Την Τρίτη 27 Σεπτεμβρίου, ο κατηγορίας 3 τυφώνας Ίαν χτύπησε την Κούβα, πλήττοντας το νησί για επτά ώρες με ανέμους που έφτασαν τις ριπές των 200 χιλιομέτρων ανά ώρα. Το μάτι του κυκλώνα βρισκόταν για μιάμιση ώρα πάνω από την πόλη Πινάρ ντελ Ρίο, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, που επλήγη περισσότερο από τον τυφώνα, αφήνοντας πίσω του σκηνές εκτεταμένης καταστροφής.
Πριν φύγει από το νησί για τη Φλόριντα, ο Ίαν ενισχύθηκε φτάνοντας την κατηγορία 4, με ανέμους έως και 250 χλμ/ώρα, και έπληξε επίσης άλλες δυτικές επαρχίες της Κούβας με ισχυρούς ανέμους που ξερίζωσαν δέντρα σε μεγάλη κλίμακα στην πρωτεύουσα Αβάνα. Ο αντίκτυπος της καταιγίδας, που από πολλούς περιγράφεται ως ο χειρότερος των τελευταίων 20 ετών, άφησε ολόκληρο το νησί χωρίς ρεύμα από το βράδυ της Τρίτης.
Η Κούβα, συχνά θύμα τροπικών καταιγίδων κάθε είδους, διαθέτει ένα αποτελεσματικό σύστημα πολιτικής προστασίας για την πρόληψη των καταστροφών, και έχει αναγνωριστεί από τον ΟΗΕ ως «χώρα – πρότυπο στη διαχείριση κινδύνου τυφώνων». Σύμφωνα με μια στατιστική μελέτη του Κουβανικού Ινστιτούτου Μετεωρολογίας, ένας πολίτης των ΗΠΑ έχει 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει όταν πληγεί από τυφώνα συγκριτικά με έναν Κουβανό πολίτη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, 50.000 άνθρωποι απομακρύνθηκαν πριν από την άφιξη της καταιγίδας, κυρίως στο Πινάρ ντελ Ρίο.
Χάρη σε αυτά τα μέτρα, οι απώλειες ζωών ήταν ελάχιστες, έχουν αναφερθεί δύο θάνατοι μέχρι στιγμής, αν και οι υλικές ζημιές ήταν πολύ εκτεταμένες, ιδιαίτερα στο Πινάρ ντελ Ρίο, πλήττοντας σπίτια, εμπορικούς χώρους, εταιρείες, τη συγκομιδή καπνού και άλλα. Ταξιαρχίες από όλη τη χώρα ταξίδεψαν στην επαρχία για να βοηθήσουν σε εργασίες απομάκρυνσης συντριμμιών.
Η αλήθεια όμως είναι ότι ο Ίαν χτύπησε την Κούβα σε μια στιγμή ιδιαίτερης αδυναμίας. Οι διακοπές ρεύματος είχαν επιδεινωθεί τους τελευταίους μήνες και είχαν προκαλέσει σποραδικές διαμαρτυρίες σε διάφορες φτωχές γειτονιές της Αβάνας. Ο λόγος για αυτό; Ένας συνδυασμός του παλαιού εξοπλισμού παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, ο οποίος σχεδόν στο σύνολό του βρίσκεται στο τέλος της περιόδου λειτουργικότητάς του και δεν μπορεί να αντικατασταθεί λόγω έλλειψης σκληρού νομίσματος για την εισαγωγή νέου εξοπλισμού· αλλά και η έλλειψη καυσίμων, η οποία με τη σειρά της σχετίζεται με την έλλειψη σκληρού νομίσματος για την εισαγωγή τους σε μια περίοδο που οι τιμές τους έχουν αυξηθεί κατακόρυφα.
Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί η γενική κατάσταση της υποβάθμισης των υποδομών στην Κούβα, συμπεριλαμβανομένης της επισφαλούς κατάστασης μεγάλου αριθμού κατοικιών στην πρωτεύουσα. Αυτό είναι αποτέλεσμα της έλλειψης επενδύσεων, και πάλι λόγω της έλλειψης συναλλάγματος για την αγορά των απαραίτητων υλικών και εξοπλισμού. Με τους απαραίτητους πόρους, θα ήταν επίσης δυνατή η ανανέωση του δικτύου διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, για παράδειγμα υπογειοποιώντας μέρος της καλωδίωσης, εκσυγχρονίζοντας τους υποσταθμούς, αποκτώντας περισσότερες γεννήτριες έκτακτης ανάγκης για βασικές υπηρεσίες κ.λπ.
