Ο Μαρξ σχετικά με το πλασματικό κεφάλαιο
Οι τραπεζίτες και οι φίλοι τους στην κυβέρνηση επιμένουν στο ότι η αιτία της κρίσης είναι το γεγονός ότι το οικονομικό σύστημα δεν έχει αρκετά κεφάλαια. Αυτό είναι μία εκπληκτική δήλωση. Για τις δύο τελευταίες δεκαετίες υπήρχε ένα τεράστιο πανηγύρι «δημιουργίας χρημάτων», στο οποίο οι τράπεζες έβγαλαν μεγάλα κέρδη. Τώρα υποστηρίζουν ότι δεν έχουν αρκετά κεφάλαια. Στην πραγματικότητα υπήρχε ένα τεράστιο ποσό από δανειακά κεφάλαια δανείων σε κυκλοφορία και αυτή η υπερεπάρκεια κεφαλαίου από μόνη της ανέδειξε τον περιορισμό της καπιταλιστικής παραγωγής. Αυτά ήταν τεράστια ποσά κεφαλαίου διαθέσιμα για κερδοσκοπία, που δεν μπορούσαν να βρουν μία διέξοδο και οι αστοί είχαν να βρουν «άλλους τρόπους» να τα χρησιμοποιήσουν.
Ο Μαρξ τόνισε πολύ παλιά, ότι το ιδανικό για τους αστούς ήταν να δημιουργήσουν λεφτά από τα λεφτά, χωρίς να καταφεύγουν στην επίπονη διαδικασία της παραγωγής. Στην προηγούμενη περίοδο εμφανίστηκαν να έχουν πετύχει αυτό το ιδανικό (εκτός από την Κίνα όπου υπήρξε μία πραγματική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων). Στις ΗΠΑ, στην Αγγλία, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και σε πολλές άλλες χώρες, οι τράπεζες επένδυσαν τρισεκατομμύρια σε κερδοσκοπία, ειδικά στον τομέα της στέγασης. Αυτό ήταν η βάση πάνω στην οποία βασίστηκε και άνθισε το σκάνδαλο των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, δημιουργώντας αφάνταστα ποσά πλασματικού κεφαλαίου.
Ακόμα και στον 19ο αιώνα, στο ζενίθ την άνθισης, όταν οι πιστώσεις ήταν εύκολες και υπήρχε εμπιστοσύνη, οι περισσότερες συναλλαγές γίνονταν χωρίς πραγματικά χρήματα. Υπάρχει μια πληθώρα κεφαλαίου στην αρχή του κύκλου και τα επιτόκια είναι χαμηλά. Τα χαμηλά επιτόκια δίνουν ώθηση στα κέρδη των επιχειρήσεων και σηματοδοτούν την ανάπτυξη. Αργότερα τα επιτόκια φτάνουν στο μέσο όρο κατά την διάρκεια αυτής της ευημερίας. Υπάρχει μια αύξηση στην ζήτηση πιστώσεων και συνεπώς τα επιτόκια πρέπει να αυξηθούν στην κορυφή της άνθισης. Αλλά στην πρόσφατη άνθιση αυτό δεν συνέβη.
Τα τελευταία χρόνια η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ακολούθησε μια πολιτική που εσκεμμένα κρατούσε χαμηλά τα επιτόκια (ήταν ακόμη και αρνητικά κάποια στιγμή, αν λάβουμε υπ’ όψιν το επίπεδο του πληθωρισμού). Αυτό, από μια ορθόδοξη καπιταλιστική σκοπιά, ήταν ανεύθυνο από μέρους τους. Δημιούργησε την φούσκα των ακινήτων και αυτό έβαλε την βάση για την υπάρχουσα κρίση. Αλλά για όσο διάστημα υπήρχαν τεράστια ποσοστά κερδών και οι επενδυτές ήταν χαρούμενοι, κανείς δεν ενδιαφερόταν. Σχεδόν όλοι συμμετείχαν με χαρά σε αυτό το πανηγύρι δημιουργίας χρημάτων. Οι πιο ξακουστοί τραπεζίτες και οι πιο γνωστοί οικονομολόγοι ενώθηκαν κάτω από το σλόγκαν «Πιες, φάε και να είσαι χαρούμενος, γιατί αύριο πεθαίνεις».
Ο λόγος για τον οποίο τώρα διαμαρτύρονται ότι δεν έχουν αρκετά κεφάλαια είναι γιατί ένα μεγάλο μερίδιο των εταιρικών περιουσιακών στοιχείων τους είναι πλαστό – το αποτέλεσμα μιας πρωτοφανούς απάτης στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Όσο διαρκούσε η άνθιση, κανείς δεν νοιαζόταν. Αλλά τώρα που όλο αυτό τελείωσε, όλα αυτά τα περιουσιακά στοιχεία περνούν από εξονυχιστικό έλεγχο. Οι τραπεζίτες που προηγουμένως ήταν έτοιμες να αγοράσουν μεγάλα ποσά χρεών ο ένας από τον άλλο, δεν έχουν την διάθεση να το κάνουν πλέον. Η δυσπιστία και η καχυποψία έχουν γενικευτεί. Η παλιά αισιοδοξία έχει αντικατασταθεί από μια μίζερη στάση απέναντι στο δανεισμό. Ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα, από το οποίο εξαρτάται η κυκλοφορία του χρήματος, βυθίζεται σε ένα τέλμα.
Έτσι πολλά τραπεζικά ιδρύματα δεν θα έχουν επάρκεια κεφαλαίου για να προσφέρουν νέες πιστώσεις στην οικονομία. Ο Μαρξ περίγραψε αυτό το σημείο του οικονομικού κύκλου πολύ παλιότερα :
«Είναι εμφανές ότι υπάρχει ένα έλλειμμα στα μέσα πληρωμής κατά την διάρκεια της κρίσης. Η μετατρεψιμότητα των συναλλαγμάτων αντικαθιστά την μεταμόρφωση των ίδιων των αγαθών, και ακόμα περισσότερο, είναι σε τέτοιους καιρούς που ένα μερίδιο των εταιρειών λειτουργεί καθαρά και μόνο με πιστώσεις. Η αδαής και κακοφτιαγμένη τραπεζική νομοθεσία, όπως αυτή του 1844 -45 , μπορεί να εντείνει αυτή την οικονομική κρίση. Αλλά κανενός είδους τραπεζικής νομοθεσία δεν μπορεί να απαλείψει την κρίση.»
Οι καπιταλιστές πρέπει τώρα να αποτραβήξουν όλο αυτό το πλαστό κεφάλαιο έξω από το σύστημα. Όπως ένας άνθρωπος που το σώμα του έχει δηλητηριαστεί ή κάποιος ναρκομανής που παλεύει ενάντια στα συμπτώματα του εθισμού του, πρέπει να βγάλουν το δηλητήριο από τον οργανισμό ή να χαθούν. Αλλά αυτό είναι μια επώδυνη διαδικασία και δημιουργεί νέους κινδύνους για τον οργανισμό. Καθώς το σύστημα συρρικνώνεται και το χρήμα λιγοστεύει, οι καπιταλιστές απαιτούν να πληρωθούν τα χρέη τους. Αυτοί που δεν μπορούν να πληρώσουν θα χρεοκοπήσουν. Σαν αποτέλεσμα, η ανεργία αυξάνεται και αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην μείωση της ζήτησης, προκαλώντας νέες χρεοκοπίες και νέα χρέη που δεν μπορούν να αποπληρωθούν. Κατ’ αυτό τον τρόπο , όλοι οι παράγοντες που ωθούσαν την οικονομία προς τα πάνω την τελευταία περίοδο, τώρα στρέφονται στο αντίθετο τους.
