Ποιος είναι ο ρόλος της Κίνας σήμερα; Ενώ ορισμένοι στην Αριστερά πανηγυρίζουν για τις φιλοδοξίες της Κίνας να λειτουργεί ως αντίβαρο στις ΗΠΑ, ο καπιταλισμός έχει αποκατασταθεί εδώ και καιρό στην Κίνα και σήμερα αυτή έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ανερχόμενης ιμπεριαλιστικής δύναμης. Η «πολυπολικότητα» δεν θα ωφελήσει τους εργαζόμενους του κόσμου, οι οποίοι πρέπει να εμπιστευτούν αποκλειστικά τις δικές τους δυνάμεις για να αποτινάξουν τα δεσμά του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού διεθνώς.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι η απομαγνητοφώνηση μιας ομιλίας που εκφώνησε ο Χόρχε Μαρτίν πέρυσι στο Φεστιβάλ Revolution, το ετήσιο κομμουνιστικό «Σχολείο» που διοργανώνει το βρετανικό τμήμα της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης (IMT).
Πρώτα απ’ όλα, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Στα δυτικά ΜΜΕ, και μεταξύ των πολιτικών ηγετών του δυτικού ιμπεριαλισμού στη Βρετανία, στις ΗΠΑ κλπ., υπάρχει μια μόνιμη αντί-κινεζική εκστρατεία. Λένε ότι «η Κίνα είναι κακή», ότι «η Κίνα κάνει όλα αυτά τα κακά πράγματα» (τα οποία προφανώς κάνουν και οι ίδιοι), ότι «η Κίνα ραδιουργεί και χειραγωγεί», ότι φαίνεται να πληρώνει κάποιους ανθρώπους στο Γουέστμινστερ για να επηρεάζει πολιτικούς, λες και αυτό δεν συμβαίνει ποτέ σε αυτή τη χώρα, και άλλα τέτοια.
Η παρούσα ομιλία δεν είναι μια αντί-κινεζική ομιλία, αλλά μια κομμουνιστική προσπάθεια να κατανοήσουμε τι είναι η Κίνα και τι ρόλο παίζει στις παγκόσμιες σχέσεις. Είμαστε διεθνιστές και δεν υποστηρίζουμε τη δική μας άρχουσα τάξη. Δεν υπερασπιζόμαστε τα «δικαιώματα» της δικής μας ιμπεριαλιστικής άρχουσας τάξης. Θέλουμε να αναλύσουμε την κατάσταση από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργατικής τάξης – της εργατικής τάξης στην Κίνα και της εργατικής τάξης σε όλο τον κόσμο. Είναι σημαντικό για τους κομμουνιστές να κατανοήσουν τις παγκόσμιες σχέσεις και πού βασίζονται.
Το σημείο εκκίνησης είναι το εξής: Η Κίνα είναι μια καπιταλιστική χώρα και είναι μια τέτοια εδώ και αρκετό καιρό. Προσπαθώ να χρησιμοποιήσω τα επίσημα κινεζικά στοιχεία. Δεν θα έλεγα ότι ορισμένα από αυτά τα στοιχεία πρέπει να λαμβάνονται με επιφύλαξη, αλλά πρέπει να γίνουν κατανοητά, διότι μερικές φορές οι ορισμοί του τι είναι ιδιωτική εταιρεία ή μικτή εταιρεία ή κρατική εταιρεία είναι λίγο περίπλοκοι και δεν ανταποκρίνονται απαραίτητα σε αυτό που συνήθως καταλαβαίνουμε. Αλλά σύμφωνα με τα επίσημα κινεζικά στοιχεία, ο ιδιωτικός τομέας, που ορίζεται αυστηρά ως οι επιχειρήσεις με λιγότερο από 10% κρατική συμμετοχή το πρώτο εξάμηνο του 2023, ήταν περίπου το 40% του ΑΕΠ. Αυτό ήταν το χαμηλότερο σημείο στο οποίο έχει πέσει αυτό το ποσοστό από το 2019.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο ιδιωτικός τομέας μειώθηκε λίγο και ο κρατικός τομέας αντίστοιχα αυξήθηκε. Ο ιδιωτικός τομέας έφτασε στο ανώτατο σημείο του, στο 55% του ΑΕΠ, το 2021. Αλλά νομίζω ότι το ζήτημα δεν είναι να εξετάσουμε μόνο το βάρος του ιδιωτικού τομέα, αλλά επίσης, να δούμε και προς τα πού δείχνει το βέλος. Ποια είναι η κατεύθυνση της διαδικασίας; Το 2010, ο ιδιωτικός τομέας που ορίζεται με τον παραπάνω τρόπο ήταν μόνο το 8% του ΑΕΠ, ενώ τώρα είναι γύρω στο 50%.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, πάνω από το 80% του βιομηχανικού εργατικού δυναμικού, δηλαδή των εργαζομένων που εργάζονται ειδικά στη βιομηχανία, είναι στον ιδιωτικό τομέα. Ο ιδιωτικός τομέας συνεισφέρει το 50% των εξαγωγών, και οι εξαγωγές αποτελούν προφανώς σημαντικό μέρος της κινεζικής οικονομίας, περισσότερο από ό,τι σε πολλές άλλες καπιταλιστικές χώρες.
Το 2011, δηλαδή όταν η διαδικασία αυτή βρισκόταν ακόμη στην αρχή ή είχε ξεκινήσει ίσως 10 χρόνια νωρίτερα, ο Σεν Ντανγιάνγκ, εκπρόσωπος του κινεζικού Υπουργείου Εμπορίου, δήλωσε ότι «μετά από 30 χρόνια μεταρρυθμίσεων και ανοιγμάτων, η Κίνα έχει ολοκληρώσει τον μετασχηματισμό της από μια σχεδιασμένη οικονομία σε οικονομία της αγοράς». Αυτή ήταν η επίσημη θέση του κινεζικού κράτους το 2010. Θα πρέπει επίσης να υπάρξει και γι’ αυτό μια μικρή επιφύλαξη, επειδή εκείνη την εποχή η Κίνα βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις για την ένταξη στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, και αυτό περιελάμβανε μια διαμάχη σχετικά με το αν η κινεζική οικονομία θα έπρεπε να θεωρείται σχεδιασμένη οικονομία ή όχι. Αλλά σας δίνει μια ιδέα για το ποια είναι η κατάσταση.
Εδώ και αρκετά χρόνια δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι το κινεζικό κράτος υπερασπίζεται και προωθεί τις καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησίας. Ναι, η Κίνα είναι μια καπιταλιστική χώρα στην οποία το κράτος παίζει μεγάλο ρόλο στην οικονομία. Αυτό οφείλεται στην ιστορία της και σε άλλους παράγοντες που προέρχονται από τη μετάβαση από μια σχεδιασμένη οικονομία σε μια καπιταλιστική οικονομία. Αλλά παρ’ όλα αυτά, ο κρατικός τομέας χρησιμοποιείται προκειμένου να υπερασπιστεί, να προωθήσει και να ενισχύσει τις καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησίας.
Αυτό που κυριαρχεί στην Κίνα δεν είναι ο οικονομικός σχεδιασμός, αλλά το κίνητρο του ατομικού κέρδους. Και έτσι λειτουργεί η καπιταλιστική οικονομία στην Κίνα μετά από μια διαδικασία που διήρκεσε πάνω από 30 χρόνια.
