές, πράγμα που καταδεικνύει το μέγεθος της ανθρωπιστικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα. Οι επιπτώσεις αυτής της καταστροφής θα γίνουν ακόμα πιο αισθητές τις προσεχείς εβδομάδες και μήνες και πιθανώς τα χρόνια που έρχονται, όχι μόνο για το λαό της Ιαπωνίας αλλά και παγκόσμια.
   

Παρά τις απόπειρες ορισμένων αναλυτών να υποβαθμίσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης, το δυστύχημα που συνέβη στη Φουκουσίμα μόνο ως καταστροφικό μπορεί να χαρακτηριστεί. "Τα γεγονότα στην Ιαπωνία είναι πολύ πιο σοβαρά από αυτά στο Three Mile Island (πυρηνικό εργοστάσιο στις ΗΠΑ, όπου το 1979 έγινε επίσης πυρηνικό ατύχημα)", δήλωσε ο Στίβεν Τσου, υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ. Ενδέχεται να αποδειχτούν ακόμη χειρότερα στην περίπτωση μιας πυρηνικής τήξης και σε όσα αυτή συνεπάγεται.    
   

Το μέγεθος της κρίσης αποκάλυψε τις άκρως λανθασμένες στρατηγικές κατευθύνσεις της διευθύνουσας ελίτ, η οποία επένδυσε το μέλλον της χώρας στην πυρηνική ενέργεια. Η άρχουσα τάξη της Ιαπωνίας σε σύμπραξη με τη διεφθαρμένη πυρηνική βιομηχανία ήταν αποφασισμένη να διατηρήσει την οικονομική της ηγεμονία, όποιοι κι αν ήταν οι πιθανοί κίνδυνοι και με οποιοδήποτε κόστος. Σε μια προσπάθεια να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τον εισαγόμενο άνθρακα και το πετρέλαιο, κατασκεύασαν μια αλυσίδα 55 μονάδων πυρηνικής ενέργειας στο έδαφος των πιο σεισμογόνων νησιών του κόσμου. Με άλλα λόγια, η παρούσα πυρηνική καταστροφή οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα και θα έπρεπε να αναμένεται. Ήταν απλώς θέμα χρόνου.
   

Η ελίτ της Ιαπωνίας δεν ενδιαφερόταν για τις ζωές των απλών ανθρώπων παρά μόνο για τη διατήρηση της εξουσίας και του κύρους της. Έδωσαν το πράσινο φως για να κατασκευαστούν πυρηνικές μονάδες αδιαφορώντας για τους προφανείς κινδύνους. Πίστευαν πως μπορούσαν να είναι ασφαλείς χάρη στη νέα τεχνολογία. Είναι όμως αυτό εφικτό; Πώς μπορεί να προβλεφθεί το απρόβλεπτο; "Όσα συνέβησαν μου επιβεβαίωσαν ότι ένας πυρηνικός αντιδραστήρας είναι κάτι τόσο περίπλοκο, ώστε το να προβλέψεις το πλήθος των παραγόντων που μπορεί να οδηγήσουν σε ένα ατύχημα μοιάζει με μια εξίσωση με πάρα πολλούς αγνώστους. Κάθε φορά που συνέβη ένα ανάλογο ατύχημα η αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησε σε αυτό υπήρξε διαφορετική", δήλωσε η Στέφανι Κουκ εκδότρια του Nuclear Intelligence Weekly.
   

Όταν ο σεισμός χτύπησε τη Φουκουσίμα τρεις αντιδραστήρες έκλεισαν, όπως είχε προγραμματιστεί, αλλά κανείς δεν περίμενε ότι ο μηχανισμός ψύξης που ενεργοποιείται αυτόματα θα εξουδετερωνόταν από το τσουνάμι. Κανείς δεν προέβλεψε τις φοβερές εκρήξεις που κατέστρεψαν τα εξωτερικά κτίρια. Κανείς δεν προέβλεψε τους κινδύνους από το πυρηνικό καύσιμο που εκλύθηκε υπερθερμαίνοντας τη δεξαμενή ψύξης. Αναμφίβολα θα υπάρξουν περαιτέρω εκπλήξεις σε αυτή την ασταθή και επικίνδυνη κατάσταση.
   

