Το συριακό καθεστώς έχει καταρρεύσει. Ο Μπασάρ αλ Άσαντ έχει εγκαταλείψει τη χώρα. Ο στρατός του έχει αφοπλιστεί και η κυβέρνησή του έχει συνθηκολογήσει. Το κενό εξουσίας καλύφθηκε τώρα από τοπικές πολιτοφυλακές και πολέμαρχους που έχουν καταλάβει διάφορες περιοχές σε ολόκληρη τη χώρα. Οι πολιτοφυλακές των Δρούζων έχουν καταλάβει τη Σουγουέιντα και τις γύρω περιοχές στα νότια. Οι υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ πολιτοφυλακές στην Αλ Τανφ προελαύνουν στο κέντρο της χώρας και οι ιρανικές πολιτοφυλακές φέρονται να έχουν υποχωρήσει από την Ντέιρ Εζόρ, παραδίδοντας τον έλεγχο στους Κούρδους μαχητές των SDF. Εν τω μεταξύ, οι ρωσικές δυνάμεις έχουν υποχωρήσει στις δυτικές παράκτιες περιοχές μαζί με τα υπολείμματα των δυνάμεων του Άσαντ.
Ωστόσο, παρά τις συζητήσεις για μια μεταβατική κυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς, η ισλαμιστική Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (ΧTΣ) είναι αυτή που έχει αναμφισβήτητα αναδειχθεί ως η κυρίαρχη δύναμη στη Συρία σήμερα. Αυτό που ξεκίνησε φαινομενικά ως μια περιορισμένη στρατιωτική επιχείρηση στα περίχωρα του Χαλεπιού από αυτή την ομάδα εξελίχθηκε γρήγορα σε διάλυση του συριακού στρατού και του κράτους συνολικά. Ακόμα και οι ίδιοι οι ισλαμιστές εξεπλάγησαν από την ευκολία με την οποία προέλαυσαν στη χώρα.
Προς το παρόν, τα συναισθήματα είναι έντονα στη Μέση Ανατολή. Πολλοί πανηγυρίζουν για την πτώση του Άσαντ, ενώ άλλοι απελπίζονται για την επιστροφή των ισλαμιστών αντιδραστικών και την προοπτική περαιτέρω αστάθειας. Το καθήκον μας ως κομμουνιστές επαναστάτες, ωστόσο, για να επαναλάβουμε τα λόγια του Σπινόζα, δεν είναι ούτε να κλαίμε, ούτε να γελάμε αλλά να καταλαβαίνουμε.
Οι ισλαμιστές που κατέλαβαν τη χώρα πολεμούσαν το καθεστώς εδώ και δεκατέσσερα χρόνια χωρίς καμία τύχη. Τώρα τα κατάφεραν μέσα σε δέκα ημέρες. Κανείς δεν το περίμενε αυτό. Αυτό απαιτεί εξήγηση. Ποιες δυνάμεις βρίσκονταν πίσω από την κατάρρευση του καθεστώτος στη Συρία;
Ποιοι είναι οι Σύροι αντάρτες
Είναι δύσκολο να μην αηδιάζει κανείς διαβάζοντας άρθρα για τη Συρία στον δυτικό Τύπο. Τα ίδια μέσα ενημέρωσης που καταγγέλλουν τη «βαρβαρότητα» ομάδων όπως η Χαμάς και η Χεζμπολάχ, και που επαινούν με υπερηφάνεια το αιματοβαμμένο καθεστώς του Ισραήλ ως τη «μόνη δημοκρατία στη Μέση Ανατολή», εξακολουθούν να παρουσιάζουν την ΧΤΣ και τους συμμάχους της με τους πιο ευμενείς όρους.
Αυτοί οι «αντάρτες» χαρακτηρίστηκαν κάποτε ως «μετριοπαθείς αντάρτες» από τη Δύση. Προκύπτει το ερώτημα: μετριοπαθείς σε σχέση με τι; Αυτό το ερώτημα δεν απαντήθηκε ποτέ. Αυτό που εννοούσαν ήταν ότι επρόκειτο για ισλαμιστικές ομάδες τζιχαντιστών που υποτίθεται ότι ήταν «πιο μετριοπαθείς» από τους παρανοϊκούς του Ισλαμικού Κράτους που κατέστρεψαν το Ιράκ και τη Συρία μεταξύ των ετών 2014 και 2019.