Άλλος ένας ενδιαφέρων παράγοντας είναι το κινεζικό κεφάλαιο στο εξωτερικό, ότι δηλαδή οι Κινέζοι καπιταλιστές από άλλες χώρες έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Κίνα. Ήταν οι πρώτοι που επένδυσαν σε ιδιωτικές εταιρείες, φέρνοντας εργοστάσια στην Κίνα κ.ο.κ. Αλλά προφανώς το διεθνές κεφάλαιο έπαιξε επίσης μεγάλο ρόλο. Και αυτό ήταν ένα μεγάλο μέρος αυτού που στη δεκαετία του 1990 ονομάστηκε διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, η οποία περιελάμβανε την ενσωμάτωση της Κίνας στην καπιταλιστική αγορά.
Υπήρξαν τεράστιες επενδύσεις από δυτικές εταιρείες στην Κίνα, την οποία αρχικά χρησιμοποίησαν ως πηγή φτηνού εργατικού δυναμικού. Αυτό ήταν που έψαχναν. Έψαχναν για φτηνό εργατικό δυναμικό προκειμένου να μπορούν να παράγουν φθηνά. Και παρεμπιπτόντως, αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο, για όλη αυτή την περίοδο, στη διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες. Αυτό ήταν ένα σημαντικό μέρος της πολιτικής και οικονομικής κατάστασης τη δεκαετία του 1990 κι έπειτα.
Ένα εύλογο ερώτημα που μπορεί να τεθεί είναι: πώς είναι δυνατόν μια οικονομικά καθυστερημένη, κυριαρχούμενη χώρα, όπως ήταν η Κίνα πριν από την κινεζική επανάσταση του 1949, να έχει γίνει ένα ισχυρό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, μια πανίσχυρη αναπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία;
Αν διαβάσετε τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης του Τρότσκι, λέει ότι η εθνική αστική τάξη στις κυριαρχούμενες χώρες και στις καθυστερημένες καπιταλιστικές χώρες στην εποχή του ιμπεριαλισμού δεν μπορούν να παίξει έναν προοδευτικό ρόλο και δεν μπορεί να φέρει εις πέρας τα καθήκοντα της αστικής επανάστασης, της εθνικής-δημοκρατικής επανάστασης.
Αλλά η Κίνα είναι διαφορετική, διότι στην Κίνα δεν ήταν η καπιταλιστική τάξη, η κινεζική αστική τάξη, που υλοποίησε αυτά τα καθήκοντα. Ήταν η Κινεζική Επανάσταση εκείνη που κατάργησε τον καπιταλισμό και προχώρησε κατά πολύ στην επίλυση των εθνικών-δημοκρατικών καθηκόντων στην Κίνα, τα οποία είναι κυρίως η αγροτική μεταρρύθμιση με την απαλλοτρίωση των γαιοκτημόνων και το ζήτημα της εθνικής ενοποίησης και της εθνικής κυριαρχίας.
Η Κίνα το 1990 ή το 2000, δεν ήταν πλέον μια καθυστερημένη χώρα που κυριαρχείτο από τον ιμπεριαλισμό, ήταν μια ανεξάρτητη χώρα, όπου πολλά από τα καθήκοντα της εθνικής-δημοκρατικής επανάστασης είχαν λυθεί δεκαετίες πριν. Και αυτή ήταν η βάση πάνω στην οποία ξεκίνησε η καπιταλιστική ανάπτυξη στην Κίνα. Επιπρόσθετα, υπήρχαν και άλλα στοιχεία: το γεγονός ότι υπήρχε ένα ισχυρό κράτος, υπήρχε καθολική εκπαίδευση, ένα υψηλό μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο, που επέτρεψαν στην Κίνα να φτάσει γρήγορα σε υψηλά επίπεδα σε διάφορες προηγμένες τεχνολογίες, και ούτω καθεξής.
Η Κίνα επίσης δεν έχει γίνει μόνο μια καπιταλιστική χώρα, αλλά έχει γίνει μια καπιταλιστική χώρα που έχει αλλάξει τον χαρακτήρα της στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Αρχικά, όπως είπα, ήταν μια χώρα που κυριαρχούνταν από τη φθηνή εργασία και την εξαγωγή φθηνών εμπορευμάτων: παιχνίδια, υφάσματα, φθηνά ηλεκτρονικά προϊόντα κ.ο.κ. Αλλά τώρα δεν είναι πλέον αυτό, ή αυτά τα χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής οικονομίας που είχε η Κίνα ίσως πριν από 20 χρόνια, δεν είναι πλέον τα κυρίαρχα.
Θα έλεγα ότι, αυτή τη στιγμή, η Κίνα έχει μετακινηθεί προς μια οικονομία υψηλότερης τεχνολογίας και υψηλότερων μισθών. Ο μέσος μηνιαίος μισθός στις αστικές περιοχές της Κίνας σήμερα είναι περίπου 1.300 δολάρια, σύμφωνα με στοιχεία της CEIC. Αυτός ο αριθμός, αν και συγκαλύπτει πολλές περιφερειακές ανισότητες και διαφορές μεταξύ των τομέων, θα καθιστούσε τους μισθούς των Κινέζων εργαζομένων υψηλότερους από τους μισθούς, για παράδειγμα, στην Αλβανία, στη Ρουμανία, στο Μεξικό και σε άλλες χώρες όπου οι καπιταλιστές αναζητούν φθηνό εργατικό δυναμικό.
Και αυτό έχει μια σειρά συνέπειες. Υπάρχουν τώρα ορισμένες εταιρείες (για διαφορετικούς λόγους, αλλά ένας από αυτούς είναι οι μισθοί) που απομακρύνονται από την Κίνα ή από τις παράκτιες περιοχές, που είναι πιο ανεπτυγμένες οικονομικά, σε περιοχές με φθηνότερα εργατικά χέρια, ή σε άλλες οικονομίες με φθηνή εργασία στην Ασία, ή σε άλλες οικονομίες με φθηνή εργασία που είναι πιο κοντά στις καπιταλιστικές αγορές που οι εταιρείες αυτές θέλουν να εξυπηρετήσουν (όπως το Μεξικό).
Η κινεζική οικονομία έχει υιοθετήσει πολύ προηγμένες τεχνολογίες. Σε ορισμένους τομείς, η κινεζική τεχνολογία προηγείται των άλλων καπιταλιστικών ιμπεριαλιστικών χωρών. Για να δώσουμε μόνο ένα παράδειγμα: τα ηλεκτρικά οχήματα, που είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας της καπιταλιστικής οικονομίας. Δεν είμαι μηχανικός σε καμία περίπτωση, αλλά αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι το πιο σημαντικό πράγμα σε ένα ηλεκτρικό όχημα δεν είναι τόσο ο κινητήρας, όσο η μπαταρία, η αυτονομία που μπορεί να έχει και ούτω καθεξής.
Υπάρχει μια κινεζική εταιρεία που ονομάζεται CATL. Αυτή η εταιρία είναι ο μεγαλύτερος κατασκευαστής μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων στον κόσμο και ελέγχει το 34% της παγκόσμιας αγοράς μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων. Είναι πολύ πιο μπροστά από οποιαδήποτε άλλη εταιρεία και προμηθεύει όλους τους μεγάλους κατασκευαστές αυτοκινήτων στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Tesla, της Ford, της Volvo (η οποία προφανώς δεν είναι πλέον σουηδική πολυεθνική, έχει πλέον αγοραστεί ή εξαγοραστεί από κινεζικό κεφάλαιο).