Η επιπόλαιη στρατηγική της επένδυσης στην πυρηνική ενέργεια δεν είναι μόνο ιαπωνικό πρόβλημα. Περισσότεροι από 400 αντιδραστήρες λειτουργούν παγκοσμίως και πάνω από 90 βρίσκονται σε ιδιαίτερα σεισμογόνες περιοχές, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Πυρηνικής Ενέργειας, ενώ κατασκευάζονται όλο και περισσότεροι. Έξι πυρηνικοί αντιδραστήρες σχεδιάζονται στην Τζαϊταπούρ της Ινδίας κοντά στη Βομβάη. Το σημείο βρίσκεται σε μια περιοχή μέσου σεισμικού κινδύνου ή στη Ζώνη 3 όπως λέγεται. Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες όμως είναι μια κολοσσιαία οικονομική επένδυση που χρηματοδοτείται από τους μεγαλύτερους διεθνείς τραπεζικούς οίκους και σε αυτή την περίπτωση κατασκευάζονται από την Areva, το γαλλικό ενεργειακό κολοσσό.
   

Η εταιρεία στην οποία ανήκει ο πυρηνικός σταθμός της Φουκουσίμα Νταΐτσι είναι η Tokyo Electric Power Company (TEPCO) που έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν για απόκρυψη στοιχείων και διαφθορά. Το 1995 ενεπλάκη στη συγκάλυψη των συνθηκών του ατυχήματος στον αντιδραστήρα ταχείας αναπαραγωγής στη Μόντζου. Τέσσερα χρόνια αργότερα τρεις εργάτες στον αντιδραστήρα Τοκαϊμούρα εκτέθηκαν σε μεγάλα ποσά ραδιενέργειας, καθώς καταστρατηγήθηκαν οι κανόνες ασφαλείας. Έπειτα, το 2003 η TEPCO αποκαλύφθηκε ότι έδινε πλαστά στοιχεία σχετικά με τα μέτρα ασφαλείας, που οδήγησαν στο κλείσιμο των αντιδραστήρων της για ένα μήνα. Το 2007, ύστερα από ένα ακόμη σεισμό, οι εκπρόσωποι της TEPCO παραδέχτηκαν ότι άλλη μια μονάδα με διαρροή ραδιενέργειας δεν είχε κατασκευαστεί σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές.
   

"Δεν διέθεταν υπηρεσία διαχείρισης κρίσεων γιατί ποτέ δεν είχαν προετοιμαστεί για μια κρίση", εξηγεί ο Μάικλ Κούκεκ, πολιτικός αναλυτής που ζει στο Τόκιο. "Υπάρχει το ενδεχόμενο η TEPCO να μην λέει όλη την αλήθεια. Δεν συνηθίζουν να δημοσιοποιούν όλα όσα ξέρουν".
   

Η τακτική αυτή της απόκρυψης στοιχείων είναι ενδημική στη μεγάλης κλίμακας βιομηχανία, η οποία διατηρεί αγαστές σχέσεις με κυβερνήσεις και διεθνείς παράγοντες. Χαρακτηριστικά έχει αποκληθεί "πυρηνική Μαφία της Ιαπωνίας". Παραδόξως, ο πρωθυπουργός Καν έμεινε προς μεγάλη του δυσφορία χωρίς ενημέρωση για παραπάνω από μια ώρα σχετικά με την τρίτη έκρηξη.
   

Τώρα όμως η σήψη στην καρδιά του συστήματος των επιχειρήσεων και της κυβέρνησης έρχεται πλέον στο φως. Προκαλεί την οργή μέσα στις τάξεις του λαού που έπεσε θύμα της παραπληροφόρησης, εκτέθηκε στη ραδιενέργεια και υπέστη απερίγραπτες δοκιμασίες. Ενώ οι πολίτες των ξένων χωρών βιάζονται να εγκαταλείψουν το Τόκιο μέσω των πρεσβειών τους, ο γηγενής πληθυσμός έχει εγκαταλειφθεί έρμαιο της τύχης του. Ενώ η Τράπεζα της Ιαπωνίας και οι G7 ξοδεύουν δισεκατομμύρια για τη στήριξη του γιεν, εκατοντάδες χιλιάδες έχουν μείνει χωρίς θέρμανση, στέγη, φάρμακα και τροφή. Ο Γιουχέι Σάτο, κυβερνήτης της επαρχίας της Φουκουσίμα, ανέφερε πως "οι πολίτες είναι αναστατωμένοι και εξοργισμένοι".
   