Χειροτέρευση
Αν συνεχίσουμε να ξετυλίγουμε το νήμα, θα δούμε ότι η έλλειψη ξένου συναλλάγματος για εισαγωγές από την παγκόσμια αγορά, εν προκειμένω εξοπλισμού ηλεκτροπαραγωγής και καυσίμων για αυτήν, σχετίζεται και με κάποια άλλα προβλήματα που έπληξαν το νησί τα τελευταία χρόνια. Τουλάχιστον τρία από αυτά μπορούν να αναφερθούν: η αυστηροποίηση των μέτρων αποκλεισμού της Κούβας από τον πρώην Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ (τα οποία ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν δεν έχει αναιρέσει), ο αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 στον τουρισμό (μία από τις κύριες πηγές εισοδήματος του νησιού) και ο αντίκτυπος που είχαν στον τουρισμό της χώρας, μετά την πανδημία, οι κυρώσεις στη Ρωσία και το κλείσιμο του εναέριου χώρου για τα ρωσικά αεροπλάνα.
Σε αυτό πρέπει να προστεθούν παράγοντες οι οποίοι υπήρχαν ήδη στο παρελθόν, όπως η οικονομική κρίση στη Βενεζουέλα που περιόρισε τη βοήθεια που μπορούσε να προσφέρει η Μπολιβαριανή Επανάσταση στην Κούβα· και η άνοδος του Μπολσονάρο στην εξουσία στη Βραζιλία που σήμανε την απέλαση των Κουβανών γιατρών (η εξαγωγή ιατρικών υπηρεσιών είναι μια άλλη από τις κύριες πηγές εισοδήματος για τη χώρα).
Προφανώς σε όλους αυτούς τους παράγοντες πρέπει να προστεθεί και η γραφειοκρατία, με ό,τι απορρέει από αυτήν: αναποτελεσματικότητα, κακοδιαχείριση, σπατάλη, διαφθορά και προνόμια για λίγους σε βάρος της πλειοψηφίας.
Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου, καθώς το μπλακ άουτ συμπλήρωνε τρία 24ωρα, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις σε ορισμένες γειτονιές της πρωτεύουσας, όπως οι Σέρρο, Αρόγιο Ναράνχο, και Πλάγια, μεταξύ άλλων, και σύμφωνα με ορισμένες αναφορές και σε μεμονωμένες περιοχές στο Χολγκουίν και στο Ματάνσας. Εκτός από το πρόβλημα του γενικού μπλακ άουτ, η κατάσταση στην Αβάνα επιδεινώθηκε από την πτώση πολλών δέντρων που προκάλεσαν ζημιές στα καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις η παροχή αποκαταστάθηκε αλλά έπεσε ξανά λόγω βραχυκυκλωμάτων που προκλήθηκαν από ζημιές στο δίκτυο. Την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου οι διαμαρτυρίες επαναλήφθηκαν.
Οι διαμαρτυρίες αντανακλούν την απογοήτευση λόγω της άμεσης κατάστασης έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος και σε πολλές περιπτώσεις, επίσης, νερού (λόγω της έλλειψης τροφοδοσίας στα αντλιοστάσια) και του αντίκτυπου που είχε αυτό στην καθημερινή ζωή· για παράδειγμα η ζημιά σε τρόφιμα που αποθηκεύονται σε καταψύκτες (στο πλαίσιο των γενικών ελλείψεων), η αδυναμία χρήσης ανεμιστήρων τις ζεστές νύχτες, το γενικό κλείσιμο καταστημάτων προμηθειών κ.λπ.
Αλλά οι διαδηλώσεις αντανακλούσαν επίσης μια αυξανόμενη δυσαρέσκεια για τη συσσώρευση προβλημάτων πριν από την καταιγίδα (διακοπές ρεύματος, ελλείψεις, πληθωρισμός), η οποία έχει οδηγήσει σε ένα από τα μεγαλύτερα μεταναστευτικά κύματα στην ιστορία της χώρας (περίπου 180.000 Κουβανοί έχουν φτάσει στις ΗΠΑ μέσα σε ένα έτος).