Και πώς το πέτυχε αυτό η Κίνα; Με τις παραδοσιακές μεθόδους μιας καπιταλιστικής χώρας: κλέβοντας τεχνολογία, στέλνοντας χιλιάδες φοιτητές να σπουδάσουν στα πιο διάσημα πανεπιστήμια της Βρετανίας και των ΗΠΑ, επενδύοντας πολλά χρήματα σε κέντρα έρευνας και ανάπτυξης και βασικά επενδύοντας σε μια σειρά από τομείς που θεωρούν ότι είναι το μέλλον της καπιταλιστικής οικονομίας, και αποκτώντας έτσι πλεονέκτημα έναντι άλλων χωρών.
Αυτό είναι επίσης μέρος της συνδυασμένης και ανισομερούς ανάπτυξης. Μια προηγουμένως καθυστερημένη οικονομία μπορεί να βρεθεί να προηγείται σε ορισμένους τομείς. Η Κίνα, για παράδειγμα, έχει το πλεονέκτημα ότι δεν είχε ποτέ μια μαζική βιομηχανία κατασκευής αυτοκινήτων με παραδοσιακούς κινητήρες εσωτερικής καύσης, όπως η Δύση, και επομένως η μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα είναι πολύ ταχύτερη, και αυτό μπορεί να επαναληφθεί σε πολλούς άλλους τομείς της οικονομίας.
Ο ρόλος της Κίνας στον κόσμο έχει επίσης αλλάξει. Και θα υποστηρίξω ότι η Κίνα παίζει έναν ιμπεριαλιστικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία και στις παγκόσμιες σχέσεις.
Τώρα, τι σημαίνει ιμπεριαλισμός; Όταν μιλάμε για τον ιμπεριαλισμό από κομμουνιστική σκοπιά, δεν εννοούμε μια γενική, κοινή αντίληψη του ιμπεριαλισμού, ως μια επιθετική εξωτερική πολιτική, στρατιωτικές εισβολές και ούτω καθεξής. Αυτό είναι μόνο ένα μέρος του ιμπεριαλισμού.
Αλλά αν δείτε τον ορισμό του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, τα κλασικά χαρακτηριστικά που περιγράφει ο Λένιν στο βιβλίο του «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», είναι:
«1) συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου αναπτυγμένη σε τόσο υψηλό στάδιο ώστε να έχει δημιουργήσει μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή, (2) συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό κεφάλαιο και δημιουργία, στη βάση αυτού του “χρηματιστικού κεφαλαίου”, μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας, (3) εξαγωγή κεφαλαίου που, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων, να αποκτά εξαιρετική σημασία, (4) σχηματισμός διεθνών μονοπωλιακών καπιταλιστικών ενώσεων που μοιράζουν τον κόσμο μεταξύ τους, και (5) ολοκλήρωση της εδαφικής διαίρεσης ολόκληρου του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων». (Λένιν, Ιμπεριαλισμός)
Ο ορισμός του Λένιν αφορά το ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού. Ο Λένιν μιλάει για το παγκόσμιο σύστημα, δεν προσπαθεί να ορίσει μια χώρα τσεκάροντας πέντε κουτάκια. Αυτό είναι που περιγράφει ως παγκόσμιο σύστημα, η διαίρεση του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων. Θεωρώ ότι η Κίνα πληροί όλες αυτές τις διαφορετικές προϋποθέσεις στον έναν ή τον άλλο βαθμό και αποτελεί πλέον μέρος του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος.
Ο Λένιν μιλάει επίσης στον «Ιμπεριαλισμό» για το αναπόφευκτο της ανόδου και της πτώσης των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων: «Αυτό συμβαίνει επειδή η μόνη βάση που μπορεί κανείς να συλλάβει στον καπιταλισμό για το μοίρασμα των σφαιρών επιρροής, των συμφερόντων, των αποικιών κ.λπ. είναι ο υπολογισμός της ισχύος των συμμετεχόντων, της γενικής τους οικονομικής, χρηματοπιστωτικής, στρατιωτικής δύναμης κ.λπ. Και η ισχύς αυτών των συμμετεχόντων στο μοίρασμα δεν μεταβάλλεται σε ίσο βαθμό, αφού η ομοιόμορφη ανάπτυξη διαφορετικών επιχειρήσεων, τραστ, κλάδων της βιομηχανίας ή χωρών είναι αδύνατη στον καπιταλισμό. Πριν από μισό αιώνα η Γερμανία ήταν μια αδύναμη, ασήμαντη χώρα, αν συγκριθεί η καπιταλιστική της ισχύς με εκείνη της Βρετανίας εκείνης της εποχής. Το ίδιο και η Ιαπωνία συγκρινόμενη με τη Ρωσία. Μπορούμε να «φανταστούμε» σε δέκα ή είκοσι χρόνια η σχετική ισχύς των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων να έχει παραμείνει αμετάβλητη; Δεν τίθεται τέτοιο ζήτημα».
Πρώτα απ’ όλα, όπως είπα, η Κίνα κυριαρχείται από μεγάλα μονοπώλια. Οι κινεζικές εταιρείες είναι τεράστιες και αυτές οι τεράστιες εταιρείες κυριαρχούν σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του συνόλου της κινεζικής οικονομίας, και αυτά τα μονοπώλια έχουν επιρροή στην παγκόσμια οικονομία.
Για να σας δώσω μια ένδειξη, συνολικά 135 κινεζικές εταιρείες περιλαμβάνονται στον κατάλογο Forbes 500 με τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο το 2023, την πέμπτη συνεχή χρονιά που οι κινεζικές εταιρείες βρίσκονται στην κορυφή του καταλόγου όσον αφορά τον αριθμό τους. Οι ΗΠΑ έχουν 136 στη λίστα, η Ιαπωνία έχει 41. Έτσι, η Κίνα έχει πάνω κάτω τον ίδιο αριθμό τεράστιων εταιρειών με τις ΗΠΑ σε αυτόν τον κατάλογο των 500.
Ο χρηματοπιστωτικός τομέας κυριαρχεί επίσης στην οικονομία της Κίνας και υπάρχει μια συγχώνευση μεταξύ του χρηματοπιστωτικού και του βιομηχανικού κεφαλαίου. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι πολύ έντονο στην Κίνα. Αν και υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι μέτρησης του μεγέθους – το ύψος των καταθέσεων, η αξία της κεφαλαιοποίησης, ο αριθμός των εργαζομένων – με βάση ένα μέτρο, τουλάχιστον, η Κίνα διαθέτει τις τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο: τη Βιομηχανική Εμπορική Τράπεζα της Κίνας, την Κινεζική Τράπεζα Κατασκευών, την Τράπεζα της Κίνας και την Αγροτική Τράπεζα της Κίνας. Αυτές είναι οι τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο και παίζουν μεγάλο ρόλο στην οικονομία της Κίνας. Παίζουν επίσης μεγάλο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία.