Τις προσεχείς εβδομάδες, η TEPCO και η κυβέρνηση θα κληθούν να λογοδοτήσουν για τους χειρισμούς τους σχετικά με την κρίση και την ολέθρια στάση της πυρηνικής βιομηχανίας. Ένα αδύναμο και διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα που βρίσκεται υπό πίεση θα υποστεί περαιτέρω αποδιάρθρωση. "Όλες οι ψευδαισθήσεις διαλύθηκαν", έγραψαν οι Financial Times (19-20/3/11).
   

Η κρίση έσπειρε το φόβο στις επιχειρηματικούς κύκλους σε όλο τον κόσμο, που ανησυχούν για τις παγκόσμιες επιπτώσεις του πυρηνικού νέφους. Μέσα σε λίγες ημέρες η Γερμανία ανέστειλε τη λειτουργία επτά πεπαλαιωμένων πυρηνικών αντιδραστήρων, καθώς 50.000 διαδηλωτές κατέβηκαν διαμαρτυρόμενοι στους δρόμους. Άλλες χώρες αναθεώρησαν τους σχεδιασμούς τους, ως απάντηση στις αντιδράσεις κατά της πυρηνικής ενέργειας. Σε αυτές περιλαμβάνεται και η Βρετανία που έχει ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα στην Ευρώπη, καθώς προβλέπεται να κατασκευάσει τουλάχιστον δέκα αντιδραστήρες στα επόμενα δεκαπέντε χρόνια.  
   

Πέρα από τις πολιτικές επιπτώσεις που επιφέρει το ατύχημα στη Φουκουσίμα, ο οικονομικός αντίκτυπος είναι εξίσου σοβαρός. Η βραδεία οικονομική ανάκαμψη θίγει τους πάντες. Η Ιαπωνία, η τρίτη σε μέγεθος οικονομία του κόσμου, παραμένει  επί του παρόντος ζωτικής σημασίας για την ευρωστία του παγκόσμιου συστήματος. Ο ιαπωνικός καπιταλισμός όμως κινδυνεύει με υποτροπή, καθώς το γεν ανατιμάται εξαιτίας των κερδοσκοπικών επιθέσεων, ενώ ειδικότερα οι βιομηχανίες της χώρας αντιμετωπίζουν ενεργειακό έλλειμμα, με αποτέλεσμα να υφίστανται αναστάτωση στην τροφοδοσία τους. Το G7 και η Τράπεζα της Ιαπωνίας έσπευσαν να αγοράσουν γεν για να συγκρατήσουν την αξία του. Ένα ακριβό νόμισμα θα κάνει τις εξαγωγές στις οποίες βασίζεται σε μεγάλο βαθμό η οικονομία της χώρας ακριβότερες και συνεπώς λιγότερο ανταγωνιστικές. Οι καθαρές εξαγωγές αποτέλεσαν τα 3/4 της ανάπτυξής της κατά τα δύο προηγούμενα έτη. Εάν αυτές καταρρεύσουν πλήττεται η Ιαπωνία, κατά συνέπεια και η ίδια η παγκόσμια οικονομία. Πράγματι το τελευταίο τετράμηνο το ιαπωνικό ΑΕΠ σημείωσε πτώση. Μια περαιτέρω πτώση στο τρέχον τετράμηνο -ένα καθόλα πιθανό σενάριο- θα είχε ως επακόλουθο μια διπλή ύφεση.
   