Πρέπει να δούμε τις διαμαρτυρίες στις σωστές τους διαστάσεις. Μιλάμε για ομάδες δεκάδων, το πολύ εκατό ατόμων, που διαμαρτύρονται στις γωνιές των δρόμων, σε ορισμένες περιπτώσεις κλείνοντας τους δρόμους και χτυπώντας κατσαρόλες και τηγάνια, απαιτώντας την αποκατάσταση της ηλεκτροδότησης.
Η κατάσταση για μερικές μέρες ήταν πολύ μπερδεμένη. Χωρίς παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, δεν υπήρχε τρόπος να χρησιμοποιηθούν τα μέσα ενημέρωσης για την πληροφόρηση του πληθυσμού σχετικά με την πρόοδο της διαδικασίας αποκατάστασης του εθνικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας. Όλα αυτά συνέβαλαν στις διαμαρτυρίες. Αλλά δεν είναι λιγότερο αλήθεια ότι υπάρχει ένα τμήμα του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων στις πιο φτωχές γειτονιές της πρωτεύουσας, που έχει χάσει κάθε εμπιστοσύνη στην ικανότητα της κυβέρνησης να λύσει τα προβλήματα.
Αντίθετα, αντί τα προβλήματα να επιλύονται, η κατάσταση χειροτερεύει και για πολλούς φαίνεται να μην υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ. Τα οικονομικά μέτρα της κυβέρνησης, όπως η Νομισματική Αναδιοργάνωση του Ιανουαρίου του 2021, απλώς επιδείνωσαν την κατάσταση.
Αυτό ήταν το έδαφος στο οποίο πραγματοποιήθηκαν οι διαμαρτυρίες της 11ης Ιουλίου πέρυσι. Αξιοποιήθηκαν πολιτικά από την αντεπανάσταση, αν και προήλθαν, εν μέρει, από μια φυσική δυσαρέσκεια ενός τμήματος του πληθυσμού που περιλαμβάνει πολλούς ανθρώπους από φτωχές γειτονιές, οι οποίοι επλήγησαν περισσότερο από την κρίση.
Στις διαδηλώσεις των τελευταίων δύο ημερών, ο κόσμος φώναζε κυρίως: «φέρτε πίσω το ρεύμα», αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις «Ελευθερία!» και κάποιοι φώναζαν το σύνθημα της αντεπανάστασης «Πατρίδα και Ζωή» (Patria y Vida), αν και αυτό δεν ήταν το πιο διαδεδομένο σύνθημα. Την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου, οι κρατικοί αξιωματούχοι βγήκαν έξω για να δώσουν εξηγήσεις και οι διαμαρτυρίες ηρέμησαν, όμως σε άλλες περιπτώσεις δέχθηκαν φωνές από τα πλήθη.
Αναφερόμενος στις διαμαρτυρίες, ο γραμματέας του Κόμματος στην Αβάνα, Λουίς Αντόνιο Τόρες Ιριμπάρ, δήλωσε: «Αντιμετωπίσαμε μεμονωμένες καταστάσεις στην επαρχία όπου υπήρχαν παράπονα ανθρώπων για την κατάσταση με το νερό, την κατάσταση με το ρεύμα, και την απώλεια τροφίμων λόγω έλλειψης ηλεκτροδότησης. Θεωρούμε αυτά τα παράπονα δίκαια».
Ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει η επανάσταση
Οι διαμαρτυρίες, μέχρι στιγμής, δεν φαίνεται να συνεχίζονται και ο αριθμός τους είναι αρκετά μικρός. Την Παρασκευή, η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος είχε ήδη αποκατασταθεί στο 59% των καταναλωτών στην πρωτεύουσα και η κατάσταση αναμένεται να επανέλθει στο φυσιολογικό μέσα στο Σαββατοκύριακο.
Το να υπερβάλλουμε ως προς το μέγεθος των διαδηλώσεων, όπως κάνουν η αντεπανάσταση και τα διεθνή καπιταλιστικά ΜΜΕ (ενώ συστηματικά αγνοούν, για παράδειγμα, τις δεκάδες χιλιάδες που διαδηλώνουν στην Αϊτή), θα ήταν λάθος. Αλλά θα ήταν επίσης σοβαρό λάθος να τις υποτιμήσουμε. Ο κίνδυνος έγκειται στο ότι σε συνθήκες σοβαρής οικονομικής επιδείνωσης και ελλείψεων, η δίκαιη δυσαρέσκεια ενός τμήματος του πληθυσμού θα κεφαλαιοποιηθεί για άλλη μια φορά από την αντεπανάσταση και θα εργαλειοποιηθεί για να δημιουργηθεί ένα κίνημα που θα οδηγήσει στην καπιταλιστική παλινόρθωση στην Κούβα.