Ενώ είναι αλήθεια ότι όλες αυτές οι τράπεζες είναι κρατικής ιδιοκτησίας, ως αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο αναδύθηκε ο καπιταλισμός στην Κίνα, η χώρα διαθέτει επίσης έναν μεγάλο «σκιώδη τραπεζικό τομέα», ο οποίος, σύμφωνα με μια επίσημη έκθεση του 2019, αντιπροσωπεύει το 86% του ΑΕΠ, δηλαδή 12 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Η Κίνα εξάγει επίσης κεφάλαιο εδώ και αρκετό καιρό. Αν κοιτάξετε το γράφημα για τις κινεζικές εξαγωγές κεφαλαίων, αυτές αυξάνονται διαρκώς από το 2005 περίπου και ιδίως μετά το 2010. Και τώρα είναι πολύ, πολύ υψηλές. Φυσικά, υπάρχουν ορισμένα πράγματα που συνέβησαν τα τελευταία δύο-τρία χρόνια, η πανδημία COVID-19, το λοκντάουν και η αποδιοργάνωση των αλυσίδων εφοδιασμού του παγκόσμιου εμπορίου, και ούτω καθεξής. Αυτό έχει διαταράξει ορισμένα από αυτά τα μοτίβα. Όμως μέχρι εκείνο το σημείο, η καμπύλη ήταν ανοδική. Για να σας δώσω μια ένδειξη, οι εξερχόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις της Κίνας άρχισαν να αυξάνονται μετά το 2000. Η ετήσια ροή των εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων της Κίνας αυξήθηκε από 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 2002 σε 200 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016. Σε διάστημα περίπου 15 ετών, πολλαπλασιάστηκε επί 100.
Θα σας δώσω μερικά άλλα στοιχεία για τις 10 πρώτες χώρες και περιοχές στον κόσμο ως πηγές εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων, αποθέματος και ετήσιας ροής για το 2015. Η πηγή είναι το κινεζικό Υπουργείο Εμπορίου.
Όσον αφορά το απόθεμα, δηλαδή τις συσσωρευμένες άμεσες ξένες επενδύσεις, οι ΗΠΑ βρίσκονταν στην κορυφή με μερίδιο 23% του παγκόσμιου αποθέματος άμεσων ξένων επενδύσεων. Η Κίνα ήταν η όγδοη χώρα, με ποσοστό μόλις 4,4%. Αλλά το Χονγκ Κονγκ, το οποίο υπολογίζεται χωριστά, ήταν τέταρτο με 5,9% όσον αφορά το συνολικό απόθεμα, δηλαδή τις συσσωρευμένες άμεσες ξένες επενδύσεις σε μια χρονική περίοδο. Ωστόσο, όσον αφορά τη ροή, δηλαδή τα χρήματα που φεύγουν κάθε χρόνο ως άμεσες ξένες επενδύσεις, οι ΗΠΑ το 2015 ήταν κι εδώ πρώτες με μερίδιο 20% της συνολικής παγκόσμιας ροής άμεσων ξένων επενδύσεων, αλλά η Κίνα ήταν η δεύτερη, με 10%, το μισό από αυτό των ΗΠΑ. Το Χονγκ Κονγκ ήταν ένατο με 3,7%. Αν προσθέσετε το Χονγκ Κονγκ στην Κίνα, αυτό κάνει περίπου 13,6%, το οποίο δεν απέχει πολύ από τις εξερχόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις για τις ΗΠΑ το 2015. Πολλές κινεζικές ιδιωτικές εταιρείες είναι επίσης καταχωρημένες στη Σιγκαπούρη, από την οποία με τη σειρά τους επενδύουν αλλού, και επομένως τουλάχιστον ένα μέρος των επενδύσεων της Σιγκαπούρης θα πρέπει να θεωρείται κινεζικό.
Φυσικά, οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι μια πολύ παραπλανητική κατηγορία. Μερικά από αυτά τα χρήματα στη συνέχεια κρύβονται σε φορολογικούς παραδείσους στα νησιά Κέιμαν, στις Σεϋχέλλες και αλλού. Αλλά αρκετά από αυτά πηγαίνουν πράγματι σε άμεσες ξένες επενδύσεις, συγχωνεύσεις και εξαγορές. Είδαμε την Κίνα να προωθεί πολύ έντονα τις επενδύσεις κινεζικών εταιρειών σε αγορές και επενδύσεις σε άλλες χώρες και σε κάθε είδους πράγματα, στα οποία θα αναφερθώ σε ένα λεπτό.
Οι δαπάνες της Κίνας για εξωτερική βοήθεια (αυτό είναι επίσης μια άλλη μορφή ιμπεριαλισμού, διότι γνωρίζουμε ότι η εξωτερική βοήθεια δεν είναι πραγματικά βοήθεια, αλλά έχει να κάνει με την απόκτηση πολιτικής επιρροής και την εξάρτηση των χωρών από την εξωτερική σου βοήθεια κ.λπ.) ήταν ένα πολύ μικρό ποσό, αλλά αυξάνεται πολύ γρήγορα. Οι δαπάνες της κινεζικής εξωτερικής βοήθειας αυξήθηκαν από 600 εκατομμύρια δολάρια το 2003 σε 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016. Και αυτά τα 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια τοποθετούν την Κίνα στα επίπεδα των μεσαίων καπιταλιστικών χωρών, όπως π.χ. το Βέλγιο ή η Αυστραλία, όσον αφορά τις δαπάνες σε «εξωτερική βοήθεια».
Τέλος, υπάρχει το ζήτημα της μοιρασιάς του κόσμου μεταξύ των κύριων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και η Κίνα είναι πλέον ξεκάθαρα μέρος αυτού. Πιθανώς έχετε ακούσει για την «Πρωτοβουλία Μιας Ζώνης και Ενός Δρόμου», γνωστή και ως «Νέος Δρόμος του Μεταξιού». Ποιο είναι το νόημά της; Η Κίνα προσπαθεί να ξοδέψει πολλά χρήματα για να εξασφαλίσει ναυτιλιακές και εμπορικές οδούς για τα εξαγωγικά της προϊόντα, εμπορικές διαδρομές, αλλά και να εξασφαλίσει πηγές ενέργειας και πρώτων υλών για την αχόρταγη βιομηχανική της ανάπτυξη. Εξασφαλίζει επίσης πεδία επενδύσεων και αλυσοδένει έναν ολόκληρο αριθμό χωρών στη σφαίρα επιρροής της, μέσω της εξαγωγής κεφαλαίων, μέσω επενδύσεων κ.ο.κ.
Και αυτό έχει ξεκάθαρα οδηγήσει την Κίνα σε ανοιχτή σύγκρουση με τις ΗΠΑ. Μπορούμε να δούμε ότι υπάρχουν τώρα πολλές διαφορετικές πτυχές ή στοιχεία ενός εμπορικού πολέμου μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ, ο οποίος ξεκίνησε την εποχή της προεδρίας Τραμπ, αλλά έχει συνεχιστεί και στη διακυβέρνηση Μπάιντεν. Δεν πρόκειται για μια κομματική πολιτική, αλλά για μια καπιταλιστική πολιτική της άρχουσας τάξης των ΗΠΑ. Και έχετε δει περιστατικά αυτού. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ άσκησαν πολύ έντονες πιέσεις στη Βρετανία για να μην επιτρέψει στη Huawei να κατασκευάσει υποδομές 5G. Και αυτό συμβαίνει επειδή αυτή τη στιγμή, η Huawei, την οποία πολλοί από εσάς μπορεί να σκέφτονται ως κατασκευαστή φθηνών κινητών τηλεφώνων, είναι τώρα ένας από τους κύριους παίκτες στον κόσμο στις υποδομές 5G.
