Ο βρετανικός καπιταλισμός παρακμάζει αδιάκοπα τα τελευταία εκατό χρόνια. Πλέον αποτελεί μια δευτερεύουσα δύναμη στην Ευρώπη. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία έχασε την αυτοκρατορία και τη θέση της στον κόσμο. Με μεγάλη καθυστέρηση (το 1973) η βρετανική άρχουσα τάξη αποφάσισε να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια απόπειρα να ανακόψει αυτή την παρακμή.
Ωστόσο, το Συντηρητικό Κόμμα παρέμενε πάντα διαιρεμένο πάνω στο ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δεξιά πτέρυγα των Συντηρητικών ονειρεύεται την ανάκαμψη της παλιά δόξας του βρετανικού ιμπεριαλισμού, η οποία όμως είχε τη βάση της στη βιομηχανική ισχύ που πλέον έχει πλήρως εξαλειφθεί.
Ο Ντέιβιντ Κάμερον προκήρυξε το δημοψήφισμα με την πρόθεση να δώσει τέλος στη διαίρεση στους κόλπους του κόμματος, αλλά αυτό που πέτυχε ήταν να τη μετατρέψει σε αγεφύρωτο χάσμα.
Ούτε η πτέρυγα του Κάμερον ούτε οι απολογητές του Brexit έχουν την παραμικρή ιδέα για το τι να κάνουν σε αυτή την κατάσταση που αναδείχθηκε. Δεν είχαν κάποιο έτοιμο σχέδιο από πριν και συνεχίζουν ακόμα και τώρα να κινούνται σε αχαρτογράφητα νερά. Οι Συντηρητικοί ηγέτες είναι σε κατάσταση πανικού μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος.
Ανάδειξη των κοινωνικών αντιθέσεων
Η εκστρατεία του δημοψηφίσματος ανέδειξε βαθιές αντιθέσεις μέσα στη βρετανική κοινωνία: αντιθέσεις ταξικές, φυλετικές, εθνικές, ηλικιακές, αντιθέσεις ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο. Τόσο το στρατόπεδο του Remain όσο και εκείνο του Brexit χαρακτηρίζονται από ταξικές αντιθέσεις στο εσωτερικό τους. Η εργατική τάξη διασπάστηκε πάνω σε αυτό το θέμα. Η πλειοψηφία όσων εργάζονται με πλήρη απασχόληση ή μερική απασχόληση ψήφισε την παραμονή στην ΕΕ, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς που δεν εργάζονται, (συνταξιούχοι και άνεργοι) ψήφισαν υπέρ της εξόδου.
Υπήρξε επίσης ένα τεράστιο χάσμα γενεών. Το 61% των ατόμων άνω των 65 ετών ψήφισαν την έξοδο. Από την άλλη πλευρά, το 75% των νέων ηλικίας μεταξύ 18 και 24 ετών ψήφισαν παραμονή στην ΕΕ, φτάνοντας στο 80% ανάμεσα στους φοιτητές.
Η Σκωτία ψήφισε μαζικά την παραμονή της στην ΕΕ, όπως και η πλειοψηφία στη Βόρεια Ιρλανδία. Τα τρία τέταρτα των μαύρων και τα δύο τρίτα των Ασιατών ψήφισαν επίσης υπέρ της παραμονής. Από την άλλη πλευρά, οι υποβαθμισμένες περιοχές στη Βόρεια Αγγλία, τα Μιντλαντς, το Γιόρκσαϊρ και η Ουαλία, αλλά και τα πλούσια αγροτικά και συντηρητικά «σάιρς» ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης. Αλλά ακόμη και σε αυτές τις περιοχές, στις μεγάλες πόλεις (όπως το Λίβερπουλ, το Νιούκαστλ, το Λιντς, το Μάντσεστερ) πλειοψήφισε η παραμονή.
Το Λονδίνο ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία υπέρ της παραμονής. Αυτό συνέβη τόσο στις εργατικές περιοχές στο εσωτερικό του Λονδίνου, δηλαδή σε δήμους όπως το Χάκνεϋ (78% παραμονή), το Χάρινγκεϋ (75%), το Λάμπεθ (78%), το Τάουερ Άμλετς (67%), αλλά και επίσης και στους πιο πλούσιους και συντηρητικούς δήμους των Χάμερσμιθ και Φούλαμ (70%), Ουέστμινστερ (69%), Κένσιγκτον και Τσέλσι (68%) και Ρίτσμοντ-απόν-Τέιμς (69%).
Η θέση της βρετανικής Αριστεράς
Σε αντίθεση με το δημοψήφισμα του 1975, όταν η μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς αντιτίθονταν στη βρετανική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το Εργατικό Κόμμα και οι περισσότερες από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων των μεγαλύτερων βιομηχανικών συνδικάτων, αυτή τη φορά ήταν στο στρατόπεδο της παραμονής.