Στην πραγματικότητα, η ΧΤΣ έχει τις ρίζες της στο ίδιο το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) και στο διεθνές ισλαμιστικό δίκτυο της Αλ Κάιντα. Οι διαφορές τους με το ΙΚ είναι απλώς διαφορές σε σχέση με την τακτική τους, ενώ σε όλα τα ζητήματα αρχών μοιράζονται την ίδια αντιδραστική ιδεολογία. Η ΧΤΣ προέκυψε μέσα από την συνένωση ισλαμιστικών ομάδων που εξοπλίστηκαν και χρηματοδοτήθηκαν από τις ΗΠΑ, την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και άλλα κράτη του Κόλπου κατά τη διάρκεια του οκταετούς εμφυλίου πολέμου που ξεκίνησε το 2012.
Συντρίβοντας κάθε αντιπολίτευση εντός του ισλαμιστικού στρατοπέδου, η ομάδα και ο ηγέτης της Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι κυριάρχησαν στη βορειοδυτική επαρχία Ιντλίμπ, όπου το κίνημα ήταν προστατευμένο από τις δυνάμεις του Άσαντ και τους συμμάχους τους. Εδώ επιβίωσε αποκλειστικά χάρη στην τουρκική στρατιωτική προστασία και οικονομική στήριξη.
Αλλά με τον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα και τον Λίβανο να απορροφά ένα μεγάλο μέρος των πόρων του Ιράν και της Χεζμπολάχ, και τον πόλεμο στην Ουκρανία να αποσπά την προσοχή της Ρωσίας, είναι σαφές ότι οι ισλαμιστές βρήκαν την ευκαιρία να καταλάβουν περισσότερα εδάφη. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν το είδε αυτό ως μια περαιτέρω ευκαιρία να επεκτείνει την επιρροή του στη Συρία, για την οποία εδώ και καιρό κάνει μεγάλα σχέδια.
Ο Ερντογάν είχε πάντα φιλοδοξίες να κυριαρχήσει στη Συρία και το βόρειο Ιράκ και να αντιμετωπίσει τις κουρδικές δυνάμεις σε αυτές τις περιοχές. Η ύπαρξη αυτόνομων κουρδικών περιοχών στα σύνορα με την Τουρκία τροφοδοτεί το κουρδικό απελευθερωτικό κίνημα εντός της Τουρκίας και είναι ένας θανάσιμος κίνδυνος για την τουρκική άρχουσα τάξη. Επιπρόσθετα, ο Ερντογάν σχεδιάζει να επιστρέψει εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες στη Συρία. Βλέποντας τη Ρωσία και το Ιράν να είναι απασχολημένες σε άλλα μέτωπα, έδωσε το πράσινο φως στη ΧΤΣ να ξεκινήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η CIA και η Μοσάντ γνώριζαν επίσης για τις προετοιμασίες της επίθεσης και την υποστήριξαν σιωπηρά ή ενεργά. Ένας μαχητής της ΧΤΣ δήλωσε σε ισραηλινά ΜΜΕ: «Κανείς δεν γνωρίζει αν το Ιράν και το καθεστώς θα είχαν αποδυναμωθεί χωρίς τις πρόσφατες ισραηλινές επιθέσεις στη Συρία, οι οποίες μας επέτρεψαν να επιστρέψουμε και να απελευθερώσουμε τα εδάφη και τη χώρα». Χωρίς τον αδυσώπητο στρατιωτικό και οικονομικό πόλεμο κατά του Ιράν και των συμμάχων του στην περιοχή, κανένα από τα γεγονότα των τελευταίων δύο εβδομάδων δεν θα είχε συμβεί.