Ας είμαστε ξεκάθαροι. Μια καπιταλιστική Κούβα δεν θα ήταν μια κυρίαρχη χώρα ικανή να παρέχει στους πολίτες της άφθονα αγαθά. Αντίθετα, μια καπιταλιστική Κούβα θα ήταν μια χώρα ντε φάκτο αποικισμένη από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, στην οποία οι ανισότητες θα αυξάνονταν μαζικά, τα επιτεύγματα της επανάστασης σε τομείς όπως η στέγαση, η εκπαίδευση και η υγεία θα καταστρέφονταν, και τα προβλήματα των ελλείψεων για τους φτωχότερους στην πραγματικότητα θα χειροτέρευαν.
Δεν έχετε παρά να δείτε άλλα νησιά της Καραϊβικής για να καταλάβετε. Πάρτε για παράδειγμα το Πουέρτο Ρίκο. Μόλις πριν από λίγα χρόνια, ο τυφώνας Μαρία προκάλεσε εκτεταμένο μπλακ άουτ στο νησί, από το οποίο ανέκαμψε πλήρως μόνο μετά από 11 μήνες. Ο πρόσφατος τυφώνας Φιόνα (λιγότερο ισχυρός από τον Ίαν) προκάλεσε επίσης μπλακ άουτ που κράτησε πάνω από μια εβδομάδα. Μεταξύ των επιβαρυντικών αιτιών εδώ είναι η ιδιωτικοποίηση της υπηρεσίας ηλεκτρικής ενέργειας στην πολυεθνική LUMA, η κατασπατάληση χρημάτων των ταμείων ανασυγκρότησης που ελέγχονται από τις ΗΠΑ, ο αποκλεισμός ενός δεξαμενόπλοιου καυσίμων για παραβίαση του αποικιακού νόμου Τζόουνς (που απαιτεί όλη η κυκλοφορία μεταξύ ΗΠΑ και Πουέρτο Ρίκο να πραγματοποιείται αποκλειστικά με πλοία υπό τη σημαία των ΗΠΑ) κ.λπ.
Μια καπιταλιστική Κούβα θα ήταν ένα μείγμα μεταξύ Πουέρτο Ρίκο, Αϊτής και Δομινικανής Δημοκρατίας: θα υπόκειται σε ιμπεριαλιστική κυριαρχία, μαζική φτώχεια, τεράστια ανισότητα, καταστροφή του δημόσιου συστήματος υγείας και εκπαίδευσης, μαζική μετανάστευση.
Μια διεθνιστική, σοσιαλιστική λύση
Ποια είναι η λύση; Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κουβανική Επανάσταση έχουν μία προέλευση: την απομόνωση της επανάστασης σε μια οικονομικά καθυστερημένη χώρα. Ακόμη και η γραφειοκρατία, τελικά, είναι το αποτέλεσμα αυτής της απομόνωσης (όπως συνέβη με την άνοδο της γραφειοκρατίας στην ΕΣΣΔ).
Στην Κούβα, οι επαναστάτες πρέπει να πολεμήσουν τη γραφειοκρατία, γιατί η ίδια η ύπαρξή της αποτελεί απειλή για την επανάσταση και επειδή σημαντικά τμήματά της πιέζουν προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης του καπιταλισμού «α λα Κίνα» ή «α λα Βιετνάμ».
Αλλά πάνω από όλα, είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε μια διεθνιστική οπτική. Η μοίρα της Κουβανικής Επανάστασης συνδέεται με την πορεία της σοσιαλιστικής επανάστασης, πρώτα από όλα στη Λατινική Αμερική, αλλά και στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Κάποιος μπορεί να πει ότι αυτό είναι ουτοπικό, ότι χρειάζονται «ρεαλιστικές» λύσεις «εδώ και τώρα». Παραχωρήσεις στην καπιταλιστική αγορά; Άνοιγμα στις ξένες επενδύσεις; Ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα; Μερικά από αυτά τα μέτρα μπορεί να είναι απαραίτητα, ως ένα αναγκαστικό βήμα πίσω, αλλά όταν εφαρμοστούν αναπόφευκτα διαβρώνουν τη σχεδιασμένη οικονομία εκ των έσω και υπονομεύουν τα θεμέλια της επανάστασης.