Οι οικονομολόγοι γαντζώθηκαν επίμονα πάνω στην παλιά ψευδαίσθηση, ότι μια παγκόσμιας έκτασης ύφεση είναι αδύνατον να συμβεί, ότι έχουν πάρει μαθήματα από το παρελθόν (όπως ο μέθυσος παίρνει το μάθημα του μετά από κάθε κραιπάλη). Υποστήριξαν ότι η οικονομική κρίση θα περιοριζόταν στις ΗΠΑ, ότι η Αμερικάνικη οικονομία με κάποιο τρόπο θα αποσυνδεόταν από τον υπόλοιπο κόσμο (παρ’ όλο που αυτό αντιφάσκει με όλα όσα είχαν πει για την παγκοσμιοποίηση), ότι η Ευρώπη και η Κίνα θα γίνονταν οι νέες κινητήριες δυνάμεις της παγκόσμιας οικονομίας κ.ο.κ. Πόσο κούφια ακούγονται όλα αυτά τα επιχειρήματα σήμερα! Οι τιμές των ακινήτων πέφτουν παγκόσμια. Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται. Οι Ευρωπαϊκές οικονομίες και επίσημα πλέον επιβραδύνονται και με το αναπόφευκτο των περαιτέρω τραπεζικών χρεοκοπιών και της έλλειψης διαθέσιμων κεφαλαίων και πίστωσης, αυτή η διαδικασία θα συνεχιστεί. Είναι αλήθεια ότι έως τώρα οι χώρες με «αναδυόμενες» αγορές, έχουν συνεχίσει να αναπτύσσονται, όμως είναι αδιανόητο ότι μπορούν να παραμείνουν αλώβητες από τη γενικευμένη κρίση, καθώς η ρευστότητα κεφαλαίων «στεγνώνει» και οι δείκτες τιμών υποχωρούν. Βέβαια αυτή η διαδικασία θα πάρει χρόνο και θα είναι ακανόνιστη. Κάποιες χώρες θα μπουν στην κρίση νωρίτερα και άλλες αργότερα, όμως στο τέλος όλες θα συρθούν μέσα σε αυτήν.
Είναι αδιάφορο σε ποια χώρα θα ξεκινήσει η κρίση. Το βασικό ζήτημα είναι ότι στις σύγχρονες συνθήκες θα περάσει αναπόφευκτα από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο. Σε αυτή την περίπτωση ξεκίνησε στις ΗΠΑ, που είναι η χώρα που τράβηξε την κερδοσκοπική μανία στα άκρα. Όμως αμέσως μετά και αντίθετα σε όλα τα προγνωστικά των οικονομολόγων, εξαπλώθηκε στην Ιρλανδία, την Ισπανία, τα Βρετανία και όλη την Ευρώπη. Οι επιπτώσεις της θα φτάσουν στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική. Η μια χώρα μετά την άλλη θα πέσουν σαν ντόμινο. Η Κίνα δε θα γλιτώσει, αν και προς το παρόν αναπτύσσεται. Σε μια κρίση, οι καπιταλιστές αναγκάζονται να καταφύγουν σε εξαιρετικά μέτρα για να διαφυλάξουν τη μερίδα τους από μια όλο και μικρότερη αγορά. Καταφεύγουν σε εκπτώσεις, dumping και άλλες μεθόδους για να υποσκάψουν τους ανταγωνιστές τους. Με αυτές τις μεθόδους, επιδεινώνουν την κρίση δημιουργώντας έναν αποπληθωριστικό καθοδικό στρόβιλο. Ο κόσμος καθυστερεί τις αγορές του, προσδοκώντας χαμηλότερες τιμές και έτσι οι τιμές ωθούνται ακόμη πιο χαμηλά.
Βλέπουμε αυτό το φαινόμενο πιο καθαρά στην αγορά κατοικίας. Η νόσος εξαπλώνεται σαν ανεξέλεγκτη επιδημία από τη μία χώρα στην άλλη. Θα γίνει ξεκάθαρο ότι κάθε χώρα έχει υπέρ-εξάγει (αυτό σημαίνει υπέρ-παράγει) και επίσης έχει υπέρ εισάγει (υπερβολικά εμπορευτεί). (Βλ. «Το Κεφάλαιο», 3ος τόμος, σελ 481) Θα γίνει ξεκάθαρο ότι κάθε μία από αυτές έχει «παρατραβήξει» την πίστωση και έχει υποθάλψει τις φλόγες του πληθωρισμού και της κερδοσκοπίας, οι οποίες τώρα πρέπει να σβηστούν, όποιο κι αν είναι το κόστος. Πρέπει να πούμε ότι δεν είναι ζήτημα αυτής ή της άλλης χώρας, αυτής της τράπεζας ή του συγκεκριμένου κερδοσκόπου ή του άλλου, αλλά του ίδιου του συστήματος. Είναι αλήθεια ότι καμία ύφεση δεν κρατάει για πάντα. Μακροπρόθεσμα έρχεται μια νέα ισορροπία, οι τιμές σταθεροποιούνται, η κερδοφορία ανακάμπτει και ένας νέος κύκλος ξεκινάει. Αυτό όμως δε φαίνεται πουθενά στον ορίζοντα προς το παρόν. Η ύφεση δεν έχει τελειώσει. Μόλις τώρα ξεκίνησε. Κανείς δεν ξέρει πόσο θα διαρκέσει. Και ούτως ή άλλως, όπως το έθεσε κάποτε ο Κέυνς: «Μακροπρόθεσμα όλοι είμαστε νεκροί».
Ας συγκρίνουμε τις προοπτικές των μαρξιστών με αυτές των αστών. Σε αντίθεση με τους αστούς οικονομολόγους που είναι αφοσιωμένοι στο θανατηφόρο λάθος να πιστεύουν την ίδια τους την προπαγάνδα, οι μαρξιστές εξηγούν την πραγματική κατάσταση. Σε ένα κείμενο με τίτλο «Στην κόψη του ξυραφιού : Προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία» γραμμένο το 1999, γράφαμε τα ακόλουθα : «Στο παρελθόν είχε ειπωθεί ότι ο ρόλος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ ήταν να απομακρύνει το «μπολ με το παντς» όταν το πάρτυ ξέφευγε από τον έλεγχο. Αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον. Ενώ δημόσια υποτίθεται ότι υπηρετούν την οικονομική λιτότητα και εντιμότητα, ο Άλαν Γκρίνσπαν είναι έτοιμος να ανεχθεί την δημιουργία του μεγαλύτερου οργίου τραπεζικής κερδοσκοπίας στην Ιστορία, παρότι πρέπει να συνειδητοποιεί τους κινδύνους. Είναι σαν τον αυτοκράτορα Νέρωνα που απολάμβανε καθώς έβλεπε τη Ρώμη να καίγεται. Στην πραγματικότητα, ανεβάζοντας τα επιτόκια μόνο κατά ένα τέταρτο της εκατοστιαίας μονάδας, ρίχνει λάδι στη φωτιά. Έτσι το παλιό ρητό γίνεται αληθινό : Μωραίνει κύριος ων βούλεται απολέσει».