Ιμπεριαλιστική επέμβαση
Η Συριακή Επανάσταση του 2011 εκφυλίστηκε όταν οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές πήραν το πάνω χέρι στις ένοπλες δυνάμεις που αγωνίζονταν ενάντια στο καθεστώς του Άσαντ. Αυτό το γεγονός έσωσε τελικά το καθεστώς. Αντιμέτωποι με τον τρόμο του ισλαμικού φονταμενταλισμού, οι Σύροι συσπειρώθηκαν στον Άσαντ, ο οποίος στηρίχθηκε από πολιτοφυλακές προσκείμενες στο Ιράν και την πολεμική αεροπορία της Ρωσίας. Τώρα, οι ίδιες δυνάμεις των τζιχαντιστών αντιμετωπίζονται με απάθεια ή ακόμη και καλωσορίζονται από μεγάλα στρώματα του πληθυσμού. Πώς μπορεί να εξηγηθεί κάτι τέτοιο;
Όπως έχουμε εξηγήσει προηγουμένως, η Συρία ήταν, μέχρι πρόσφατα, μία από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες στην περιοχή. Έχοντας εξαλείψει τον καπιταλισμό τη δεκαετία του 1970 μέσω μιας ιδιότυπης πορείας γεγονότων, πέτυχε υψηλά επίπεδα εκβιομηχάνισης βελτιώνοντας αποφασιστικά το βιοτικό επίπεδο των μαζών.
Ήταν το «άνοιγμα στις αγορές» τη δεκαετία του 1990 που οδήγησε στην επανεμφάνιση της ακραίας φτώχειας και της ανεργίας. Μαζί με την επίδραση της Αραβικής Επανάστασης, η χειροτέρευση του βιοτικού επιπέδου ήταν το αίτιο που οδήγησε στη Συριακή Επανάσταση του 2011.
Η παρέμβαση των τζιχαντιστών που εξοπλίστηκαν από τη Δύση και ο επακόλουθος εμφύλιος πόλεμος επιδείνωσαν δραματικά την κατάσταση. Περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από τους μισούς από τους 21 εκατομμύρια προπολεμικούς κατοίκους της χώρας εκτοπίστηκαν.
Εν τω μεταξύ, η βιομηχανία και οι ζωτικής σημασίας υποδομές καταστράφηκαν και η Συρία διαμελίστηκε σε τμήματα που ελέγχονταν από διαφορετικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αφήνοντας το καθεστώς αποκομμένο από πρώην γεωργικές εκτάσεις και πετρελαιοπηγές. Το ΑΕΠ της Συρίας συρρικνώθηκε σε περισσότερο από το μισό μεταξύ 2010 και 2020.
Προβλήματα μετά τον πόλεμο
Ο δυτικός ιμπεριαλισμός έχασε τον εμφύλιο πόλεμο. Οι τζιχαντιστές απομονώθηκαν στη βορειοδυτική γωνία της χώρας, επιβιώνοντας μόνο υπό την προστασία του τουρκικού ιμπεριαλισμού. Η Αμερική διατήρησε μια μικρή στρατιωτική βάση στην Αλ Τανφ στο νότο και ανέλαβε τον εξοπλισμό των κουρδικών δυνάμεων στα βορειοανατολικά. Αλλά όλες οι μεγάλες πόλεις και οι βιομηχανικές περιοχές παρέμειναν στα χέρια του Άσαντ.
Η Δύση, ωστόσο, βλέποντας τη Συρία ως ένα εχθρικό κράτος που υποστηρίζεται από το Ιράν, επέβαλε μια σειρά σοβαρών κυρώσεων στη χώρα με στόχο να εμποδίσει την ανοικοδόμησή της. Από τον Μάρτιο του 2022, η χώρα ήταν το τρίτο καθεστώς με τις περισσότερες κυρώσεις στον κόσμο.
Επιπρόσθετα, και άλλες συμφορές έπληξαν τη Συρία, πρώτα με τη μορφή της τραπεζικής κρίσης του Λιβάνου – εν μέρει λόγω των κυρώσεων των ΗΠΑ – της πανδημίας COVID-19, της καταστροφικής ξηρασίας και ενός καταστροφικού σεισμού στο Χαλέπι το 2023.
Μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας αποκάλυψε τη σκληρή πραγματικότητα στη χώρα:
«Η οικονομική κατάσταση της Συρίας συνέχισε να επιδεινώνεται το 2023. Η οικονομική δραστηριότητα, όπως εκφράζεται από τις νυχτερινές εκπομπές φωτός, μειώθηκε κατά 1,2% σε ετήσια βάση, ιδίως κατά μήκος των δυτικών συνόρων της Συρίας, εν μέρει λόγω της εξασθενημένης εμπορικής δραστηριότητας. Τα στοιχεία για τις νυχτερινές εκπομπές αερίου δείχνουν επίσης μείωση της παραγωγής πετρελαίου κατά 5,5% σε ετήσια βάση, εν μέρει λόγω των ζημιών στις υποδομές που σχετίζονται με τους σεισμούς και τις πολεμικές συγκρούσεις. Παρά την ανάκαμψη της γεωργικής παραγωγής λόγω των βελτιωμένων καιρικών συνθηκών το 2023 (από το σχεδόν ιστορικό χαμηλό του 2022), η σύγκρουση έχει ωστόσο επηρεάσει σοβαρά τον γεωργικό τομέα, με τον μαζικό εκτοπισμό των αγροτών και τις εκτεταμένες ζημιές στις υποδομές και τα αρδευτικά συστήματα να οδηγούν σε μείωση των αποδόσεων των καλλιεργειών. Οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν επίσης επηρεάσει σοβαρά το εξωτερικό εμπόριο. Η κατάρρευση της εγχώριας βιομηχανικής και γεωργικής παραγωγής αύξησε την εξάρτηση της Συρίας από τις εισαγωγές. Η εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων, αν και αποτελούσε ήδη πρόβλημα πριν από το 2011, εντάθηκε επίσης με τη σύγκρουση. Το 2023, η συριακή λίρα υποτιμήθηκε σημαντικά κατά 141% έναντι του δολαρίου των ΗΠΑ, ενώ ο πληθωρισμός των τιμών κατανάλωσης εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 93%, γεγονός που επιδεινώθηκε από τις περικοπές των κρατικών επιδοτήσεων. Καθώς η οικονομία επιβραδύνεται, τα δημοσιονομικά έσοδα συνεχίζουν να μειώνονται. Ως απάντηση, οι αρχές μείωσαν περαιτέρω τις δαπάνες για επιδοτήσεις».
Πίσω από αυτά τα στοιχεία υπάρχει μια κατεστραμμένη κοινωνία. Ο περήφανος συριακός λαός έχει, σε μεγάλο βαθμό καταδικαστεί να ζει μια αξιοθρήνητη, εξαθλιωμένη ύπαρξη. Περισσότεροι από τους μισούς είναι άνεργοι και πάνω από το 90% ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, επιβιώνοντας με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα. Σύμφωνα με έρευνα του 2023, περίπου το 11% των οικογενειών στην περιοχή του Χαλεπιού ανέφεραν ότι τα παιδιά τους εργάζονταν, κυρίως λόγω ανεπαρκούς οικογενειακού εισοδήματος.
Το καθεστώς Άσαντ και οι υποστηρικτές του
Ο συριακός καπιταλισμός δεν μπόρεσε να δώσει καμία διέξοδο στον λαό της χώρα. Η αχαλίνωτη διαφθορά και η παρακμή μόλυνε το συριακό κράτος, το οποίο κρατιόταν όρθιο μόνο από την ιρανική και ρωσική στρατιωτική υποστήριξη. Οι στρατιώτες πληρώνονταν ελάχιστα, οι κρατικοί αξιωματούχοι λεηλατούσαν ακατάπαυστα τους πόρους.
Η νίκη των ισλαμιστών δεν οφείλεται στις ισχυρές τους δυνάμεις, αλλά μάλλον στον ακραίο εκφυλισμό και στην αδυναμία του καθεστώτος Άσαντ. Έπεσε με το πρώτο αδύναμο τράνταγμα σαν ένα σάπιο μήλο.
Εδώ βρίσκεται ένα παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν ο αγώνας κατά του ιμπεριαλισμού παραμένει περιορισμένος στα όρια του καπιταλισμού. Τα σχέδια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού να υποτάξει τη Συρία ηττήθηκαν. Αλλά η συριακή άρχουσα τάξη αποδείχθηκε εντελώς ανίκανη να λύσει τα προβλήματα της χώρας. Αντίθετα, βρήκε πιο επικερδές να ληστεύει συστηματικά τον συριακό λαό. Αυτή η αποτυχία δεν οφείλεται στην κακή θέληση ή την ανικανότητα του καθεστώτος – είναι η φύση του καπιταλισμού στην παρούσα φάση του.
Η Ρωσία και το Ιράν, που εδώ και καιρό παρουσιάζονται ως αντι-ιμπεριαλιστές και υπερασπιστές μιας κοσμικής Συρίας, φάνηκε ότι την εγκατέλειψαν χωρίς μάχη. Οι ρωσικές δυνάμεις υποχώρησαν στα παράλια για να υπερασπιστούν ναυτικές βάσεις και στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Οι ιρανικές πολιτοφυλακές αποσύρθηκαν στο Ιράκ.
