Αίγυπτος: Η “Νέμεσις” ενός Φαραώ
Του Λαλ Χαν*
Μετάφραση : Γιώργος Ποντίφηξ
Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά μιας επανάστασης είναι ότι οι μάζες κατανικούν το φόβο απέναντι στο κράτος και την καταστολή. Αυτό αποδείχτηκε περίτρανα στους δρόμους της Αιγύπτου. Επιπρόσθετα, το ξέσπασμα ενός μαζικού κινήματος “σπάει” τα ταμπού στην ψυχολογία των στρατιωτών και ο στρατός διασπάται πάνω σε ταξική βάση. Μια πρωτόγνωρη συναδέλφωση ανάμεσα στις δυνάμεις ασφαλείας, που είναι επιφορτισμένες με την καταστολή του κινήματος, και το λαό αναπτύσσεται όσο “φουντώνει” η επανάσταση.
Συγκλονιστικές σκηνές έλαβαν χώρα στο Κάιρο, τη μεγαλύτερη πρωτεύουσα του αραβικού κόσμου, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Στις 31 Ιανουαρίου 2011, ενώ ο κόσμος πανηγύριζε αγκαλιάζοντας τους στρατιώτες πάνω στα τανκς, ένα γαλλικής κατασκευής Gazelle της αιγυπτιακής πολεμικής αεροπορίας πέταξε χαμηλά πάνω από το συγκεντρωμένο πλήθος, -πιθανώς με άνωθεν εντολή- με σκοπό να εκφοβίσει τους συγκεντρωμένους. Το πλήθος όμως άρχισε να ζητωκραυγάζει στη θέα του μαχητικού και ο πιλότος από το πιλοτήριο φάνηκε να ανταποδίδει το χαιρετισμό.
Ο επαναστατικός αυτός ξεσηκωμός διέψευσε όλους τους σκεπτικιστές και κυνικούς στην αριστερά και τη δεξιά, που είχαν διαγράψει κάθε επαναστατική δυνατότητα από την πολιτική ατζέντα: υπέστησαν ισχυρό σοκ. Το κύμα της εξέγερσης υπερκέρασε τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις, τους φιλοϊμπεριαλιστές φιλελεύθερους, το δεσποτικό κοσμικό καθεστώς του Μουμπάρακ και την φονταμενταλιστική-ισλαμική αντιπολίτευση της “Μουσουλμανικής Αδελφότητας”. Όπως και στην Τυνησία, οι μάζες κατέρριψαν τη διαδεδομένη από τα αστικά ΜΜΕ θεωρία ότι η μόνη αντιπολίτευση στους φιλοϊμπεριαλιστές δεσπότες της Μέσης Ανατολής είναι αυτή των Ισλαμιστών. Οι πολυάριθμες κόκκινες σημαίες με το σφυροδρέπανο που έκαναν την εμφάνισή τους στις διαδηλώσεις στην Τυνησία, την Ιορδανία, την Υεμένη και την Αίγυπτο καταδεικνύουν την ύπαρξη ενός αριστερού ρεύματος σε αυτά τα κινήματα.
Η παρούσα πολιτική αναστάτωση στην Αίγυπτο ξέσπασε ύστερα από 59 χρόνια. Το 1952 το διεφθαρμένο και δεσποτικό μοναρχικό καθεστώς του βασιλιά Φαρούκ ανατράπηκε από αριστερούς ριζοσπάστες αξιωματικούς που στηρίχτηκαν σε μια ανάλογη λαϊκή εξέγερση. Ο Τζαμάλ Αμπντούλ Νάσερ, ένας παναραβιστής σοσιαλιστής, έγινε πρόεδρος και εισήγαγε ριζικές μεταρρυθμίσεις. Αυτό ήταν η αρχή για μια σειρά επαναστατικές αλλαγές σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Από την Υεμένη ως τη Συρία κι από την Αλγερία ως το Ιράκ και το Σουδάν τα δεξιά δεσποτικά καθεστώτα ανατράπηκαν από αντίστοιχα κινήματα.