Στο ίδιο κείμενο διαβάζουμε :
«Τα θεμελιώδη εμπόδια στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στη σύγχρονη εποχή είναι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και το εθνικό κράτος. Παρόλα αυτά, ο καπιταλισμός μπορεί μόνο μερικώς να υπερπηδήσει αυτά τα εμπόδια μέσα από μια σειρά μέσων, όπως είναι η ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου και ο δανεισμός. Ο Μαρξ εξήγησε εδώ και καιρό, το ρόλο του δανεισμού στο καπιταλιστικό σύστημα. Είναι ένα μέσο για να επεκταθεί η αγορά έξω από τα φυσικά της όρια. Με τον ίδιο τρόπο η επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου μπορεί να δώσει μια διέξοδο για κάποιο διάστημα, αλλά μόνο με το κόστος της ετοιμασίας μιας ακόμα πιο μεγάλης καταστροφικής κρίσης στο μέλλον. «Η καπιταλιστική παραγωγή είναι διαρκώς απασχολημένη με την προσπάθεια να υπερβεί αυτά τα ανυπέρβλητα εμπόδια, αλλά μπορεί να τα υπερβεί μόνο με μέσα που ξανά τοποθετούν τα ίδια εμπόδια με ένα ακόμα μεγαλύτερο μέγεθος. Το αληθινό εμπόδιο της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο. (Marx, Capital, vol. 3, 15; 2-3.)
«Η ανακύκληση της καπιταλιστικής παραγωγής εξαρτάται εκτός των άλλων από το δανεισμό. Η οικονομική ευρωστία του ενός κρίκου εξαρτάται από την οικονομική ευρωστία του άλλου. Η αλυσίδα μπορεί να σπάσει σε μια ολόκληρη σειρά κρίκων. Αργά ή γρήγορα τα δάνεια πρέπει να αποπληρωθούν σε μετρητά. Αυτό το γεγονός είναι τόσο συχνά λησμονημένο από αυτούς που χρεώνονται κατά τη διάρκεια μιας καπιταλιστικής άνθισης. Στην πρώτη φάση της καπιταλιστικής επέκτασης, ο δανεισμός δρα σαν κινητήρια δύναμη στην παραγωγή : «η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων επεκτείνει τον δανεισμό και ο δανεισμός οδηγεί σε μια επέκταση των βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων» (Marx, Capital, vol. 3, p. 470.)
«Αυτό παρόλα αυτά, είναι η μια όψη του νομίσματος. Η γρήγορη επέκταση του δανεισμού και των χρεών, πιέζει την αγορά πέρα από τα φυσικά της όρια, αλλά σε ένα ορισμένο σημείο αυτό πρέπει να γυρίσει στο αντίθετό του. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης η πίστη εμφανίζεται σα να είναι αστείρευτη, όπως το Κέρας της Αμαλθείας στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Αλλά όσο συχνότερα η κρίση εμφανίζεται η αυταπάτη συντρίβεται. Οι επιστροφές είναι καθυστερημένες, τα εμπορεύματα είναι απούλητα στις κορεσμένες αγορές και οι τιμές πέφτουν. Η ανάπτυξη της παγκόσμιας αγοράς δεν μπορεί να αλλάξει τις θεμελιώδεις αντιφάσεις, αλλά τους δίνει ένα τεράστιο πεδίο για να εκδηλωθούν. Η συσσώρευση των χρεών σε τελική ανάλυση κάνει την κρίση ακόμα βαθύτερη και πιο μακρά από ότι θα μπορούσε να είναι. Η πρόσφατη ιστορία της Ιαπωνίας το επιβεβαιώνει αυτό. Μετά από μια δεκαετή ανάπτυξη που χαρακτηρίστηκε από άνοδο των μετοχών και των ακινήτων, η φούσκα τελικά έσκασε από μια οξεία αύξηση του επιπέδου των επιτοκίων. Η κατάσταση ήταν πολύ παρόμοια με αυτή των ΗΠΑ στην παρούσα φάση. Στις 25 του Δεκέμβρη, του 1989 η Τράπεζα της Ιαπωνίας ανέβασε τα επιτόκια, προκαλώντας την απότομη πτώση στο Χρηματιστήριο, αλλά από την ώρα που η τιμή της γης ακόμα συνέχιζε να αυξάνει, μια νέα άνοδος των επιτοκίων ήταν αναγκαία. Τελικά τα επίπεδα των επιτοκίων ανέβηκαν κατά 6% και από το τέλος του χρόνου οι τιμές των μετοχών έπεσαν απότομα κατά 40%. Έπειτα η Τράπεζα της Ιαπωνίας κράτησε τα επιτόκια ψηλά. Σε εκείνη τη στιγμή η Τράπεζα της Ιαπωνίας ήταν συνετή διαχειρίστρια της οικονομίας σύμφωνα με τους οικονομικούς αναλυτές. Αλλά το αποτέλεσμα ήταν η επιμήκυνση της ύφεσης για δεκαετίες.»
«Με την παγκοσμιοποίηση και την κατάργηση των περιορισμών στο δανεισμό και στις μετακινήσεις κεφαλαίων, το πεδίο για επέκταση ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερο, αλλά ποτέ δεν ήταν μεγαλύτερη επίσης και η δυνατότητα για ένα διεθνές κραχ. Μολαταύτα, το θέμα δεν είναι ότι η κρίση προκαλείται από το πλασματικό κεφάλαιο, τις χρηματιστηριακές απάτες και την υπέρμετρη χρήση του δανεισμού. Ο Μαρξ εξήγησε αυτό το ζήτημα στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου:
«Ας αφήσουμε αυτές τις συναλλαγές και τις κερδοσκοπίες τις οποίες το τραπεζικό σύστημα ευνοεί. Τότε η κρίση μπορεί μόνο να εξηγηθεί σαν αποτέλεσμα μιας δυσαναλογίας της παραγωγής ανάμεσα στην κατανάλωση των καπιταλιστών και την συσσώρευσή τους. Αλλά όπως τα πράγματα δείχνουν, η αναπλήρωση του επενδυμένου στην παραγωγή κεφαλαίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καταναλωτική δύναμη των μη παραγωγικών τάξεων. Αλλά η καταναλωτική δυνατότητα των εργατών είναι περιορισμένη μερικώς εξαιτίας των νόμων των μισθών και μερικώς από το γεγονός ότι έχουν χρησιμοποιηθεί μόνο όσο μπορούν να είναι κερδοφόρα εκμεταλλευόμενοι από την αστική τάξη. Η τελική αιτία για όλες τις πραγματικές κρίσεις πάντα παραμένει η φτώχεια και η περιορισμένη κατανάλωση των μαζών, όπως αντιτίθεται στην κίνηση της καπιταλιστικής παραγωγής να αναπτύξει της παραγωγικές δυνάμεις και μόνο η απόλυτη καταναλωτική δύναμη της κοινωνίας θέτει τα όριά τους» (Marx, Capital, vol. 3, p. 472.)
«Η επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου και το άνοιγμα νέων αγορών στην Ασία επίσης προκαλεί μια πρόσκαιρη ώθηση, αλλά μόνο με το κόστος της πρόκλησης μιας ακόμα βαθύτερης κατάρρευσης. Αυτό είναι το είδος των εξελίξεων που θα έρθουν».
