«Αν πετάξεις τη φύση έξω από την πόρτα με τη σκούπα, αυτή θα μπει στο σπίτι από το παράθυρο με τσουγκράνα» (Ινδική παροιμία)
Από την εμφάνιση στη γη, ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια διαρκή μάχη με τη φύση, προκειμένου να αποσπάσει απ’ αυτή τροφή και πρώτες ύλες απαραίτητες για την επιβίωσή του. Σε όλη αυτή τη μακρά διαδρομή, προκάλεσε πολλές και μεγάλες καταστροφές στο φυσικό του περιβάλλον. Κόπηκαν δάση, αποξηράνθηκαν λίμνες, καταστράφηκαν βιότοποι κ.λπ.
Όμως, σχεδόν όλες οι καταστροφές, που συντελέστηκαν από τους προ-καπιταλιστικούς κοινωνικούς σχηματισμούς, είχαν ένα αναστρέψιμο και μη καταστροφικό χαρακτήρα για ολόκληρη την ανθρωπότητα και οι περισσότερες έγιναν για την επιβίωση των τοπικών κοινωνιών, την αύξηση της παραγωγής και την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και κρίσεων.
Ο χαρακτήρας της καταστροφής σήμερα
Η περιβαλλοντική καταστροφή, με την οποία βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη η ανθρωπότητα, δεν έχει προηγούμενο. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, γινόμαστε μάρτυρες των πιο «παράξενων» φυσικών φαινομένων. Κίτρινη και όξινη βροχή, καφέ ασιατικό νέφος, καταστροφικές πλημμύρες, εξάλειψη των μουσώνων στην Ασία, καταστροφή μέρους του όζοντος, εμφάνιση καταστροφικών τυφώνων σε Ασία και Αμερική, αύξηση της θερμοκρασίας της γης, τήξη των πάγων είναι μόνο μερικά από τα αποτελέσματα της αλόγιστης και σκληρής εκμετάλλευσης της φύσης, που έχει επιβάλει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και η ακόρεστη δίψα για κέρδος.
Όλοι μας, επίσης, βιώνουμε την αύξηση της ρύπανσης στις μεγαλουπόλεις που είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε. Πολλές παιδικές ασθένειες, όπως αλλεργικές προσβολές, βρογχίτιδες, πνευμονίες, καθυστερήσεις στην ανάπτυξη των αναπνευστικών οδών, είναι αποδεδειγμένο πια ότι έχουν σχέση με τη μόλυνση της ατμόσφαιρας. Η ίδια η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ομολογεί ότι στις πιο μολυσμένες πόλεις το ποσοστό των θανάτων που οφείλεται στην ρύπανση της ατμόσφαιρας αγγίζει το 5%.
Ο ρόλος των πολυεθνικών και των επιτελείων τους
Το 1984, στις 3 Δεκέμβρη, από το εργοστάσιο της «Γιούνιον Κάρμπάιντ» στο Μπόπαλ της Ινδίας, διέρρευσαν στην ατμόσφαιρα 45 τόνοι ενός τοξικού αερίου (μεθυλικό ισοκυάνιο), με αποτέλεσμα τον άμεσο θάνατο 3.800 ατόμων, για να προστεθούν αργότερα άλλοι 16.000 νεκροί και 50.000 ανάπηροι από δηλητηριάσεις και άλλα ιατρικά προβλήματα.
Η περιβόητη για το ρόλο της στην εκμετάλλευση των χωρών του λεγόμενου τρίτου κόσμου Παγκόσμια Τράπεζα, προκειμένου να στηρίξει τα συμφέροντα των πολυεθνικών, χρηματοδοτεί έργα, που όχι μόνο δεν έρχονται σε ισορροπία με το περιβάλλον, αλλά αντίθετα το καταστρέφουν.
Τη δεκαετία του ’90, στην Ινδονησία, συνέβαλε στην καταστροφή μέρους των δασών της χώρας, στηρίζοντας τη βιομηχανία χαρτοπολτού, ενώ στα τροπικά δάση του Αμαζονίου τα «αναπτυξιακά προγράμματα» που προωθεί η Τράπεζα για την εξόρυξη του πετρελαίου ή άλλων δραστηριοτήτων χωρίς καμία πρόβλεψη, τείνουν να οδηγήσουν σε οριακό σημείο τους «πνεύμονες» του πλανήτη.