Το 63% των υποστηρικτών του Εργατικού Κόμματος ψήφισαν υπέρ της παραμονής, μια θέση που υιοθετήθηκε επίσης και από τον Τζέρεμι Κόρμπιν, ο οποίος ωστόσο, αρνήθηκε να μοιραστεί το ίδιο βήμα με τον Κάμερον και τους Συντηρητικούς και έκανε την κριτική του για την Ευρωπαϊκή Ένωση αρκετά σαφή. Αυτό τώρα χρησιμοποιείται εναντίον του από την δεξιά πτέρυγα του εργατικού κόμματος.
Η εκστρατεία για το δημοψήφισμα
Η εκστρατεία για το Brexit είχε έναν εντελώς αντιδραστικό, ξενοφοβικό και μισο-ρατσιστικό χαρακτήρα. Η αιχμή του προγράμματός της ήταν η ανακοπή της μετανάστευσης. Το στρατόπεδο του Remain προσχώρησε στην ίδια γραμμή, λέγοντας ότι ακόμη και αν το Ηνωμένο Βασίλειο παραμείνει εντός της Ε.Ε. θα πρέπει να υπάρχει «έλεγχος της μετανάστευσης». Η θέση αυτή εκφράστηκε τόσο από ηγέτες των Συντηρητικών, όσο και των Εργατικών, με φωτεινή εξαίρεση τη στάση του Κόρμπιν.
Ο ρατσισμός και η εναντίωση στους μετανάστες δεν είναι νέο φαινόμενο. Έχουν καλλιεργηθεί για χρόνια από την άρχουσα τάξη, σε μια προσπάθεια να βρεθεί ένας βολικός αποδιοπομπαίος τράγος για την κρίση του καπιταλισμού. Η διαφορά είναι ότι τώρα αυτή η προπαγάνδα έχει γίνει πολύ πιο σαφής. Έχει ενθαρρύνει τους ρατσιστές να εκφραστούν πιο απροκάλυπτα. Μετανάστες και μειονοτικές ομάδες δηλώνουν ότι έχουν βιώσει ρατσιστικές επιθέσεις και παρενοχλήσεις που δεν είχαν ξαναζήσει στο παρελθόν.
Σκωτία και Βόρεια Ιρλανδία
Το δημοψήφισμα αποκάλυψε επίσης βαθιά ρήγματα στο εθνικό ζήτημα. Το γεγονός ότι ο λαός της Σκωτίας ψήφισε με συντριπτική πλειοψηφία να παραμείνει στην Ε.Ε., ενώ η Αγγλία ψήφισε έξοδο, έχει για μια ακόμη φορά θέσει το ζήτημα της ανεξαρτησίας της Σκωτίας στην ατζέντα. Η ηγέτης του Εθνικού Κόμματος της Σκωτίας (SNP) Νίκολα Στέρτζιον δήλωσε δημόσια ότι ο λαός της Σκωτίας δεν θα εξαναγκασθεί να συρθεί έξω από την ΕΕ ενάντια στην θέληση του.
Δήλωσε επίσης ότι πλέον στο τραπέζι βρίσκεται ένα δεύτερο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας και επισκέφθηκε ακόμα και τις Βρυξέλες για να συζητήσει τις πιθανές επιπτώσεις. Φυσικά συνάντησε μια άκαμπτη αντίθεση, ιδιαίτερα από τον Ισπανό πρωθυπουργό Ραχόι που ανησυχεί για την πιθανότητα να ακολουθήσει η Καταλονία το παράδειγμα της Σκωτίας. Παρ’ όλα αυτά, σε ένα νέο σκωτσέζικο δημοψήφισμα, εφόσον δεν επιτευχθεί γρήγορα μια νέα συμφωνία της Βρετανίας με την Ε.Ε., είναι πιθανό να πλειοψηφήσει αυτήν τη φορά η ψήφος υπέρ της ανεξαρτησίας.
Οι επιπτώσεις είναι σοβαρές και για τη Βόρεια Ιρλανδία που όπως και στη Σκωτία η πλειοψηφία ψήφισε την παραμονή στην ΕΕ. Μέχρι τώρα τα σύνορα ανάμεσα στη Βόρεια και τη Νότια Ιρλανδία ήταν ανοιχτά. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι μπορούσαν να πουλάνε τα προϊόντα τους πέρα από τα σύνορα χωρίς κανένα πρόβλημα. Αν δεν επιτευχθεί μια συμφωνία μπορεί να βρεθούμε μπροστά στην προοπτική κλειστών συνόρων φυλασσόμενων από ένοπλη αστυνομία, όπως στο παρελθόν. Αυτή η προοπτική προκαλεί συναγερμό τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο.
Το Συντηρητικό Κόμμα σε κρίση
Το κόμμα των Τόρυδων είναι βαθιά διχασμένο στο ζήτημα του Brexit. Η παραίτηση του Κάμερον προκάλεσε μια κρίση στην ηγεσία και ένα βαθιά διχαστικό αγώνα για την ανάδειξη νέας ηγεσίας. Τώρα η άρχουσα τάξη είναι σε κατάσταση σοκ. Οι πολιτικοί ηγέτες της εμφανίζονται παραλυμένοι και ανίκανοι για αποφασιστική δράση.