Αυτές οι γραμμές είχαν γραφτεί σχεδόν πριν από μια δεκαετία, όταν η μεγάλη πλειοψηφία των αστών οικονομολόγων ακόμα αρνούνταν την πιθανότητα μιας παγκόσμιας ύφεσης. Δικαιούμαστε να ρωτήσουμε : ποιος κατάλαβε τη εξελικτική διαδικασία της παγκόσμιας οικονομίας καλύτερα και ποιος έκανε σωστές προβλέψεις – οι αστοί οικονομολόγοι ή οι μαρξιστές;
Η παλιά παροιμία λέει ότι ο πνιγμένος απ’ τα μαλλιά του πιάνεται. Οι αστοί και οι απολογητές τους, θορυβημένοι από το βάθος της κρίσης ψάχνουν «για μαλλιά», ώστε να σωθούν. Μέχρι πρόσφατα οι ελπίδες τους είχαν στραφεί στην Ασία και ιδιαίτερα στην Κίνα. Αλλά η οικονομία της Κίνας είναι τώρα σταθερά συνδεδεμένη με την παγκόσμια αγορά και αντανακλά την ρευστότητά της. Ένα πρόσφατο άρθρο του Geoff Dyer στους «Financial Times» φέρει τον διδακτικό τίτλο «Το βάρος του Πεκίνου : Μια επιβραδύνουσα Κίνα προκαλεί αρρώστια για την παγκόσμια οικονομία».
Παρά την πτωτική τάση των ΗΠΑ, οι εξαγωγές έχουν συνεχίσει να αναπτύσσονται ισχυρά, επεκτεινόμενες 22% τους πρώτους 8 μήνες του 2008. Μέρος της εξήγησης γι’ αυτό είναι ότι οι Κινέζικες εταιρείες έχουν συνεχίσει να βρίσκουν νέες αγορές για τα προϊόντα τους σε άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες. Αλλά αυτό μόνο αναβάλει το αναπόφευκτο. Μετά την κρίση στη Wall Street και την στασιμότητα στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, οι επενδυτές έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται αν η Κίνα θα μπει στην κρίση. Μετά από 5 χρόνια υψηλής ανάπτυξης η Κινέζικη οικονομία είναι καθαρά σε επιβράδυνση. Μια ανάπτυξη λιγότερη από 8% μπορεί να έχει μεγάλες συνέπειες για την Κίνα και για την παγκόσμια οικονομία. Οι οικονομολόγοι είναι επίσης ανήσυχοι για τον τραπεζικό τομέα στην Κίνα.
Υπάρχουν συμπτώματα προβλημάτων στις εξαγωγές. Η βιομηχανία ενδυμάτων στην Γκουαντόγκ δοκιμάζει μεγάλη πίεση. Σύμφωνα με επαρχιακές στατιστικές το Γενάρη έως τον Ιούλιο αυτού του έτους η εξαγωγή ενδυμάτων έπεσε 31% συγκριτικά με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.
Οι εξαγωγές πλαστικών αγαθών, παιχνιδιών και φωτιστικών επίσης έχουν αρχίσει να πέφτουν. Αυτό έχει συνδυαστεί με την αδύναμη ζήτηση στις ΗΠΑ, όπου οι λιανικές πωλήσεις έπεσαν τον Ιούλιο και ξανά τον Αύγουστο. Η εξαγωγική επίδοση της Γκουανντογκ επιβραδύνθηκε σε αύξηση 6,3% τους 7 πρώτους μήνες αυτού του χρόνου. Αυτό δεν μπορεί να είναι σύμπτωση.
Το σκληρό ευρώ και μια αύξηση 27% για εξαγωγές από την Γκουαντόγκ στην Ευρώπη έχουν αποζημιώσει για το αδύνατο δολάριο και για την συστελλόμενη αγορά των ΗΠΑ. Αλλά υπάρχουν ενδείξεις αυξανόμενες για μια σύσπαση στην Ευρώπη, η οποία είναι επίσης μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες στις οποίες εξάγονται κινέζικα προϊόντα. Αυτό τελικά αρχίζει να επηρεάζει τις Κινέζικες εξαγωγές. «Αυτό μπορεί να είναι η ηρεμία πριν από την καταιγίδα» είπε ο Στέφεν Γκριν, ένας οικονομολόγος στο Standard Chartered στη Σαγκάη.
Υπάρχουν ακόμα μεγαλύτερες ανησυχίες για την αγορά ακινήτων, η οποία ήταν ένα από τα βασικά πεδία επενδύσεων κατά την πορεία ανάπτυξης της κινέζικης οικονομίας τα προηγούμενα χρόνια.
Οι πωλήσεις έχουν σημειώσει πτώση των Αύγουστο και οι σχετικοί τομείς της παραγωγής ατσαλιού, τσιμέντου και κλιματιστικών έχουν περιέλθει σε στασιμότητα ή συρρικνώθηκαν σε αυτό το μήνα – ένα ακόμα σημάδι αδύνατης οικονομικής δραστηριότητας. Αναλυτές λένε ότι οι εγκρίσεις υποθηκών έχουν μειωθεί έντονα τους τελευταίους μήνες. «Πιστεύουμε ότι η πιθανότητα μιας κατάρρευσης του τομέα των ακινήτων στην Κίνα είναι μεγάλη» είπε ο Τζέρυ Λου αναλυτής της «Morgan Stanley» στη Σαγκάη.
Αν η αγορά ακινήτων πέσει αισθητά κατά την επόμενη χρονιά, αυτό θα έχει σοβαρές συνέπειες για τον τραπεζικό τομέα. Αν η ανάπτυξη στον τομέα των δομικών υλικών πέσει κάτω από το 8% του περασμένου χρόνου, αυτό μπορεί να προκαλέσει ακόμα οξύτερη πτώση στις τιμές των σπιτιών, συνοδευόμενη από μια κατάρρευση στις επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα. Οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες μπορεί να είναι ανυπολόγιστες.
Υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια σε άλλα μέρη της οικονομίας. Το κραχ στη χρηματοπιστωτική αγορά είχε αρνητική επίδραση στην καταναλωτική εμπιστοσύνη. Το επίπεδο της αύξησης στις αποταμιεύσεις έχει μειωθεί αισθητά αυτό το χρόνο. Οι πωλήσεις αυτοκινήτων έχουν πέσει τον προηγούμενο μήνα κατά 6% και τα αεροπορικά ταξίδια έπεσαν αισθητά αυτό το καλοκαίρι. Η Gome, η μεγαλύτερη αλυσίδα πωλήσεων ηλεκτρονικών ειδών, ανακοίνωσε ότι οι πωλήσεις της ανά τετραγωνικό μέτρο στα μαγαζιά έπεσε κατά 3% το δεύτερο τρίμηνο του έτους.
Η κυβέρνηση έχει περικόψει το επίπεδο των επιτοκίων, κάτι που δείχνει πως φοβάται την κρίση. Παρόλα αυτά, το πεδίο της για μανούβρες με τη νομισματική πολιτική είναι περιορισμένο από το φόβο για την ώθηση στον πληθωρισμό. Αυτός έφθασε 8.7 % τον Φεβρουάριο πριν πέσει στο 4.9 % τον Αύγουστο. Ο Ζιου Τσιάοτσουαν επικεφαλής της κεντρικής Τράπεζας είπε αυτό το μήνα : «Ο πληθωρισμός έχει πράγματι επιβραδυνθεί κατά τους τελευταίους μήνες, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι εφησυχάζουμε, επειδή το επίπεδό του ίσως ξανανέβει».
Μια ύφεση στην Κίνα ή ακόμα και μια σημαντική επιβράδυνση στην ανάπτυξη μπορεί να έχει σοβαρή επίδραση στην παγκόσμια αγορά, ξεκινώντας από τις χώρες παραγωγής βασικών καταναλωτικών αγαθών και πρώτων υλών στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική. Οι τιμές του χαλκού για παράδειγμα έχουν πέσει 23% τους 2 περασμένους μήνες, μερικώς εξαιτίας τον φόβων για την πορεία της Κινέζικης κατανάλωσης του μετάλλου, η οποία έπεσε περισσότερο από το μισό αυτό το έτος.