Η αλυσίδα της παγκόσμιας προσφοράς έσπασε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η βιομηχανία οχημάτων, η οποία δέχτηκε ισχυρό πλήγμα. Η Βορειοανατολική Ιαπωνία, όπου λειτουργούν η Toyota, η Honda, η Nissan και άλλες μονάδες, αποτελεί μεγάλο κέντρο παραγωγής αυτοκινήτων. Οι καπιταλιστές έσπευσαν να υιοθετήσουν τεχνικές μειωμένης αποθεματοποίησης, που εφαρμόστηκαν πρώτα από τους Ιάπωνες, για να κρατήσουν την προσφορά σε όσο το δυνατόν πιο χαμηλά επίπεδα. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει όσο δεν παρουσιάζεται κάποια αναταραχή στην αγορά. Τώρα πλέον διαφαίνονται τα αποτελέσματα αυτής της κοντόφθαλμης πολιτικής. Για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται η αναρχία που βασιλεύει στον καπιταλισμό, ο οποίος στοχεύει στο να αποσπάσει κάθε φορά το μέγιστο κέρδος από κάθε πόρο της παραγωγής, ενώ καθιστά τον εαυτό του όλο και πιο ευάλωτο. 
   

Στον τομέα της μικροηλεκτρονικής, οι ιαπωνικές εταιρείες καλύπτουν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής τεχνολογικών ανταλλακτικών και εξαρτημάτων, το 30% των flash memory που χρησιμοποιούνται στα smart phones και τις ψηφιακές κάμερες και το 10-15% της D-ram μνήμης, που αποτελεί συστατικό μέρος κάθε υπολογιστή. Η Asahi, η NH Techno και η Nippon Electric Glass είναι τρεις από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής γυαλιού για flat panels. Τα ιαπωνικά μικροεξαρτήματα αποτελούν το 1/3 του iPhone της Apple. 
   

Αυτή η αλυσίδα προσφοράς έσπασε από τις μειώσεις της παραγωγής, που οφείλονται στο ενεργειακό έλλειμμα και τις διακοπές στην παραγωγή. Από την κρίση χτυπήθηκε ακόμη ο τομέας των υποδομών και ιδιαίτερα οι μεταφορές εξαιτίας της έλλειψης ενέργειας. Επιπλέον, υπάρχουν ανησυχίες για τα λιμάνια. Τα ναυπηγεία χρειάζονται μεγάλες ποσότητες ηλεκτρισμού και νερού που δεν επαρκούν λόγω του ατυχήματος. Δεδομένης της πολυπλοκότητας των παραπάνω κατασκευαστικών διαδικασιών, ακόμη και μικρές δυσλειτουργίες μπορεί να επιβραδύνουν την παραγωγή για διάστημα μηνών.
   

Η Honda διαθέτει 113 μονάδες παραγωγής στην πληγείσα περιοχή. Αυτές θα επηρεαστούν στον ένα ή τον άλλο βαθμό. Η οικονομική αναταραχή θα έχει επιπτώσεις και σε ευρύτερη κλίμακα. Για παράδειγμα, υπήρξαν προβλήματα τροφοδοσίας στο εργοστάσιο της ίδιας επιχείρησης στο Σουίντον, την κύρια μονάδα παραγωγής της στην Ευρώπη. Η Ιαπωνία δεν είναι μόνο εξαγωγέας αλλά έχει και μεγάλη εσωτερική αγορά στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας -την τρίτη μεγαλύτερη μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ- η οποία θα επηρεαστεί και αυτή από την κρίση. 
   

Η ρευστή οικονομική κατάσταση επιδεινώνεται από την αύξηση στις τιμές του πετρελαίου, αποτέλεσμα της αστάθειας στη Μέση Ανατολή.

 