Με το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου οι νικητές ιμπεριαλιστές διαίρεσαν το ενιαίο αραβικό έθνος δημιουργώντας κράτη με τεχνητά σύνορα για να διαιωνίσουν το καθεστώς κυριαρχίας τους στην περιοχή. Έτσι μέσω της συνθήκης του Sykes-Picot το 1916 οι Βρετανοί και οι Γάλλοι μοιράστηκαν τον έλεγχο του Ιράκ, της Συρίας, της Ιορδανίας και του Λιβάνου. Επιπλέον μέσω της “Διακύρηξης Μπάλφουρ” δόθηκε στους Βρετανούς η εντολή να ιδρύσουν ένα εβραϊκό κράτος στην Παλαιστίνη.
Τα επαναστατικά κινήματα μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου στρέφονταν ενάντια στην ιμπεριαλιστική καταπίεση και εκμετάλλευση στη Μέση Ανατολή. Με την κατάρρευση όμως της Σοβιετικής Ένωσης και την καπιταλιστική στροφή της κινεζικής γραφειοκρατίας, τα περισσότερα από τα καθεστώτα του Προλεταριακού Βοναπαρτισμού άρχισαν κι αυτά να παρακμάζουν και ο ιμπεριαλισμός κατάφερε να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο στον αραβικό τόξο στις δεκαετίες ’80 και ’90.
Οι τωρινές εξεγέρσεις αποτελούν σημείο καμπής για την περιοχή. Στην Αίγυπτο και αλλού οι βαθύτερες αιτίες αυτών των κινημάτων είναι η συνεχώς επιδεινούμενη κοινωνικό-οικονομική κρίση με την αλματώδη άνοδο του επιπέδου φτώχειας, η εκτίναξη των τιμών, η ανεργία και η διαφθορά. Το μίσος των μαζών ενάντια στο Μουμπάρακ και τους άλλους δεσπότες της Μέσης Ανατολής πηγάζει από την αυξανόμενη αυτή εκμετάλλευση και καταπίεση.
Η διανόηση και τα ΜΜΕ στο δυτικό κόσμο επιχειρούν να “περιορίσουν” το κίνημα που τα αιτήματά του έχουν καθαρά κοινωνικό περιεχόμενο σε έναν αγώνα για πολιτικές μόνο ελευθερίες. Αυτό δεν λύνει το πρόβλημα. Οι ιμπεριαλιστές είναι τρομοκρατημένοι απ’ το αυθόρμητο αυτό ξέσπασμα των καταπιεσμένων αραβικών μαζών. Μια αστική αμερικανική εφημερίδα έγραψε: “Οι ΗΠΑ υποστήριξαν το Μουμπάρακ για δύο λόγους: πρώτον, από το φόβο ενός άλλου Χομεϊνί και δεύτερον, φοβούμενοι ένα νέο Νάσερ. Και οι δύο φόβοι είναι απόλυτα δικαιολογημένοι και σήμερα”.
Οι φονταμενταλιστές Ισλαμιστές και οι ιμπεριαλιστές όμως, έχουν υπάρξει στενοί σύμμαχοι για πολύ καιρό. Εξάλλου, η “Αδελφότητα” υποστηρίχτηκε και χρηματοδοτήθηκε από τους Αμερικανούς τη δεκαετία του ’50 για να αποτρέψουν το ενδεχόμενο ανατροπής του καπιταλισμού στην Αίγυπτο. Ο Ελ Μπαραντέι είναι μια μεταβατική πολιτική προσωπικότητα και θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τα δυτικά συμφέροντα για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Είναι πιθανό ότι η CIA βρίσκεται ήδη σε μυστικές διαπραγματεύσεις με την “Αδελφότητα” με σκοπό μια μελλοντική “συνεργασία”. Με την απειλητική όμως κρίση του καπιταλισμού αυτή δε θα είναι σε καμιά περίπτωση μια λύση σταθερότητας για την Αίγυπτο.