Υπάρχει ένα κλίμα αναπτυσσόμενου θυμού και εχθρότητας προς την «αγορά», με άλλα λόγια απέναντι στον καπιταλισμό. Αντιδρώντας σε αυτό το κλίμα αστοί πολιτικοί όπως ο Άλεκ Σάλμοντ του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος, προσπαθούν να εκτρέψουν την οργή του λαού μακριά από τον καπιταλισμό και να τον στρέψουν ειδικά προς ένα συγκεκριμένο τμήμα των καπιταλιστών, «τους αεριτζήδες και τους κερδοσκόπους».
Ξαφνικά έχει γίνει της μόδας μεταξύ των πολιτικών να καταγγείλουν αυτές τις μυστηριώδεις προσωπικότητες που έχουν θεσπίσει θεσμούς όπως η Τράπεζα της Σκωτίας. Αυτή η αξιοσέβαστη κυρία υπάρχει εδώ και τριακόσια χρόνια και επέζησε των Ναπολεόντιων πολέμων, του μεγάλου κραχ της Wall Street και του πρώτου και δευτέρου παγκόσμιου πολέμου για να διαλυθεί τελικά όπως πληροφορούμαστε σήμερα, από μια σκοτεινή συμμορία κερδοσκόπων. Αυτό το είδος «εξήγησης» δεν εξηγεί τίποτα. Πως έγινε και αυτή η μικρή ομάδα σκοτεινών προσωπικοτήτων απέκτησε αυτή την τρομερή δύναμη; Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι; Ποια είναι τα ονόματά τους; Που ζούνε; Κανένας δεν ξέρει. Αλλά είναι πάντα χρήσιμο σε μια κρίση να έχεις κάποιον να κατηγορείς και αν αυτός ο κάποιος συμβαίνει να είναι και τελείως ανώνυμος, τότε ακόμα καλύτερα…
Ξαφνικά αυτοί οι «αεριτζήδες και οι κερδοσκόποι» αρχίζουν να παίζουν τον ίδιο ρόλο στην οικονομία που έπαιξε η Αλ Κάιντα στη διεθνή πολιτική. Στην πραγματικότητα όλοι οι τραπεζίτες και οι καπιταλιστές είναι «αεριτζήδες και κερδοσκόποι». Πρέπει να είναι, γιατί το καπιταλιστικό σύστημα στηρίζεται στην απάτη και στην κερδοσκοπία. Επίσης βασίζεται πάνω στην απληστία. Το να αρνείσαι την απληστία σημαίνει ότι αρνείσαι την λειτουργία της αγοράς, η οποία βασίζεται στο κίνητρο του κέρδους κι αυτό είναι απληστία. Η απληστία για κέρδη είναι ο κινητήριος μοχλός του καπιταλιστικού συστήματος από τη στιγμή της γέννησής του. Ναι αλλά τώρα έχει γίνει πάρα πολύ άπληστο και άνομο.
Αυτό είναι εντελώς αληθινό. Παρότι οι εργάτες πληρώνονται με βάση τα αποτελέσματά τους, τα αφεντικά πληρώνονται με τεράστια ποσά, είτε έχουν, είτε δεν έχουν αποτέλεσμα. Όταν μια μεγάλη εταιρεία πηγαίνει καλά οι εργαζόμενοι μπορεί να παίρνουν λίγα παρά πάνω χρήματα, αλλά τα αφεντικά πληρώνονται με εκατομμύρια επιπλέον. Όταν η εταιρεία πηγαίνει άσχημα οι εργαζόμενοι πληρώνονται μηδαμινά, ενώ τα αφεντικά συνεχίζουν να ευημερούν. Και όταν η εταιρεία φθάνει στη χρεοκοπία, οι εργαζόμενοι απολύονται με μικρή ή και καθόλου αποζημίωση (ακόμα και χωρίς σύνταξη), ενώ τα αφεντικά που ηγούνται της εταιρείας συνεχίζουν να περνούν καλά. Αυτά τα γεγονότα είναι πολύ γνωστά. Για πολλά χρόνια οι εργαζόμενοι έχουνε γαλουχηθεί στο άδικο και την ανισότητα. Αλλά από τη στιγμή που η οικονομία ξανά προχωρά και από την ώρα που η αγορά εμφανίζεται να έχει αποτελέσματα για τον καθένα (παρότι πολύ άνισα) και από τη στιγμή που οι πολιτικοί κάθε κόμματος ήταν ομόφωνα υπέρ της αγοράς, αποδέχτηκαν κι αυτοί σαν καλό νόμισμα το επιχείρημα ότι «ότι είναι καλό για τους δημιουργούς του πλούτου είναι καλό και για μένα».
Σε αυτή τη μεριά του Ατλαντικού, η διαδικασία που βλέπουμε στις ΗΠΑ αναπαράγεται, αλλά μόνο στη μορφή μιας αδέξιας καρικατούρας. Στο συνέδριο του Εργατικού Κόμματος ο Γκόρντον Μπράουν παραπονέθηκε για την «ανευθυνότητα» του «City» και είπε ότι τα προνόμιά του είναι σε κάποιες περιπτώσεις απαράδεκτα. Ο Άλιστερ Ντάρλινγκ υπουργός οικονομικών επανέλαβε τα σχόλια του πρωθυπουργού. Αλλά οι επιθέσεις τους θύμιζαν άνδρα που χτυπάει ένα ρινόκερο με ένα φτερό ξεσκονίσματος. Συγκρινόμενοι με τα σχόλια των Μακ Κέιν και Ομπάμα για τη Wall Street ήταν ανίσχυροι σαν «ξέπλυμα».
Η παρουσία των Μπράουν και Ντάρλινγκ στο συνέδριο του Εργατικού Κόμματος φανερώνει ότι έχουν ξοδέψει τόσο πολύ χρόνο σκύβοντας της μέση μπροστά στο City του Λονδίνου που δεν είναι πλέον ικανοί να τους κάνουν πλάτες. Σε μια κατάσταση όπου εκατοντάδες χιλιάδες εργατών ξαφνικά απειλούνται με απώλεια της θέσης εργασίας τους, των σπιτιών και των αποταμιεύσεών τους, ακόμα και οι πιο δουλικοί ρεφορμιστές του είδους των Μπράουν και Ντάρλινγκ μπορούν να καταλάβουν ότι η καταγγελία της κερδοσκοπίας των τραπεζιτών μπορεί να είναι τρομερά δημοφιλής. Είναι απόδειξη της απόλυτης χρεοκοπίας και της ηλιθιότητας αυτών των αυτό-αποκαλούμενων Εργατικών ηγετών, το ότι δεν είναι ούτε καν ικανοί να υιοθετήσουν τις δημαγωγικές επιθέσεις του Μακ Κέην και του Ομπάμα ενάντια στις μεγάλες επιχειρήσεις.
Δεν είναι ούτε τόσο ριζοσπάστες όσο ακόμα και η Εκκλησία της Αγγλίας, οι δύο πιο σεβάσμιες φιγούρες της οποίας έχουν καταγγείλει τις διεφθαρμένες πρακτικές των χρηματιστών και των τραπεζιτών. Σε ένα άρθρο του με τίτλο «Ο Θεατής», ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι Dr. Rowan Williams, επιτέθηκε στις «συναλλαγές χωρίς άλλο σκοπό πέρα από το κέρδος για τους κερδοσκόπους». Όταν αυτές οι εμπορικές συναλλαγές πήγαν άσχημα, προκάλεσαν «πραγματικό τεράστια ζημιά», είπε.