Πρόκειται για μια πολύ απότομη εξέλιξη της τεχνολογίας και η Κίνα βρίσκεται στην κορυφή αυτής της τεχνολογίας. Υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις. Οι ΗΠΑ ασκούν πολύ σκληρή πίεση στη Βραζιλία για να μην επιτραπεί η είσοδος στη Huawei. Ο Καναδάς συνέλαβε ορισμένα στελέχη της Huawei. Και όλα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τη βιομηχανική κατασκοπεία ή την ανησυχία για το αν τα κινητά τηλέφωνα του Λευκού Οίκου παρακολουθούνται από την Κίνα. Μπορεί να υπάρχει ένα στοιχείο αυτών, αλλά ουσιαστικά πρόκειται για ανταγωνισμό μεταξύ διαφορετικών καπιταλιστικών εταιρειών.
Παρεμπιπτόντως, αυτό αποδεικνύει και ένα άλλο σημείο. Υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι πριν από 20 χρόνια, οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο ιμπεριαλισμός δεν υπήρχε πια, ότι αυτό που είχαμε ήταν η «Αυτοκρατορία»: ένα παγκόσμιο συγκρότημα εταιρειών που κυριαρχεί στα πάντα χωρίς καμία σχέση με τα εθνικά κράτη (για παράδειγμα, βλέπε Χαρντ και Νέγκρι, «Η Αυτοκρατορία»). Όχι, ο ιμπεριαλισμός υπάρχει και είναι διαιρεμένος μεταξύ διαφορετικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που πολεμούν και ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Η Κίνα υπερασπίζεται τα συμφέροντα της Huawei, οι ΗΠΑ υπερασπίζονται τα συμφέροντα της Boeing και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπερασπίζεται τα συμφέροντα της Airbus στην παγκόσμια αγορά με κάθε αναγκαίο μέσο που διαθέτουν.
Αυτό, όπως είπα, φέρνει την Κίνα σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ. Αυτό είναι πολύ σαφές και η σύγκρουση αυτή εκδηλώνεται σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Αυτή τη στιγμή η Κίνα δεν χρησιμοποιεί στρατιωτική ισχύ για να διασφαλίσει τα ιμπεριαλιστικά της συμφέροντα… ή, τουλάχιστον, μέχρι στιγμής. Και αυτό κάνει κάποιους να λένε «Μα οι κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική είναι φιλικές επενδύσεις, δεν είναι σαν τους ιμπεριαλιστές, που οργάνωσαν στρατιωτικά πραξικοπήματα και έστειλαν κανονιοφόρους, κ.λπ.». Ναι, είναι αλήθεια ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ακόμη τα ίδια μέσα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι κινεζικές επενδύσεις έχουν διαφορετικό χαρακτήρα από τις ιμπεριαλιστικές επενδύσεις άλλων χωρών.
Η Κίνα δεν χρησιμοποιεί στρατιωτική ισχύ για να ασκήσει τα ιμπεριαλιστικά της συμφέροντα στο εξωτερικό, επειδή δεν είναι ακόμη σε θέση να το κάνει. Η Κίνα εξακολουθεί να είναι πολύ πιο αδύναμη από τις ΗΠΑ με στρατιωτικούς όρους, αν και πλησιάζει σε μια σειρά από τομείς. Οι ΗΠΑ έχουν οικοδομήσει τη στρατιωτική τους δύναμη σε όλο τον κόσμο για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, η Κίνα χρησιμοποιεί κυρίως τη χρηματοδότηση, τη διπλωματία και ούτω καθεξής.
Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η Κίνα έχει ήδη κατασκευάσει στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί. Το Τζιμπουτί είναι προφανώς ένα πολύ σημαντικό σημείο διέλευσης για το διεθνές εμπόριο, στις εκβολές της Ερυθράς Θάλασσας. Και αρκετά από τα λιμάνια που κατασκευάζονται ή έχουν κατασκευαστεί στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας Μιας Ζώνης και Ενός Δρόμου», έχουν δυνητικά διπλή στρατιωτική-πολιτική χρήση.
Μέρος αυτών είναι αμερικανική προπαγάνδα, αλλά ένα μέρος είναι επίσης δυνητικά αληθές, και το κλασικό μοτίβο των κινεζικών άμεσων ξένων επενδύσεων σε διάφορες χώρες έχει ως εξής: μια κινεζική κρατική τράπεζα δανείζει χρήματα στη χώρα Α και η χώρα Α στη συνέχεια χρησιμοποιεί αυτά τα χρήματα για την εκτέλεση κάποιων μεγάλων έργων υποδομής – ένα φράγμα, έναν υδροηλεκτρικό σταθμό, έναν σιδηρόδρομο, τη βελτίωση της ικανότητας ενός λιμανιού να προσφέρει υπηρεσίες σε μεγάλα πλοία κ.ο.κ. Αυτό το έργο υποδομής συνήθως εκτελείται στη συνέχεια από κινεζικές εταιρείες υποδομών, τις κατασκευαστικές εταιρείες της Κίνας, τις εταιρείες κατασκευής σιδηροδρόμων. Στη συνέχεια, κινεζικές εταιρείες λειτουργούν αυτό το έργο υποδομής, για παράδειγμα, μια κινεζική σιδηροδρομική εταιρεία λειτουργεί τον σιδηρόδρομο, μια μεγάλη κινεζική εταιρεία ηλεκτρονικών παίρνει τον έλεγχο κ.λπ. Και στη συνέχεια, σε αντάλλαγμα για αυτή την επένδυση, η οποία λαμβάνει τη μορφή δανείου, η χώρα αυτή βρίσκεται χρεωμένη στην Κίνα. Σε αντάλλαγμα γι’ αυτό, η Κίνα αποκτά το δικαίωμα εκμετάλλευσης ορυκτών ή άλλων φυσικών πόρων, αποκτά προνομιακό εμπόριο σόγιας ή κρέατος, ή κερδίζει κάποια άλλη παρόμοια παραχώρηση. Και αυτά τα έργα υποδομής συνδέουν τις πρώτες ύλες που διαθέτει αυτή η χώρα με λιμάνια από τα οποία πρόκειται να μεταφερθούν στην Κίνα.
Τα έργα αυτά τίθενται στη συνέχεια ως εγγύηση γι’ αυτό το χρέος και όταν η χώρα αυτή, όπως συμβαίνει συχνά, αθετεί τις υποχρεώσεις της, οι Κινέζοι αποκτούν τον πλήρη έλεγχο των υποδομών που έχουν κατασκευάσει. Και όλα αυτά αυξάνουν το χρέος και τον πολιτικό έλεγχο, δημιουργώντας μια σχέση που δεν μπορεί να περιγραφεί με κανέναν άλλο τρόπο παρά ως σχέση μιας ιμπεριαλιστικής χώρας με μια κυριαρχούμενη χώρα.
Και αυτό συμβαίνει παντού. Συμβαίνει σε ολόκληρη την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, καθώς και σε πολλές χώρες της Ασίας. Και μπορώ να σας δώσω πολλά, πολλά παραδείγματα.