Η φιλελεύθερη κοσμική πτέρυγα και οι φονταμενταλιστές Ισλαμιστές εγγράφονται στο ίδιο οικονομικό πλαίσιο: τον καπιταλισμό. Η καπιταλιστική κρίση στην Αίγυπτο αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα δεν πρόκειται να ξεπεραστεί σύντομα. Συνεπώς η δυνατότητα οποιασδήποτε σοβαρής μεταρρύθμισης προς όφελος των μαζών δεν υφίσταται.
Παρόλα αυτά, επαναστάσεις τέτοιας έντασης και κλίμακας δεν μπορούν να συνεχίζονται εις το διηνεκές. Η πιθανότητα εκτροχιασμού και εξάντλησης του πρώτου κύματος της επανάστασης δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ακόμη και ο Μουμπάρακ θα μπορούσε να κρατηθεί στην εξουσία για ένα διάστημα, παρά το μεγαλειώδες αυτό κίνημα.
Η μεγαλύτερη τραγωδία για ένα δικτατορικό-αυταρχικό καθεστώς είναι ότι καθηλώνει τη συνείδηση των μαζών και δημιουργεί ψευδαισθήσεις αναφορικά με παροδικούς ηγέτες που αναδύονται στην πρώτη φάση -την αστική- της επανάστασης. Αυτό συμβαίνει κατά κανόνα όπου ένα επαναστατικό κίνημα εκδηλώνεται χωρίς την παρουσία ενός επαναστατικού κόμματος με ένα στέρεο ιδεολογικό υπόβαθρο, ευέλικτη στρατηγική και τακτική και μια ισχυρή οργανωτική δομή που μπορεί να αντικαταστήσει το μηχανισμό του αστικού κράτους.
Δυστυχώς αυτή είναι η περίπτωση της Αιγύπτου στην παρούσα φάση. Ένας επαναστατικός αναβρασμός επικρατεί σε όλη τη χώρα κι όμως υπάρχει η τραγική απουσία του υποκειμενικού παράγοντα που θα μπορούσε να οδηγήσει αυτή την επανάσταση ως τη νίκη του σοσιαλισμού. Το 1938 ο Τρότσκι έγραψε: “Η ιστορική κρίση της ανθρωπότητας ταυτίζεται σήμερα με την κρίση της επαναστατικής ηγεσίας”. Πόσο αληθινό ακούγεται αυτό για την κατάσταση στη Μέση Ανατολή και ειδικά για την Αίγυπτο.
Αυτό σημαίνει ότι η εξέλιξη θα είναι πιο αργή και αρκετά πιο περίπλοκη. Ωστόσο η επανάσταση δεν είναι αναστρέψιμη. Δε θα χρειαστούν άλλα 59 χρόνια για μια μαζική εξέγερση. Είναι η αρχή -κι όχι το τέλος- μιας νέας περιόδου ταξικών αγώνων και επαναστάσεων. Η ιστορία είναι πολλή “οικονομική”. Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, όπου ίσως δεν είχαμε μεγάλες ταξικές εντάσεις, ο ρεφορμισμός και ο σταλινισμός έπαψαν να κυριαρχούν στο εργατικό κίνημα και σαρώθηκαν από την ιστορία. Ένας σοσιαλιστικός μετασχηματισμός παραμένει η μόνη διέξοδος στη σημερινή κρίση.
Λαχώρη, 3 Φεβρουαρίου, 2011
Ο Λαλ Χαν είναι συγγραφέας, εκδότης του μαρξιστικού περιοδικού «The Struggle» και μια από τις ηγετικές μορφές του κομμουνιστικού κινήματος στο Πακιστάν