Η παραγωγή της Ιαπωνίας βρίσκεται ακόμη πολύ κάτω από τα επίπεδα της περιόδου πριν από την παγκόσμια κρίση του 2008-9. Αυτή η νέα κρίση θα έχει δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος. Η απόπειρα να σταθεροποιηθεί η κατάσταση ρίχνοντας περισσότερο χρήμα στην αγορά, θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην εκτίναξη του χρέους της χώρας. Ήδη αποτελεί το 200% επί του ΑΕΠ, το μεγαλύτερο ποσοστό στον ανεπτυγμένο κόσμο. Αυτό θα προκαλέσει νέες τρύπες στον προϋπολογισμό, καθώς η Τράπεζα της Ιαπωνίας αγοράζει όλο και μεγαλύτερο αριθμό κρατικών ομολόγων. Εάν επιβραδυνθεί ο ρυθμός ανάπτυξης τα προσεχή τετράμηνα, το χρέος της Ιαπωνίας θα φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη. Ωστόσο, δεν μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα. Τα επιτόκια βρίσκονται σε μηδενικό επίπεδο εδώ και χρόνια. Ενώ η ανοικοδόμηση θα βοηθήσει τον κατασκευαστικό τομέα να ανακάμψει και θα δώσει μια γενικότερη ώθηση στην οικονομία, θα απαιτηθεί πολύς χρόνος για να βγει η χώρα από την κρίση, το κόστος της οποίας υπολογίζεται στα 500 δισεκατομμύρια δολάρια.
   

Υπό αυτές τις συνθήκες η Ιαπωνία μπορεί να γίνει η αχίλλειος πτέρνα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Ο τομέας της πυρηνικής ενέργειας έχει υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη. Οι μονάδες παραγωγής στη Φουκουσίμα θα χρειαστεί να τεθούν εκτός λειτουργίας και πιθανώς να εθνικοποιηθούν. Η κρίση θα πλήξει την πυρηνική βιομηχανία καθώς η κυβέρνηση, βρισκόμενη υπό την πίεση μιας δύσπιστης και εξοργισμένης κοινής γνώμης, θα αναγκαστεί να επανεξετάσει τη μελλοντική της στρατηγική. Αυτό θα προκαλέσει αύξηση της ζήτησης του άνθρακα και του πετρελαίου εν μέσω μεγάλης οικονομικής αναταραχής.
   

Όλα αυτά αποδεικνύουν για άλλη μια φορά πως η οικονομία της αγοράς είναι ανίκανη να οδηγήσει την κοινωνία σε μια αρμονική ανάπτυξη. Ο στόχος του κέρδους αναπόφευκτα οδηγεί σε ελλείψεις αγαθών και διαφθορά, αποτέλεσμα των υπέρογκων ποσών χρήματος που διακινούνται.
   

Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές δεν πρέπει να αφεθούν στα χέρια των μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Η αναρχία του καπιταλισμού, που στοχεύει στη μεγιστοποίηση του κέρδους, θέτει καθημερινά σε κίνδυνο τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο φυσικός πλούτος πρέπει να αξιοποιηθεί και να σχεδιαστεί επωφελώς και να μη σπαταλιέται στο βωμό του ιδιωτικού κέρδους. Οι αντιφάσεις του συστήματος έχουν οδηγήσει στο σημερινό αδιέξοδο. Αν διατηρηθεί ο καπιταλισμός θα υπάρξουν πολύ περισσότερες καταστροφές, ακόμη μεγαλύτερες κι από αυτή της Ιαπωνίας. Ο κόσμος έχει φτάσει στο χείλος της αβύσσου εξαιτίας της ατομικής ιδιοκτησίας και της τυραννίας της αγοράς. Η Φουκουσίμα είναι ένα ζωντανό παράδειγμα όλων αυτών. Η κατάσταση απαιτεί επειγόντως ορθολογικό σχεδιασμό.
   

Μόνο με την ανατροπή του κλυδωνιζόμενου από την κρίση καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού, υπάρχει ελπίδα να αποφύγουμε έναν παρόμοιο εφιάλτη στο μέλλον. Μόνο τότε μπορούμε να διαχειριστούμε δημοκρατικά το σύνολο του φυσικού και ανθρώπινου πλούτου, όταν οι ανάγκες των εργαζόμενων αποκτήσουν απόλυτη προτεραιότητα έναντι της παρανοϊκής απληστίας των πολυεθνικών εταιρειών. Μόνο τότε η επιστήμη θα καταστεί ο υπηρέτης της ανθρώπινης προόδου και ανάπτυξης και όχι ο σκλάβος των δισεκατομμυριούχων κερδοσκόπων. Αυτό είναι το μάθημα που μας διδάσκει η ιαπωνική καταστροφή.