Για παράδειγμα, μεταξύ άλλων, η Κίνα έχει αναπτύξει μια σειρά επενδύσεων σε λιμάνια σε όλο τον κόσμο, τα οποία θεωρεί ζωτικής σημασίας για τις θαλάσσιες διαδρομές. Αν κοιτάξετε το χάρτη, θα εκπλαγείτε. Εγώ σίγουρα εξεπλάγην! (βλέπε εδώ)
Η Κίνα ελέγχει ή έχει επενδύσεις (σε ορισμένες περιπτώσεις μικρές επενδύσεις, π.χ. 10%, 30%, και σε άλλες περιπτώσεις δεσπόζουσα θέση) σε όλες τις κύριες ναυτιλιακές οδούς ανά τον κόσμο: τα Στενά της Μαλάκκα, τη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη, την Ινδονησία και προφανώς αυτό το μεγάλο λιμάνι στη Σρι Λάνκα. Στη συνέχεια, υπάρχει το λιμάνι Γκουαντάρ που έχουν κατασκευάσει στο Πακιστάν, το οποίο σημαίνει επίσης ότι θα υπάρχει μια συνδετική χερσαία οδός μέσω της Κεντρικής Ασίας. Παρεμπιπτόντως, όλα αυτά παρακάμπτουν επίσης την Ινδία, η οποία είναι παραδοσιακός εχθρός της Κίνας στις παγκόσμιες σχέσεις. Και στη συνέχεια από το Γκουαντάρ πηγαίνετε στο Τζιμπουτί, στο λιμάνι που ανέφερα προηγουμένως, το οποίο κατασκευάστηκε και ανήκει σε κινεζική εταιρεία. Στη συνέχεια, στην άλλη πλευρά των εκβολών της Ερυθράς Θάλασσας, υπάρχει το λιμάνι του Άντεν, στο οποίο επίσης έχουν επενδύσει οι Κινέζοι.
Στην πλευρά της Μεσογείου, υπάρχουν λιμάνια στην Αίγυπτο, στις εκβολές της διώρυγας του Σουέζ, και το λιμάνι της Χάιφα στο Ισραήλ. Στη συνέχεια, πηγαίνετε στο λιμάνι του Πειραιά στην Ελλάδα, το οποίο ανήκει εξ ολοκλήρου σε μια κινεζική εταιρεία, την Cosco. Από εκεί μπορείτε να πάτε σε ορισμένα λιμάνια στη βόρεια Ιταλία, στο λιμάνι της Βαλένθια στην Ισπανία, στο λιμάνι του Αλγερίου, σε λιμάνια στο Μαρόκο.
Από εκεί μπορείτε να φτάσετε μέχρι το λιμάνι του Μπιλμπάο, σε πολλά λιμάνια στη Γαλλία, σε ένα λιμάνι στο Βέλγιο και στο Ρότερνταμ, το οποίο είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια στον κόσμο. Και τώρα έχει συμφωνηθεί ότι θα υπάρξουν κινεζικές επενδύσεις στο λιμάνι του Αμβούργου και σε άλλες εμπορικές διαδρομές.
Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Κίνα επένδυσε στα λιμάνια της Οδησσού και του Μικολάιβ, τα οποία τώρα, προφανώς, δεν είναι πολύ χρήσιμα. Αλλά έχουν επενδύσεις σαν αυτές.
Και στη συνέχεια, στην πλευρά του Ειρηνικού, η Κίνα έχει επενδύσεις στο λιμάνι του Λος Άντζελες και στο λιμάνι του Σιάτλ, δύο από τα μεγαλύτερα λιμάνια στην ακτή του Ειρηνικού. Και η Κίνα κατασκευάζει τώρα ένα νέο λιμάνι στο Τσανκάι του Περού, το οποίο θα μειώσει το χρόνο που χρειάζονται οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ της Κίνας και της Νότιας Αμερικής κατά πέντε έως δέκα ημέρες.
Αυτά δίνουν μια ιδέα για το τι προσπαθούν να κάνουν. Θέλουν να διασφαλίσουν τις ναυτιλιακές και εμπορικές οδούς, πράγμα που δεν είναι «σατανική συνωμοσία και ραδιουργία». Είναι απλώς η συμπεριφορά μιας ιμπεριαλιστικής χώρας που θέλει να διασφαλίσει τα συμφέροντά της στον κόσμο.
Θα σας δώσω μόνο ένα παράδειγμα. Στη Ζάμπια, μια αποκλεισμένη από την θάλασσα χώρα στη νότια Αφρική, η οποία είναι πολύ πλούσια σε χαλκό, οι Κινέζοι έχουν επενδύσει και έχουν δικαιώματα εξόρυξης χαλκού. Η Ζάμπια είναι τώρα χρεωμένη σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα. Οι Κινέζοι έχουν κατασκευάσει και ανακαινίσει μια σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τα ορυχεία στη Ζάμπια με το λιμάνι του Νταρ ες Σαλάαμ στην Τανζανία, προκειμένου να μεταφέρουν χαλκό.
Μια περιοχή-κλειδί στην παγκόσμια οικονομία αυτή τη στιγμή όσον αφορά τους ορυκτούς πόρους είναι η Κεντρική Αφρική, ιδίως το Κονγκό, όπου εξορύσσεται πολύ κοβάλτιο, αλλά και όλα τα άλλα σημαντικά ορυκτά για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Και μαντέψτε: οι Κινέζοι κατασκευάζουν μια σειρά σιδηροδρόμων που θα συνδέουν τις ακτές του Ινδικού Ωκεανού με το Κονγκό, έναν που θα συνδέει τη Ρουάντα, το Μαλάουι, το Μπουρούντι, με την Ουγκάντα, έναν άλλο που θα συνδέει την Κένυα με το Τζιμπουτί, και ούτω καθεξής. Η ιδέα είναι να υπάρξει ένας κατάλληλος και γρήγορος τρόπος μεταφοράς αυτών των πρώτων υλών από αυτές τις σημαντικές περιοχές του κόσμου.
Το ίδιο συμβαίνει σε ολόκληρη τη Νότια Αμερική. Πριν από περίπου δύο χρόνια, η Κίνα έγινε ο κύριος εμπορικός εταίρος ολόκληρης της Νότιας Αμερικής. Και αυτό είναι αρκετά επιζήμιο από την άποψη των συμφερόντων του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Πριν από περίπου 200 χρόνια, διατυπώθηκε το Δόγμα Μονρόε. Και το Δόγμα Μονρόε λέει «Η Αμερική για τους Αμερικανούς», το οποίο ουσιαστικά σημαίνει ότι η αμερικανική ήπειρος είναι η αυλή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και δεν θα επιτραπεί σε καμία άλλη ιμπεριαλιστική δύναμη να έχει λόγο οπουδήποτε σε ολόκληρη την Αμερική. Λοιπόν, τώρα έχουμε την Κίνα, η οποία είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος ολόκληρης της Νότιας Αμερικής, ιδιαίτερα χωρών όπως η Χιλή, η Αργεντινή, ο Ισημερινός, το Περού, η Βραζιλία και η Βολιβία.
