Κούβα: Προς το σοσιαλισμό ή τον καπιταλισμό;

Οι εορτασμοί για τα 51 χρόνια της Κουβανικής Επανάστασης έληξαν γρήγορα στην Αβάνα, άμεση απόρροια των κυβερνητικών εξαγγελιών της 13ης Σεπτεμβρίου. Η Κούβα, έχει χτυπηθεί σκληρά από την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση και για να αντιμετωπίσει την ύφεση, η κουβανική κυβέρνηση εξήγγειλε σαρωτικές αλλαγές στην οικονομία της χώρας.
Οι εξαγγελίες αυτές, περιλαμβάνουν την απόλυση και μετάταξη αρχικά 500.000 εργαζομένων του δημοσίου τομέα και στη συνέχεια, μέχρι το Μάρτιο του 2001 απόλυση άλλων 500.000 (συνολικά το 17% των εργαζομένων της χώρας). Επίσης, οι μισθοί θα συνδεθούν με την παραγωγικότητα των εργαζομένων, ενώ τα  επιδόματα ανεργίας και οι υπηρεσίες πρόνοιας περιορίζονται σημαντικά. Παράλληλα, αυξάνονται οι άδειες ιδιοκτησίας μικρών επιχειρήσεων και για πρώτη φορά μετά το 1959, θα τους δοθεί το δικαίωμα να προσλάβουν προσωπικό, ενώ επεκτείνονται χρονικά οι ενοικιάσεις γης σε ξένες (τουριστικές κυρίως) επιχειρήσεις.

Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν, εξαιτίας της κρίσης, ουσιαστικά προωθούν την ανισότητα στην κουβανική κοινωνία, ενισχύοντας την ιδιωτική συγκέντρωση κεφαλαίου, ενώ υπονομεύουν σοβαρά τη σχεδιασμένη οικονομία και ξεκινούν διαδικασίες προς την αποκατάσταση του καπιταλισμού. Ο λόγος, που οδήγησε στη λήψη τέτοιων μέτρων είναι απλός. Η κουβανική οικονομία εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από την παγκόσμια οικονομία και ως εκ τούτου, επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις της. Η τεράστια άνοδος της τιμής του πετρελαίου και των τροφίμων (που έχει ανάγκη η Κούβα), καθώς και η κατακόρυφη πτώση της τιμής του νικελίου (που είναι από τα βασικά εξαγωγικά προϊόντα της Κούβας), οδήγησαν σε ύφεση την οικονομία. Την κατάσταση επιδείνωσε, η πτώση στην τουριστική κίνηση και η μείωση των εμβασμάτων των Κουβανών του εξωτερικού, δύο πολύ σημαντικές πηγές πόρων για την οικονομία της χώρας.

Ο συνδυασμός όλων αυτών των παραμέτρων έχει φέρει σε δεινή οικονομική θέση την Κούβα, η οποία είναι αναγκασμένη να εισάγει από το εξωτερικό τρόφιμα και βιομηχανικά προϊόντα. Έτσι, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές υπηρεσιών (κυρίως γιατρών στη Βενεζουέλα) για να μπορεί να έχει πρόσβαση σε «σκληρά» νομίσματα, ώστε να μπορεί πραγματοποιεί αυτές τις απαραίτητες εισαγωγές.

Αυτό αποδεικνύει στην πράξη την αδυναμία να χτιστεί ο σοσιαλισμός σε μία χώρα. Αυτό ίσχυσε για την ΕΣΣΔ, πόσο μάλλον για ένα μικρό νησί με μικρή παραγωγική βάση, μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη μεγαλύτερη ιμπεριαλιστική δύναμη.

   
Όμως, ποια θα είναι τα αποτελέσματα των μέτρων αυτών στη σχεδιασμένη οικονομία της Κούβας σήμερα; Γενικά, στη μετάβαση στον σοσιαλισμό, κάποια καπιταλιστικά στοιχεία, όπως μικρές επιχειρήσεις και μικρά αγροκτήματα μπορούν να συνυπάρχουν παράλληλα με τη δημοκρατικά σχεδιασμένη οικονομία. Η εθνικοποίηση κάθε μικρής επιχείρησης, ήταν πάντα μια σταλινική καρικατούρα. Τα στοιχεία αυτά δεν αποτελούν, από μόνα τους, απειλή για το σοσιαλισμό, με τη βασική προϋπόθεση όμως ότι οι τομείς-κλειδιά της οικονομίας παραμένουν στα χέρια του κράτους και ότι το κράτος και η βιομηχανία παραμένουν υπό την εξουσία της εργατικής τάξης. Με αυτή μόνο την προϋπόθεση, μπορεί να επιτραπεί ένας μικρός ιδιωτικός τομέας, κάτι που έκαναν και οι μπολσεβίκοι τη δεκαετία του 1920 με τη ΝΕΠ, εξαιτίας των δυσμενών οικονομικών συνθηκών και της απομόνωσης που αντιμετώπιζαν.
Οι ομοιότητες όμως σταματούν εδώ. Η διαφορά εκείνης της περιόδου με την Κούβα του σήμερα είναι ότι οι κρατικές επιχειρήσεις βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση, εξαιτίας των πολλών χρόνων γραφειοκρατικής κακοδιαχείρισης και σπατάλης. Στην Κούβα, η σχεδιασμένη οικονομία στραγγαλίζεται από τη διαφθορά και τη διαχείριση προς όφελος ενός στρώματος γραφειοκρατίας, που ζει σε καλύτερες συνθήκες σε σχέση με τις μάζες και έχει χάσει την πίστη του στις ιδέες του σοσιαλισμού. Έτσι, όπως συνέβη και στην ΕΣΣΔ, οι εργάτες δε νιώθουν ότι τους ανήκουν οι βιομηχανίες στις οποίες δουλεύουν και δεν ενδιαφέρονται για έννοιες όπως παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητα και με αυτά τα μέτρα, ανοίγει ένα χάσμα μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα που μπορεί να αποξενώσει το λαό από τις ιδέες της επανάστασης.