Ο ίδιος οργανισμός χρηματοδότησε την ουκρανική κυβέρνηση με 215 εκατ. δολ. για τη δημιουργία δύο νέων πυρηνικών σταθμών. Το δάνειο εγκρίθηκε οκτώ μόνο ημέρες πριν κλείσει οριστικά το Τσερνομπίλ, το οποίο η κυβέρνηση είχε απειλήσει ότι δεν θα έκλεινε αν δεν της χορηγούνταν το συγκεκριμένο δάνειο.
Ο μύθος της «ανάπτυξης»
Θα μπορούσε ασφαλώς κάποιος να υποστηρίξει ότι όλα αυτά είναι το «αναπόφευκτο» αποτέλεσμα της ανάπτυξης και το «τίμημα», που «πρέπει» να πληρώσει η ανθρωπότητα γι’ αυτή, και ότι όλα αυτά γίνονται για το καλό και την οικονομική ευημερία των λαών του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Δυστυχώς, όμως, τα στοιχεία διαψεύδουν έναν τέτοιο ισχυρισμό. Σύμφωνα με αυτά, η φτώχεια και η ανισότητα στον πλανήτη μεγαλώνει. Το πλουσιότερο 20% του παγκόσμιου πληθυσμού εισπράττει σήμερα το 86% του παγκόσμιου εισοδήματος. Το εξωτερικό χρέος των χωρών της Ασίας και της Αφρικής παρά τις τεράστιες πηγές φυσικού πλούτου που διαθέτουν, από 15 δις. δολάρια που ήταν το 1985, σήμερα προσεγγίζει τα 300 δισ. Στα παραπάνω βέβαια πρέπει να προσθέσουμε ότι το 20% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό, ενώ 1,2 δις. άνθρωποι είναι υποσιτιζόμενοι. (Ετήσια έκθεση του ΟΗΕ)
Προσπάθεια αντιμετώπισης από ποιους;
Η τελευταία διάσκεψη στο Γιοχάνεσμπουργκ για το περιβάλλον κατέληξε όπως αναμενόταν σε μια πλήρη αποτυχία. Στην ίδια αποτυχία είχαν καταλήξει και οι τρεις προηγούμενες διασκέψεις. Τον τόνο σε αυτές τις διασκέψεις, δίνουν πάντοτε οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες που συμμετέχουν με τους εκπροσώπους τους και αντιδρούν σε οποιαδήποτε μέτρα περιορίζουν τη ρύπανση και την περιβαλλοντική καταστροφή, αλλά παράλληλα περιορίζουν και τα κέρδη τους.
Στο Γιοχάνεσμπουργκ, παραβρέθηκαν εκπρόσωποι μεγάλων πολυεθνικών όπως η «Rio Tinto», μεταλλευτικός κολοσσός, διαβόητος για την καταστροφή του περιβάλλοντος στις χώρες όπου λειτουργεί. Η «Anglo American», γνωστή ως στυλοβάτης του Απαρτχάιντ στη Ν. Αφρική. Η «Thames Water» με θυγατρική την «RWE», που πρόσφατα απειλούσε να καταργήσει 4.000 θέσεις εργασίας, αν η Κομισιόν δεν εγκατέλειπε το πρόγραμμά της να επιβάλει περιορισμούς στην εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα.
Είναι χίμαιρα να πιστεύει κανείς ότι αυτοί, που ευθύνονται για την καταστροφή του, μπορούν να πάρουν μέτρα για την προστασία του. Είναι σαν να βάζει ο τσοπάνος το λύκο να φυλάξει τα πρόβατα. Όσο υπάρχει ένα σύστημα παραγωγής που θα στηρίζεται στην ιδιωτική εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου για την ιδιοποίηση μεγαλύτερου ποσοστού κέρδους, θα αυξάνονται η ανισότητα, η φτώχεια και η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Ο καπιταλισμός όσο δεν ανατρέπεται θα οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια την ανθρωπότητα στην καταστροφή. Μοναδική προοπτική για το μέλλον της ανθρωπότητας είναι ο σοσιαλισμός, διαφορετικά δε θα υπάρξει απλώς βαρβαρότητα για τον πλανήτη αλλά η ίδια η εξαφάνισή του.
Βαγγέλης Στουμπιάδης
«Ελευθεροτυπία» 05/08/2002