Ο Δρ Williams επέστησε την προσοχή στις εμπορικές συναλλαγές της οικονομικής βιομηχανίας των χρεών, τα οποία είπε «χωρίς υπευθυνότητα… ήταν η κινητήρια δύναμη αστρονομικών κερδών για πολλούς τα τελευταία χρόνια». Είπε ότι η τρέχουσα οικονομική κρίση «φανερώνει μια εξωπραγματική κατάσταση – όπου ο αφάνταστος πλούτος δημιουργούνταν από τα εξίσου αφάνταστα επίπεδα συναλλαγών χωρίς άλλο σκοπό πέρα από το κέρδος για τους κερδοσκόπους». Ο Αρχιεπίσκοπος συνέχισε: «Δεδομένου ότι ο κίνδυνος για τη κοινωνική σταθερότητα συνολικά σε αυτές τις διαδικασίες έχει αποδειχθεί ότι είναι τεράστιος, ο κόσμος των αγορών πρέπει να πάψει να έχει ασυλία από τις αρχές.»
Εδώ έχουμε την ουσία του θέματος. Οι αντιπρόσωποι του καπιταλισμού (συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών) μπορούν να αισθανθούν το έδαφος που τρέμει κάτω από τα πόδια τους. Φοβούνται τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της κρίσης, που θέτουν έναν τεράστιο κίνδυνο για τη κοινωνική σταθερότητα και κάνουν εκκλήσεις στην κυβέρνηση και τους διαχειριστές τους να κάνουν κάτι προτού να είσαι πάρα πολύ αργά.
Αλλά τι προτείνει ο Δρ Williams; Λέει μόνο ότι απαιτείται μερικές φορές το «να χαλαρώσει ένα οικονομικό καθεστώς» για να ενθαρρύνει την επιχείρηση να δημιουργήσει πλούτο για «να σύρει ολόκληρους τους πληθυσμούς από την ένδεια». Αυτή είναι μια ευγενής φιλοδοξία που είναι εξ ολοκλήρου αδύνατη να πραγματοποιηθεί σε αυτήν την «αμαρτωλή» γη.
Ακόμα πιο επικριτικός ήταν ο συνάδελφός του, ο Δρ Sentamu, Αρχιεπίσκοπος της Νέας Υόρκης. Η Lloyds TSB, μια σημαντική βρετανική τράπεζα, είχε αναγγείλει την προηγούμενη εβδομάδα ότι είχε συμφωνήσει την εξαγορά της HBOS, αφότου έπεσαν κατακόρυφα οι μετοχές της. Από την εξαγορά και μετά, πολλοί σχολιαστές έχουν επικρίνει τους κερδοσκόπους που πώλησαν τις μετοχές κάτω από την τρέχουσα τιμή τους, στοιχηματίζοντας ότι οι τιμές θα έπεφταν ακόμα πιο πολύ πριν να τις αγοράσουν πίσω.
Ο Δρ Sentamu είπε στο ετήσιο γεύμα της Αδελφότητας των Διεθνών Τραπεζιτών: «Βρισκόμαστε σε ένα σύστημα αγοράς που φαίνεται ότι παίρνει τους κανόνες εμπορίου από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων.» Και συμπλήρωσε : «Σε έναν παριστάμενο όπως εγώ, εκείνοι που έκαναν 190 εκ. λίρες πουλώντας σκόπιμα φθηνότερα τις μετοχές της HBOS, παρά την ισχυρή κεφαλαιακή της βάση και την παρέδωσαν στα χέρια της Lloyds TSB, είναι σαφώς ληστές τραπεζών και λωποδύτες περιουσιών».
Τέτοιος λόγος από ένα «εκπρόσωπο του Θεού» ήταν ο πιο απροσδόκητος και είχε αναμφίβολα μια κακή επίδραση στην χώνεψη αυτού του γεύματος εργασίας. Οι συγκεντρωμένοι τραπεζίτες δεν ήταν επίσης πολύ ευτυχείς που άκουσαν τα σχόλια του Αρχιεπισκόπου στο σχέδιο του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών για τη διάθεση 700 δις δολαρίων ώστε να αγοραστεί ένα μεγάλο μέρος του χρέους που κατέχουν οι τράπεζες και οι άλλοι οικονομικοί οργανισμοί.
Ο Αρχιεπίσκοπος προσθέτει: «Μια από τις ειρωνείες για αυτήν την οικονομική κρίση είναι ότι κάνει τη δράση για την φτώχεια να φανεί εντελώς επιτεύξιμη. Θα κόστιζε 5δις δολάρια για να σωθούν έξι εκατομμύρια ζωές παιδιών από τη φτώχεια. Οι παγκόσμιοι ηγέτες μπορούν να βρουν 140 φορές αυτό το ποσό για το τραπεζικό σύστημα σε μια εβδομάδα. Πώς μπορούν να μας πουν ότι η δράση για να σώσουμε τους φτωχότερους ανθρώπους είναι πάρα πολύ ακριβή;»
Καθώς γράφω αυτό το άρθρο, οι παγκόσμιοι ηγέτες συναντιούνται στις ΗΠΑ για να σφραγίσουν την πρόοδο στους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, ένα σύνολο στόχων για «να μειώσουν την παγκόσμια φτώχεια και να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο μέχρι το 2015». Μπορούμε να εκφράσουμε την εμπιστοσύνη μας στον Κύριο και να ελπίσουμε ότι τα αυστηρά σχόλια του Αρχιεπισκόπου είχαν την επιθυμητή επίδραση, αλλά όλη η εμπειρία μας, μας οδηγεί στο να αμφιβάλουμε ότι αυτό θα συμβεί.
Ακόμη και οι «Financial Times» σημείωσαν: «Ακόμη και στους χρόνους της ανάκαμψης, οι εργαζόμενοι άνθρωποι αντιπαραβάλλουν το μέτριο εισόδημά τους με τα τρομερά κέρδη των τυχοδιωκτών κερδοσκόπων. Ο απλός φθόνος έχει γίνει τώρα δικαιολογημένος θυμός, πρώτα για τη ζημιά που η οικονομική ρευστοποίηση έχει επιβάλει στον αθώο εργαζόμενο και τώρα ενάντια στα βάρη που καλείται ο φορολογούμενος να φορτωθεί κάτω από την απειλή της κρίσης. Οι μεγάλες αμοιβές για τις παχιές γάτες, τα στελέχη των εταιρειών είναι ένα πρόβλημα μόνο για τους μετόχους που τις χρηματοδοτούν. Αλλά η ανταμοιβή της απερισκεψίας τους από τα λεφτά των φορολογουμένων είναι ένα πρόβλημα για όλους μας. Πάρα πολλοί προϊστάμενοι επενδύσεων έχουν πληρωθεί καλά για απόδοση που φάνηκε εντυπωσιακή, αλλά περιείχε τους σπόρους της καταστροφής. Η καταστροφή έχει φθάσει, οι επενδυτές έχουν πεταχτεί έξω, οι φορολογούμενοι είναι οι επόμενοι στη γραμμή και όμως οι διευθυντές κρατούν τα οφέλη που αποκόμισαν στα χρόνια της ανάκαμψης.»