Αλλά, είναι πράγματι ουτοπικό να μιλάμε για σοσιαλιστική επανάσταση σήμερα; Βρισκόμαστε σε μια περίοδο ιστορικής κρίσης του καπιταλισμού, ο καπιταλιστικός κόσμος εισέρχεται ξανά σε μια βαθιά ύφεση που ήδη τροφοδοτεί την ταξική πάλη. Η πρόσφατη εξέγερση στη Σρι Λάνκα, οι εξεγερτικές διαδικασίες στα τέλη του 2019 στον Ισημερινό και τη Χιλή, η γενική απεργία στην Κολομβία πριν από ένα χρόνο, η γενική απεργία στον Ισημερινό πριν από λίγους μήνες, το συνεχιζόμενο ηρωικό κίνημα των μαζών στην Αϊτή. Ξανά και ξανά, οι μάζες έχουν δείξει ότι είναι πρόθυμες να πολεμήσουν και να θυσιαστούν για να βάλουν ένα τέλος στην εκμετάλλευση.
Αλλά δεν βλέπουμε μόνο σε χώρες κυριαρχούμενες από τον ιμπεριαλισμό μια αυξανόμενη αμφισβήτηση του καπιταλισμού. Γινόμαστε μάρτυρες μιας δυναμικής τάσης δημιουργίας συνδικάτων στις ΗΠΑ, ενός απεργιακού κύματος στη Βρετανία, και παντού βλέπουμε τη συσσώρευση δυσαρέσκειας και πολιτικής πόλωσης (ναι, και προς τα δεξιά, αλλά και προς τα αριστερά). Τί είναι αυτό που λείπει; Σε όλες αυτές τις διαδικασίες, ο παράγοντας που απουσίαζε ήταν αυτός της επαναστατικής ηγεσίας που θα αναλάμβανε τα καθήκοντα που τέθηκαν, και που θα μπορούσε να οδηγήσει την τάξη μας στη νίκη.
Η Κουβανική Επανάσταση πρέπει να εισέλθει σε αυτό το ευρύ διεθνές ρεύμα. Δυστυχώς, η εξωτερική πολιτική της κουβανικής ηγεσίας φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από τη γεωπολιτική και τον άμορφο «αντι-νεοφιλελευθερισμό» παρά από την ιδέα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Στην περίπτωση της Βενεζουελάνικης Επανάστασης, ήταν απαραίτητο να τονιστεί η ανάγκη μίμησης του παραδείγματος της ίδιας της Κουβανικής Επανάστασης, δηλαδή η ανάγκη κατάργησης του καπιταλισμού ως ο μόνος τρόπος για μια αυθεντική εθνική απελευθέρωση. Δυστυχώς έγινε το αντίθετο.
Τέλος, είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων οφείλεται και στην κλιματική αλλαγή, που οφείλεται στην καπιταλιστική δίψα για βραχυπρόθεσμα κέρδη. Αν δεν βάλουμε τέλος στο καπιταλιστικό σύστημα, τότε θα βάλει αυτό τέλος στον ανθρώπινο πολιτισμό σε όλο τον πλανήτη.
Δεν έχουμε όλο το χρόνο στη διάθεσή μας. Η αίσθηση του επείγοντος είναι απαραίτητη. Η υπεράσπιση της Κουβανικής Επανάστασης είναι καθήκον, και αυτή η υπεράσπιση είναι άνευ όρων. Πρέπει να πολεμήσουμε την ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και τις προσπάθειες καπιταλιστικής παλινόρθωσης, από όπου και αν προέρχονται. Αλλά ταυτόχρονα πρέπει να πούμε ξεκάθαρα ότι η διέξοδος από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η επανάσταση είναι η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας με την εργατική δημοκρατία και το σπάσιμο της απομόνωσης της Κούβας μέσω του προλεταριακού διεθνισμού.
Χόρχε Μαρτίν, 1 Οκτωβρίου 2022
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Αυγέρος