Όσο το κράτος δεν μπορεί να παράγει καλής ποιότητας αγαθά, τόσο θα ενισχύεται ο ιδιωτικός τομέας εις βάρος της σχεδιασμένης οικονομίας. Και κατ΄ επέκταση  όσο ενισχύεται ο ιδιωτικός τομέας, τόσο θα αναδύονται και τα καπιταλιστικά στοιχεία στην κοινωνία. Ο κύριος κίνδυνος για τη σχεδιασμένη οικονομία δεν προέρχεται από κάποιες μικρές επιχειρήσεις, αλλά από τη διείσδυση της παγκόσμιας οικονομίας στην Κούβα και από εκείνα τα μέλη της γραφειοκρατίας που προτιμούν την οικονομία της αγοράς από τη κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία.

Ήδη, στελέχη της κουβανικής γραφειοκρατίας μιλούν για την υιοθέτηση του «κινέζικου δρόμου», ουσιαστικά δηλαδή για την αποκατάσταση του καπιταλισμού. Αλλά, μια καπιταλιστική Κούβα δεν θα θυμίζει την Κίνα, που έχει τεράστια  παραγωγική βάση, αλλά το Ελ Σαλβαδόρ ή τη Νικαράγουα μετά τη νίκη της αντεπανάστασης, μια κατάσταση όμοια με εκείνη πριν το 1959, μια κατάσταση απίστευτης φτώχειας, εξαχρείωσης και ημι-αποικιακής εξάρτησης.

 

Η μόνη οριστική διέξοδος για τα προβλήματα της Κούβας δεν μπορεί παρά να είναι η διεθνοποίηση της επανάστασης. Μόνο έτσι μπορεί ένα εργατικό κράτος να προστατευτεί επαρκώς από τις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις (οικονομικές και μη) αλλά και να αντιμετωπίσει την αναρχία της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Όταν η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπιζε παρόμοια προβλήματα, οι Λένιν και Τρότσκι έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στο χτίσιμο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η σταλινική θεωρία του «χτισίματος του σοσιαλισμού σε μία χώρα» είναι κάτι ξένο προς τη μαρξιστική ιδεολογία.

Σήμερα, η επανάσταση στη Βενεζουέλα δίνει στήριξη στην Κούβα και το κάλεσμα του Τσάβες για την Πέμπτη Διεθνή μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για την ανάπτυξη των επαναστατικών διαδικασιών σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και όχι μόνο. Αντί να συνδιαλέγεται με τους καπιταλιστές, η κουβανική κυβέρνηση θα έπρεπε να στηρίζει ουσιαστικά και με όλες τις δυνάμεις της τη νίκη της επανάστασης στη Λατινική Αμερική αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η στήριξη αυτή πρέπει να είναι και υλική, αλλά πολύ περισσότερο πρέπει να επικεντρωθεί στη μετάδοση της εμπειρίας της Κούβας: ότι δηλαδή, χωρίς την εθνικοποίηση των βασικών τομέων της οικονομίας, η επανάσταση θα σβήσει.

Ωστόσο, ασφαλώς η Κούβα δεν μπορεί να περιμένει μέχρι τη νίκη της επανάστασης παγκοσμίως, για να αντιμετωπίσει τα σημερινά προβλήματα. Χρειάζονται άμεσα μέτρα για τα άμεσα προβλήματα. Ο κουβανικός λαός έχει αποδείξει ότι μπορεί να κάνει μεγάλες θυσίες για το μέλλον της επανάστασης. Αλλά, αυτές οι θυσίες θα πρέπει να γίνουν από όλους, χωρίς προνόμια και ειδική μεταχείριση προς όφελος μιας μικρής κάστας γραφειοκρατών. Ο μόνος τρόπος για να αυξηθεί η παραγωγικότητα των εργαζομένων είναι να ενισχυθεί στο μέγιστο βαθμό η εργατική δημοκρατία στους χώρους δουλειάς, την κοινωνία και το κράτος. Πρέπει να επιστρέψουμε στις προτάσεις του Λένιν στο Κράτος και Επανάσταση για την αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας: αιρετοί και ανακλητοί αντιπρόσωποι, μισθοί των αξιωματούχων ίσοι με εκείνους ενός ειδικευμένου εργάτη, κυκλική εναλλαγή στα αξιώματα και πολιτοφυλακές αντί στρατού. Μόνο σε μια τέτοια βάση, μπορεί να προστατευτεί η σοσιαλιστική βάση της κουβανικής επανάστασης απέναντι στα καπιταλιστικά στοιχεία μέσα στην κοινωνία.

Ήδη στην Κούβα, εμφανίζονται τάσεις και διεργασίες που αμφισβητούν τη γραφειοκρατία και τη ροπή της προς την αποκατάσταση του καπιταλισμού. Απέναντι στις διαθέσεις της γραφειοκρατίας, βρίσκεται ο λαός της Κούβας που θέλει να υπερασπιστεί την επανάσταση από τον ιμπεριαλισμό, αλλά και από τις εγχώριες επιθέσεις. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμα δεν υπάρχει μια εναλλακτική που να πρεσβεύει τον επαναστατικό διεθνισμό και την εργατική δημοκρατία, ώστε να γίνει πόλος έλξης για τα εκατομμύρια των Κουβανών που υπερασπίζονται την επανάστασή τους. Με άλλα λόγια για να προχωρήσουμε  μπροστά, πρέπει πρώτα να γυρίσουμε πίσω στο πρόγραμμα του Λένιν!