Ποιος είναι ο χαρακτήρας αυτού του εμπορίου με όλες αυτές τις χώρες; Η Κίνα αγοράζει πρώτες ύλες, χαλκό, βόειο κρέας, χοιρινό κρέας, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, λίθιο, σόγια (συμβάλλοντας, παρεμπιπτόντως, στην αποψίλωση ολόκληρων περιοχών της Νότιας Αμερικής) και πουλάει βιομηχανικά προϊόντα, μηχανήματα, εξοπλισμό μεταφορών, χημικά, τα οποία είναι τα κύρια είδη που εξάγει η Κίνα.
Ταυτόχρονα, η Κίνα επενδύει χρήματα στη Λατινική Αμερική μέσω άμεσων ξένων επενδύσεων. Η Κίνα έχει αγοράσει το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας σε πολλές από τις βραζιλιάνικες πολιτείες και οι κινεζικές ιδιωτικές εταιρείες ηλεκτρικών οχημάτων, η BYD και η Great Wall Motors, έχουν αγοράσει τώρα δύο μεγάλα εργοστάσια αυτοκινήτων στη Βραζιλία, ένα που ανήκε προηγουμένως στη Ford και ένα που ανήκε στη Mercedes. Δύο δυτικές ιμπεριαλιστικές εταιρείες έφυγαν από τη Βραζιλία και τις διαδέχθηκαν δύο κινεζικές εταιρείες που πρόκειται να κατασκευάσουν ηλεκτρικά οχήματα.
Παρεμπιπτόντως, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής ηλεκτρικών οχημάτων στον κόσμο είναι τώρα η BYD, αν και τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι λίγο απατηλά, επειδή η BYD παράγει τόσο αμιγώς ηλεκτρικά οχήματα όσο και υβριδικά ηλεκτρικά οχήματα, ενώ η Tesla, που είναι η κύρια ανταγωνίστριά της, παράγει μόνο ηλεκτρικά οχήματα [στο διάστημα από την πραγματοποίηση αυτής της ομιλίας μέχρι σήμερα, η BYD ξεπέρασε πράγματι την Tesla ως η μεγαλύτερη κατασκευάστρια αμιγώς ηλεκτρικών οχημάτων στον κόσμο].
Θα έλεγα ότι όλα αυτά τα στοιχεία και οι αριθμοί καταδεικνύουν το γεγονός ότι η Κίνα είναι μια ιμπεριαλιστική χώρα, και αυτό έχει ορισμένες συνέπειες και επιπτώσεις. Ορισμένοι λένε ότι ο ρόλος που διαδραματίζει η Κίνα στην παγκόσμια οικονομία είναι θετικός, ακόμα και προοδευτικός, διότι αυτό σημαίνει ότι μπορούμε πλέον να ελπίζουμε σε έναν πολυπολικό κόσμο, έναν κόσμο που δεν θα κυριαρχείται πλέον από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Αυτό, λένε, είναι μια θετική εξέλιξη για τους λαούς του κόσμου, ιδιαίτερα στις καταπιεζόμενες χώρες, οι οποίες, όπως υποστηρίζουν, έχουν τώρα ελεύθερο χώρο για να αναπτυχθούν.
Αλλά αυτό είναι εντελώς λάθος. Δεν υπάρχει κανένα πλεονέκτημα για την εργατική τάξη, είτε στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες είτε στις κυριαρχούμενες καπιταλιστικές χώρες, σε μια αλλαγή από έναν κόσμο που κυριαρχείται, ή κυριαρχείται κυρίως, από μια ιμπεριαλιστική χώρα, στο να έχουμε τώρα διαφορετικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που μάχονται για τον έλεγχο διαφορετικών χωρών. Αυτό δεν βελτιώνει την κατάσταση των εργαζομένων, των φτωχών αγροτών και των φτωχών λαών στα καταπιεσμένα έθνη του κόσμου. Σημαίνει απλώς ότι υπάρχουν περισσότερες συγκρούσεις. Υπάρχουν περισσότεροι περιφερειακοί πόλεμοι μεταξύ τους.
Αν κάποιος παρακολούθησε τη χθεσινή ομιλία για την κατάσταση στην Αφρική και τον γαλλικό ιμπεριαλισμό, μπορεί να διαπιστώσει ότι, σαφώς, δεν πρόκειται για βελτίωση. Για τους εργάτες του κόσμου, το συμφέρον τους είναι να αγωνιστούν ενάντια σε όλες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όχι να αγωνιστούν έτσι ώστε οι διάφορες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να εξισορροπούν η μία την άλλη. Είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι επειδή η Κίνα παίζει πλέον μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία, ορισμένες χώρες προσπαθούν να εξισορροπήσουν τη μία δύναμη έναντι της άλλης και να αλλάξουν ελαφρώς τις συμμαχίες τους.
Για παράδειγμα, είδαμε έναν ολόκληρο αριθμό χωρών που στο παρελθόν ήταν πολύ στενοί σύμμαχοι των ΗΠΑ ή που ήταν ουσιαστικά μαριονέτες που κυριαρχούνταν πλήρως από τις ΗΠΑ, όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία ή ακόμη και η Βραζιλία, για παράδειγμα, να προσπαθούν τώρα να διαδραματίσουν έναν πιο ανεξάρτητο ρόλο στην παγκόσμια πολιτική. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Σαουδική Αραβία έχει κόψει τους δεσμούς της με τις ΗΠΑ. Όχι, προσπαθούν να αντισταθμίσουν την επιρροή των ΗΠΑ μέσω της Κίνας, για να αποκτήσουν ένα μικρό πλεονέκτημα για τον εαυτό τους. Αυτό δεν είναι επωφελές για τους εργάτες της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίοι εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τον ζυγό μιας ημι-φεουδαρχικής, αντιδραστικής μοναρχίας. Πολλοί από αυτούς είναι ξένοι μετανάστες εργάτες σε συνθήκες όπου δεν έχουν δικαιώματα, λαμβάνουν πολύ χαμηλούς μισθούς και υφίστανται μεγάλη εκμετάλλευση. Όμως, στη σύγκρουση στην Ουκρανία, είναι σαφές ότι η Σαουδική Αραβία κλίνει στην κατεύθυνση της βοήθειας προς τη Ρωσία, για να κρατήσει τις τιμές του πετρελαίου ψηλά, και συναλλάσσεται με τη Ρωσία.
Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες στη σχέση ΗΠΑ – Σαουδικής Αραβίας. Οι ΗΠΑ είναι σχεδόν αυτάρκεις όσον αφορά το πετρέλαιο, κάτι που δεν συνέβαινε στο παρελθόν. Αλλά φυσικά, αν παρακολουθήσατε τον κόσμο φέτος, θα αντιληφθήκατε ότι υπήρξε μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, η οποία έγινε με τη μεσολάβηση της Κίνας. Και αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν παίζουν πλέον τόσο κυρίαρχο ρόλο στη Μέση Ανατολή όσο ήταν σε θέση να παίζουν στο παρελθόν. Το ίδιο συνέβη και με τον πόλεμο στη Συρία.
Τώρα, το άλλο πράγμα που πρέπει να πούμε είναι ότι αυτή η διαδικασία έχει ορισμένα όρια. Δεν λέμε ότι η Κίνα αυξάνει την επιρροή της στον κόσμο, αυξάνει τον ρόλο της ως ιμπεριαλιστική δύναμη και κάποια στιγμή θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ και θα γίνει η κύρια ιμπεριαλιστική δύναμη στον κόσμο. Δεν λέμε κάτι τέτοιο. Αυτό συμβαίνει επειδή αυτή η διαδικασία έχει ορισμένα όρια, τα οποία νομίζω ότι η κινεζική οικονομία έχει λίγο-πολύ πλέον φτάσει.