Αυτό αποκαλύπτει τους περιορισμούς της Ρωσίας ως παγκόσμιας δύναμης, η οποία είναι πολύ στριμωγμένη για να πολεμήσει σε δύο μέτωπα – στην Ουκρανία και στη Συρία. Το Ιράν έχει επίσης σαφώς δεχτεί πλήγμα μετά από έναν χρόνο σύγκρουσης με το Ισραήλ και τη Δύση. Επιπλέον, δεδομένης της εχθρικής αντικυβερνητικής διάθεσης στη Συρία, η απόπειρα διατήρησης του ελέγχου της Συρίας με ένοπλη βία εγκυμονούσε τον κίνδυνο η Ρωσία και το Ιράν να θεωρηθούν ως δυνάμεις κατοχής και να βρεθούν αντιμέτωπες με αυξανόμενη ένοπλη αντίσταση.
Τελικά, το παλιό ρητό του Λόρδου Πάλμερστον αποδείχθηκε αληθινό: «Τα έθνη δεν έχουν μόνιμους φίλους, ούτε μόνιμους εχθρούς, παρά μόνο συμφέροντα». Τα συμφέροντα του Ιράν και της Ρωσίας στη Συρία ήταν εκείνα των αντίστοιχων αστικών τάξεων – όχι εκείνα των μαζών της Συρίας ή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής.
Ο αγώνας κατά του ιμπεριαλισμού
Τώρα, ένα νέο κυνικό παιχνίδι έχει ξεκινήσει για την αναδιανομή της Συρίας και της περιοχής συνολικά. Οι υποστηριζόμενοι από τη Δύση πόλεμοι του Ισραήλ στη Γάζα και τον Λίβανο έχουν ανατρέψει την εύθραυστη ισορροπία που μόλις είχε διαμορφωθεί στη Μέση Ανατολή. Η κατεύθυνση των δυνάμεων που βρίσκονται τώρα σε κίνηση είναι αδύνατο να προβλεφθεί.
Η Τουρκία αναδείχθηκε σαφώς ισχυρότερη, ενώ το Ιράν και η Ρωσία αποδυναμώθηκαν. Αυτό θα ενθαρρύνει πιθανότατα τις αντι-ιρανικές δυνάμεις στο Ιράκ και τον Λίβανο, οι οποίες παραμένουν εξαιρετικά ασταθείς. Εύφλεκτο υλικό υπάρχει επίσης στην Ιορδανία, τον Κόλπο και την Αίγυπτο, περιμένοντας μια σπίθα για να βάλει φωτιά.
Αποτελεί απόδειξη του ακραίου κυνισμού των ιμπεριαλιστών το γεγονός ότι προτιμούν να σύρουν την περιοχή στον δρόμο της βαρβαρότητας παρά να χάσουν τον έλεγχο. Μέχρι να εξαλειφθεί αυτή η αντιδραστική δύναμη, ο ιμπεριαλισμός θα συνεχίσει να εξαπλώνει το δηλητήριό του σε όλη τη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτή.
Το μάθημα το οποίο ο συριακός λαός θα το πληρώσει ακριβά την επόμενη περίοδο, είναι ότι οι μάζες δεν μπορούν να βασιστούν σε κανένα καπιταλιστικό καθεστώς για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους στον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Μπορούν να βασιστούν μόνο στις δικές τους δυνάμεις και στη δύναμη των εκατομμυρίων εργατών και φτωχών μαζών στην περιοχή και πέρα από αυτήν.
Ο αγώνας κατά της φτώχειας και της εξαθλίωσης, κατά της καθυστέρησης και του ιμπεριαλισμού μπορεί να πετύχει μόνο ως αγώνας κατά της άρχουσας τάξης και του συστήματός της. Η Συριακή Επανάσταση και η επανάσταση της Μέσης Ανατολής θα θριαμβεύσει ως σοσιαλιστική επανάσταση υπό την ηγεσία των ίδιων των εργατών και των αγροτών ή δεν θα θριαμβεύσει καθόλου.
Χαμίντ Αλιζαντέχ
08 Δεκεμβρίου 2024
Μετάφραση από www.marxist.com: Ηλίας Κυρούσης