Αλλά για να αποκαταστήσει την ισορροπία, προσθέτει: «Προς τιμή του, ο κ. Brown και ο κ. Darling έχουν εστιάσει όχι στους υψηλούς μισθούς, αλλά στα μπόνους που επιβραβεύουν τους τζογαδόρους.» Το γεγονός ότι εκείνοι που αγοράζουν και πωλούν τις μετοχές είναι όλοι τζογαδόροι και ότι ο τζόγος στο χρηματιστήριο είναι το εμπόριό τους, αγνοείται διακριτικά. Ο δημοσιογράφος των Financial Times συνεχίζει (και κατορθώνει κάπως να κρατήσει ένα ευθύ πρόσωπο): «Το επόμενο βήμα εναπόκειται τώρα στην Αρχή Οικονομικών Υπηρεσιών(FSA) , τον ρυθμιστή του CITY, αλλά το πρόβλημα είναι ευκολότερο να φωτιστεί από το να λυθεί. Η πρακτικότερη διέξοδος για τη FSA είναι να εξετάσει τις συγκεκριμένες περιπτώσεις σαν μέρος της γενικής αναθεώρησής της σταθερότητας των χρηματιστικών επιχειρήσεων. Είναι αισιόδοξο να αναμένονται πάρα πολλά από μια τέτοια προσπάθεια, αλλά η ρυθμιστική νομοθεσία για το CITΥ θα ήταν απελπισμένα αντιπαραγωγική. Τέτοιοι νόμοι οδηγούν εύκολα στην απόκρυψη των κινδύνων ή την αποστολή τους στο εξωτερικό.» Οι πολιτικές των Νέων Εργατικών, υπαγορεύονται σαφώς από τα πιο πρόσφατα κύρια άρθρα των «Financial Times».
Ο Λένιν κάποτε παρατήρησε ότι η πολιτική είναι συμπυκνωμένη οικονομία. Η οικονομική κρίση που θερίζει τον κόσμο έχει πολύ σοβαρά αποτελέσματα στην ψυχολογία όλων των τάξεων, αρχίζοντας με τους ίδιους τους καπιταλιστές. Κατά την περίοδο που ο καπιταλισμός αναπτύσσονταν, οι πιέσεις των αστικών ιδεών στην εργατική τάξη και τις οργανώσεις της εντάθηκαν. Στη Μεγάλη Βρετανία δεν έχει υπάρξει μια σοβαρή οικονομική ύφεση για περισσότερες από δύο δεκαετίες. Έτσι τα επιχειρήματα των αστών πολιτικών και οικονομολόγων για τις θαυμαστές ιδιότητες της «ελεύθερης αγοράς» βρήκαν μια ηχώ ακόμη και στην εργατική τάξη, αλλά ιδιαίτερα στην ηγεσία της.
Αυτά ήταν η υλική βάση για το συνολικό εκφυλισμό της σοσιαλδημοκρατίας και των «Κομμουνιστικών» Κόμματων στην Ευρώπη και των ηγετών των συνδικάτων παντού. Στη Μεγάλη Βρετανία, που ήταν στην πρωτοπορία της καπιταλιστικής αντεπανάστασης τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες, εκεί ήταν το χώμα στο οποίο γεννήθηκε ο «Νεοεργατισμός» (σημείωση μεταφραστή: από την έκφραση Νέο Εργατικό Κόμμα του Μπλερ) με ηγέτη των Τόνι Μπλερ.
Για τα ενεργά στελέχη του εργατικού κινήματος, αυτή η περίοδος ήταν ένας εφιάλτης που εμφανίστηκε σα να μην έχει κανένα τελειωμό. Φάνηκε να μην υπάρχει κανένα όριο στον εκφυλισμό των ηγετών των μαζικών οργανώσεων, καμία χυδαία πράξη που να ήταν ανίκανοι να κάνουν για να ευχαριστήσουν την άρχουσα τάξη και φυσικά, την «αγορά».
Η απελπισία των ενεργών αγωνιστών οδήγησε στην απάθεια και την αποχώρηση από τις μαζικές παραδοσιακές οργανώσεις, οι οποίες γέμισαν με μικροαστούς καριερίστες που αναζητούσαν θέσεις εργασίας και γενικά προσοδοφόρες θέσεις. Αυτό στη συνέχεια οδήγησε σε μια περαιτέρω στροφή στα δεξιά, η οποία εμβάθυνε την απογοήτευση των εργαζομένων. Αυτό ήταν ένας φαύλος κύκλος που έχει διαρκέσει μέχρι τώρα. Αλλά τώρα πια τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν γρήγορα.
Η ανθρώπινη συνείδηση είναι γενικά συντηρητική. Οι άνθρωποι σε κανονικές περιόδους φοβούνται την αλλαγή και προσκολλώνται σε αυτό που είναι γνωστό. Η συνήθεια, η ρουτίνα και η παράδοση ζυγίζουν βαριά στη συνείδηση των μαζών, η οποία καθυστερεί σε σχέση με τα γεγονότα. Αλλά στις κρίσιμες στιγμές στην Ιστορία τα γεγονότα επιταχύνονται φθάνοντας στο κρίσιμο σημείο, στο οποίο επίσης η συνείδηση φθάνει με ένα άλμα. Έχουμε φθάσει τώρα σε ένα τέτοιο κρίσιμο σημείο.
Αυτό που ισχύει για τα βιομηχανοποιημένα έθνη του κόσμου ισχύει δέκα φορές για αυτό που αναφέρεται μερικές φορές ως «τρίτος κόσμος». Ο αριθμός εκείνων που ζουν στην ακραία φτώχεια αυξάνεται γρήγορα στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από τα Ηνωμένα Έθνη ανέφερε ότι το ένα τέταρτο όλων των παιδιών στον αναπτυσσόμενο κόσμο είναι ελλειποβαρές. Περισσότερες από 500.000 γυναίκες πεθαίνουν ετησίως στον τοκετό ή λόγω των περιπλοκών από την εγκυμοσύνη και ένα τρίτο του αστικού πληθυσμού ζουν στις τρώγλες.
Μια έκθεση της Διαμερικανικής Τράπεζας αυτό το καλοκαίρι προειδοποίησε ότι οι αυξανόμενες τιμές θα ωθούσαν 26 εκατομμύρια ανθρώπους στη Λατινική Αμερική σε συνθήκες απόλυτης πενίας. Αυτή είναι η κατάσταση μετά από μια μεγάλη περίοδο οικονομικής ανάπτυξης παγκόσμια. Αυτό ήταν το καλύτερο που ο καπιταλισμός μπορούσε να προσφέρει. Τι θα συμβεί αλήθεια κάτω από τις νέες συνθήκες;
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα παγκόσμιο φαινόμενο που κυοφορεί επαναστατικές επιπτώσεις. Κατά συνέπεια, η παγκοσμιοποίηση φανερώνεται ως πλανητική κρίση της καπιταλισμού.
Υποστηρίζεται ότι η παρούσα κρίση είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας να ελεγχθεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ειδικά στις ΗΠΑ. Περαιτέρω υποστηρίζεται ότι «πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα συμβεί αυτό πάλι». Αυτό είναι πράγματι ειρωνικό! Για τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες, οι αστοί οικονομολόγοι και πολιτικοί υποστήριζαν ακριβώς το αντίθετο: ότι όλοι οι κανόνες ήταν κακοί για την αγορά και πρέπει να καταργηθούν (αυτό υποστηρίχτηκε ιδιαίτερα για το χρηματοπιστωτικό τομέα).