Η οικονομία της Κίνας επενδύει εδώ και πολλά χρόνια στον ακαθάριστο σχηματισμό κεφαλαίου, δηλαδή στην κατασκευή μηχανημάτων, εργοστασίων, βιομηχανιών, και τώρα αντιμετωπίζει μια κλασική καπιταλιστική κρίση υπερπαραγωγής. Παράγει πάρα πολύ χάλυβα, πάρα πολλά αυτοκίνητα και πάρα πολλά από τα πάντα, που δεν μπορούν να πουληθούν πουθενά. Πρόκειται για μια κλασική κρίση του καπιταλισμού.
Είναι επίσης μια κρίση πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους. Το ίδιο ποσό επενδύσεων σε μηχανήματα και τεχνολογία στην Κίνα δεν παράγει πλέον το ίδιο ποσό αύξησης του ΑΕΠ όπως στο παρελθόν. Η Κίνα εξακολουθεί να αναπτύσσεται, αλλά σίγουρα όχι με τον ίδιο ρυθμό όπως στο παρελθόν.
Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες. Οι οικονομίες της Κίνας και των ΗΠΑ είναι εξαιρετικά διασυνδεδεμένες. Ως εκ τούτου, υπάρχουν αμερικανικές εταιρείες που έχουν συμφέρον να αποφύγουν έναν εμπορικό πόλεμο. Για παράδειγμα, η Foxconn έχει δημιουργήσει μια τεράστια βιομηχανική επιχείρηση στην Κίνα, η οποία κατασκευάζει τα περισσότερα από τα τηλέφωνα της Apple που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στη Δύση. Προφανώς δεν θέλουν έναν εμπορικό πόλεμο, και υπάρχουν πολλές άλλες δυτικές εταιρείες που έχουν επενδύσει στην Κίνα και παίζουν συγκρατητικό ρόλο.
Κατά καιρούς, βλέπετε δυτικούς καπιταλιστές ηγέτες να πηγαίνουν στην Κίνα για μια εμπορική διάσκεψη, προσπαθώντας να επαναφέρουν κανονικές διπλωματικές σχέσεις.
Τέλος, ο ρόλος των ΗΠΑ ως ιμπεριαλιστική δύναμη φθίνει, αλλά αυτή η μείωση εξακολουθεί να είναι μια σχετική μείωση. Μερικές φορές οι άνθρωποι λένε «Ω, η Κίνα έχει ήδη ξεπεράσει τις ΗΠΑ ως η μεγαλύτερη οικονομία, ή θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ”, αλλά η Κίνα έχει πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό από τις ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στις ΗΠΑ εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλότερη απ’ ό,τι στην Κίνα συνολικά, καθώς η Κίνα είναι μια πολύ άνιση και διαφοροποιημένη χώρα. Δεν είναι το ίδιο στις παράκτιες περιοχές, όπου έχει πραγματοποιηθεί το μεγαλύτερο μέρος της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όπως είναι στις περιοχές στο εσωτερικό, οι οποίες εξακολουθούν να υστερούν.
Όσον αφορά τη στρατιωτική ισχύ, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να προηγούνται κατά πολύ. Για να σας δώσω μόνο ένα παράδειγμα, η Κίνα διαθέτει μόνο δύο αεροπλανοφόρα και οι ΗΠΑ διαθέτουν 11, δηλαδή πάνω από πενταπλάσια. Σε πολλούς άλλους τομείς συμβαίνει το ίδιο.
Έτσι, νομίζω ότι ενώ η κατάσταση οδηγεί προφανώς σε περισσότερες εντάσεις, περισσότερες πιθανότητες για περιφερειακούς και τοπικούς πολέμους, αυτό δεν σημαίνει ότι η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ σύντομα. Η Κίνα αντιμετωπίζει τα δικά της όρια.
Το τελευταίο σημείο που θέλω να αναφέρω είναι το εξής: ποια είναι η θέση των κομμουνιστών σε σχέση με αυτή την κατάσταση; Η θέση των κομμουνιστών είναι η εξής: ο κύριος εχθρός της εργατικής τάξης βρίσκεται στο εσωτερικό της χώρας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ή στις ΗΠΑ, ο κύριος εχθρός μας δεν είναι η Κίνα. Ο εχθρός μας είναι η άρχουσα τάξη στη χώρα μας. Και οι σύμμαχοί μας είναι οι εργάτες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των εργατών στην Κίνα.
Αυτό είναι το ενδιαφέρον σημείο: η οικονομική ανάπτυξη και η ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Κίνα έχει δημιουργήσει μια ισχυρή εργατική τάξη, μια εργατική τάξη που δεν έχει πρόσφατες παραδόσεις αγώνα. Υπήρξαν πολλές απεργίες, εξεγέρσεις και ξεσπάσματα αγώνων, αλλά η κινεζική εργατική τάξη δεν έχει μια μακρόχρονη παράδοση ρεφορμιστικών κομμάτων και συνδικάτων. Είναι μια φρέσκια εργατική τάξη. Πολλοί από αυτούς τους εργάτες είναι μετανάστες πρώτης γενιάς από την ύπαιθρο στις πόλεις. Εργάζονται σε συνθήκες πολύ μεγάλης εκμετάλλευσης.
Και καθώς το περιγράφω αυτό, κάποιοι από εσάς μπορεί να σκέφτονται ότι υπάρχουν παρόμοιοι παραλληλισμοί μεταξύ αυτού και εκείνου που συνέβη στη Ρωσία το 1917. Ή με αυτό που συνέβη στην Ισπανία το 1970. Ή με αυτό που συνέβη στη Βραζιλία το 1980. Μια εργατική τάξη πρώτης γενιάς σε συνθήκες δικτατορίας, όπου δεν υπάρχουν δρόμοι για νόμιμη συνδικαλιστική ή πολιτική ανάπτυξη, σε συνθήκες μεγάλης εκμετάλλευσης, όπου οι συνθήκες άλλαξαν πολύ γρήγορα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σε τι οδήγησε αυτό; Σε μια επαναστατική έκρηξη.
Και αυτό είναι που ετοιμάζεται στην Κίνα. Το καθήκον μας είναι να συνδεθούμε με την κινεζική εργατική τάξη και να αγωνιστούμε μαζί για την ανατροπή του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού σε όλο τον κόσμο. Το καθήκον μας δεν είναι να πανηγυρίσουμε ότι υπάρχουν περισσότερες ιμπεριαλιστικές χώρες και ότι ο κόσμος είναι περισσότερο πολυπολικός, αλλά να ισχυροποιήσουμε την αποφασιστικότητά μας να αγωνιστούμε ενάντια στον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, που είναι η κύρια πηγή των πολέμων και της εκμετάλλευσης, ένα σύστημα που έχει ήδη απωλέσει κάθε χρήσιμο ρόλο που μπορεί να έπαιζε στο παρελθόν.
Χόρχε Μαρτίν
Μετάφραση από την ιστοσελίδα marxist.com: Δημήτρης Καρυάμης