Οι δημαγωγικές δηλώσεις για την ανάγκη να συγκρατηθούν τα υπερβολικά κέρδη και να ρυθμιστεί η χρηματοπιστωτική αγορά είναι συνήθεις αυτές τις μέρες. Πώς είναι όμως δυνατό αυτά τα «θαύματα» να συμβούν; Από ποιο μηχανισμό; Οι τραπεζίτες έχουν χίλιους τρόπους να παραβαίνουν τους κανονισμούς. Τηρούν με τέτοιο τρόπο τους ισολογισμούς τους που είναι δύσκολο για τους ελεγκτές να ανακαλύψουν τις απατηλές δραστηριότητές τους. Ακόμη και η αμερικανική κυβέρνηση χρησιμοποιεί παρόμοια τεχνάσματα για να κρύψει τις πραγματικές διαστάσεις του δημοσιονομικού ελλείμματός της.
Το επιχείρημα υπέρ της ρύθμισης των χρηματιστηρίων είναι παράλογο, όπως ήταν η απόφαση να απαγορευθεί (προσωρινά) η πρακτική «των γρήγορων πωλήσεων». Για να μπορούν οι αγορές να λειτουργήσουν, είναι απαραίτητο για τους ανθρώπους να αγοράζουν και να πωλούν ελεύθερα τις μετοχές και πρέπει αυτό να το κάνουν βάσει του υπολογισμού για το εάν η τιμή μιας μετοχής πρόκειται να αυξηθεί ή να πέσει. Η ιδέα ότι μπορεί να είναι επιτρεπτό να αγοραστούν οι μετοχές μόνο όταν οι τιμές τους αυξάνονται είναι σαφώς μια γελοιότητα.
Οι υπηρεσίες αξιολόγησης φερεγγυότητας, οι οποίες υποτίθεται ότι υπήρχαν για να διακρίνουν την καλές πιστώσεις από τις κακές, ενέκριναν ενυπόθηκα δάνεια χωρίς ενδελεχή εξέταση. Ομοίως, οι αγοραστές του αμερικανικού χρέους που εκδόθηκε από τη Fannie Mae και Freddie MAC χαρωπά υπέθεσαν ότι η αμερικανική κυβέρνηση το εγγυήθηκε. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο αμερικανός φορολογούμενος έχει φορτωθεί τώρα με περισσότερο από 5.000 δισεκατομμύρια δολάρια σε υποθήκες και κανείς δε ξέρει ποιος θα είναι ο τελικός λογαριασμός.
Το συμπέρασμα είναι αρκετά σαφές. Είναι δυνατό να έχουμε είτε μια ελεύθερη αγορά στην αναζήτηση του κέρδους, είτε να έχουμε μια εθνικοποιημένη σχεδιασμένη οικονομία. Αλλά ο «ρυθμισμένος καπιταλισμός» είναι μια αντίφαση από την φύση του. Σε ένα άλλο άρθρο, οι «Financial Times» θέτουν το ερώτημα πολύ πιο καθαρά: «Παρόλο που απερίσκεπτοι πολιτικοί προωθούν αμφισβητούμενα πακέτα επιχορηγήσεων, τα φωτεινά μυαλά – στελέχη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων θα βρουν έναν τρόπο να λειτουργήσουν έξω από τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς».
Αυτό που είναι απαραίτητο, είναι να καταργηθούν συνολικά αυτές οι τυχοδιωκτικές χαρτοπαικτικές λέσχες που αποφασίζουν τις μοίρες εκατομμυρίων ανθρώπων και να αντικαταστήσουμε την καπιταλιστική αναρχία με μια λογική κοινωνία που αντιστοιχεί σε μια σχεδιασμένη οικονομία.
Λέγεται ότι τα μέτρα που λαμβάνονται από το Μπους και τον Μπράουν αποτελούν εθνικοποίηση. Αλλά αυτά τα μέτρα δεν έχουν τίποτα κοινό με τη σοσιαλιστική ιδέα της εθνικοποίησης. Δεν προορίζονται να αφαιρέσουν τη οικονομική δύναμη από τα χέρια των πλούσιων παρασίτων που αποτελούν ένα τερατώδες φορτίο στην κοινωνία. Αντιθέτως αντιπροσωπεύουν μια προσπάθεια να προστατευθούν τα συμφέροντα αυτών των παρασίτων, παρέχοντάς τους επιδοτήσεις, χρηματοδοτούμενες από τις τσέπες της εργατικής τάξης και των μικροαστών.
Οι σοσιαλιστές αντιτάσσονται ριζικά σε αυτές τις πολιτικές, οι οποίες δεν έχουν τίποτα κοινό με τη γνήσια εθνικοποίηση και είναι μόνο ένα είδος κρατικού καπιταλισμού, που προορίζεται για να προστατεύσει το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Οδηγούν αναπόφευκτα σε μια αύξηση της μονοπωλιοποίησης, στις μαζικές απολύσεις, στα κλεισίματα τραπεζών, στις αυξήσεις των επιτοκίων και στη λήψη ποικίλων αντεργατικών μέτρων. Οι τραπεζίτες ανταμείβονται για τις φαύλες δραστηριότητές τους από το κράτος, που αγοράζει τις ζημιές τους, κατόπιν ξοδεύει απέραντα χρηματικά ποσά των φορολογούμενων για να τους καταστήσει κερδοφόρους και όταν γίνει αυτό, θα τους δώσει πίσω τις τράπεζες «καθαρές» από χρέη. Κατόπιν θα μπορούν να επαναλάβουν τις κερδοσκοπικές τους δραστηριότητες και να ξανακλέβουν ανενόχλητοι.
Είναι απαραίτητο να ληφθούν τα επιτελικά κέντρα της οικονομίας από τα ιδιωτικά χέρια, με την εθνικοποίηση των τραπεζών, των μεγάλων ασφαλιστικών εταιρειών και των άλλων μεγάλων επιχειρήσεων, με την ελάχιστη αποζημίωση μόνο εκεί που υπάρχει αποδεδειγμένη ανάγκη. Μόνο όταν οι παραγωγικές δυνάμεις είναι στα χέρια της κοινωνίας, θα είναι δυνατό να καθιερωθεί ένα λογικό σοσιαλιστικό σχέδιο της παραγωγής, όπου οι αποφάσεις θα λαμβάνονται προς όφελος της κοινωνίας, όχι μιας χούφτας των πλούσιων παρασίτων και κερδοσκόπων.
Αυτός είναι ο θεμελιώδης στόχος του σοσιαλισμού. Είναι μια ιδέα που θα γίνει κατανοητή τώρα και θα χαιρετιστεί από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που τα προηγούμενα χρόνια την θεώρησαν κάτι ξένο. Οι άνθρωποι που διαδηλώνουν στις οδούς της Νέας Υόρκης ενάντια στο σχέδιο των Μπους δεν ήταν σοσιαλιστές. Δώδεκα μήνες πριν, πιθανά να ήταν και υπερασπιστές της ελεύθερης αγοράς. Δεν έχουν διαβάσει ποτέ Μαρξ και βλέπουν τους εαυτούς τους σαν πατριώτες Αμερικανούς. Αλλά η ζωή διδάσκει και σε καταστάσεις όπως αυτές οι άνθρωποι μαθαίνουν πολύ περισσότερα σε λίγες μέρες παρά σε μια ολόκληρη ζωή. Οι εργαζόμενοι άνθρωποι των ΗΠΑ μαθαίνουν λοιπόν γρήγορα. Και όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ κάποτε είπε: «Κανένας στρατός δεν είναι τόσο ισχυρός όσο μια ιδέα που ο καιρός της έχει φθάσει».
Λονδίνο – Σεπτέμβρης 2008
Μετάφραση :
Ροδάνθη Λυράκη, Αγγελική Σωτηροπούλου, Σταμάτης Καραγιαννόπουλος, Στέλλα Μανωλιουδάκη