Αυτό ισχύει εξίσου για αυτούς υπέρ της παραμονής στην ΕΕ και για εκείνους που ήταν αντίθετοι. Οι πράες διαβεβαιώσεις ανθρώπων όπως ο Μπόρις Τζόνσον, πως όλα θα είναι καλά για την Βρετανία αν φύγει από την Ε.Ε., δεν άργησαν να αποκαλυφθούν ως ανόητες αυταπάτες. Η καταρρέουσα λίρα, η φυγή κεφαλαίων και τα χαοτικά σκαμπανεβάσματα των χρηματιστηρίων είναι προειδοποιήσεις πως η κρίση του βρετανικού καπιταλισμού βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.
Παρόλο που οι Ευρωπαίοι ηγέτες αρνούνται οποιαδήποτε σοβαρή παραχώρηση προς τους Βρετανούς, η απελπισία της βρετανικής άρχουσας τάξης από τη μια και οι φόβοι των Ευρωπαίων και των Αμερικανών αστών για την προκαλούμενη αστάθεια από την άλλη, δεν αποκλείεται να οδηγήσουν σε κάποιου είδους συμβιβασμό. Παρ’ όλες τις αρνήσεις, διαπραγματεύσεις πρέπει να λαμβάνουν χώρα μυστικά με σκοπό την επίτευξη μιας συμφωνίας.
Παρ’ όλα αυτά, οι Ευρωπαίοι αστοί επιμένουν ότι οποιαδήποτε συμφωνία που θα επιτρέπει στην Βρετανία την πρόσβαση στην κοινή αγορά, πρέπει να συνοδεύεται από μια αποδοχή της ελεύθερης μετακίνησης εργαζομένων. Αλλά η υπόσχεση για μείωση της μετανάστευσης και «έλεγχο των συνόρων μας» ήταν ακριβώς η κύρια σημαία της εκστρατείας του Brexit.
Το Εργατικό Κόμμα
Η κρίση στο κόμμα των Τόρυς θεωρητικά αποτελεί μια χρυσή ευκαιρία για τους Εργατικούς. Και όμως, οι Εργατικοί βρίσκονται σε μια ακόμα πιο βαθιά κρίση από το κυβερνητικό κόμμα. Οι δεξιοί Μπλερικοί που κυριαρχούν στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του Εργατικού Κόμματος ήταν ανέκαθεν αποφασισμένοι να διώξουν τον Τζέρεμι Κόρμπιν από την ηγεσία. Άρπαξαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος σαν βολική δικαιολογία για να οργανώσουν ένα πραξικόπημα εναντίον του.
Το σχέδιο για ένα πραξικόπημα είχε εκπονηθεί εδώ και καιρό. Το αρχικό πλάνο ήταν να παίξουν ένα μακροχρόνιο παιχνίδι, αφήνοντας τον Κόρμπιν να εκτεθεί στην ηγεσία και να απαξιωθεί. Αλλά η δεξιά πτέρυγα υπήρξε ανυπόμονη. Παραιτήθηκαν σε μπλοκ από τη Σκιώδη Κυβέρνηση ώστε να προκαλέσουν μια κρίση στο Εργατικό Κόμμα και στη συνέχεια προχώρησαν σε ψηφοφορία εμπιστοσύνης, στην οποία το 80% της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Εργατικών καταψήφισε τον Κόρμπιν.
Το πραξικόπημα όμως της δεξιάς πτέρυγας του κόμματος προκάλεσε την οργή της βάσης του κόμματος και των συνδικάτων, οι οποίοι στηρίζουν μαζικά τον Τζέρεμι Κόρμπιν. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεκάδες χιλιάδες νέα μέλη εγγράφονται στο Εργατικό Κόμμα για να τον στηρίξουν, ενώ έχουν πραγματοποιηθεί ήδη πολλές μαζικές συγκεντρώσεις μελών και υποστηρικτών του Εργατικού Κόμματος και των συνδικάτων, σε υποστήριξη του Κόρμπιν.
Το αίτημα για καθαίρεση (ανάκληση) όλων των δεξιών Εργατικών βουλευτών αρχίζει να γίνεται ακαταμάχητο και τυγχάνει ενθουσιώδους αποδοχής στις τοπικές οργανώσεις, παρά την αρχικά «νωθρή» στάση της ηγετικής ομάδας του Κόρμπιν. Ένα ισχυρό κίνημα έχει αρχίσει να μεταφέρει την εξουσία μακριά από το Κοινοβούλιο και να την κατευθύνει προς τη βάση του Κόμματος και των συνδικάτων.
Έχοντας επίγνωση ότι ο Κόρμπιν είναι πολύ πιθανό να κερδίσει ξανά στις επερχόμενες εκλογές για την ηγεσία των Εργατικών, τα αστικά ΜΜΕ ήδη ανοικτά κάνουν εικασίες σχετικά με τη δημιουργία ενός νέου «κόμματος του κέντρου» στη Βρετανία, που θα αποτελείται από κεντρώους Τόρυδες και την αστική, δεξιά πτέρυγα των Εργατικών. Αυτό προϋποθέτει μια απόλυτη αναδιάταξη της Βρετανικής πολιτικής, η οποία θα αντανακλά την αυξανόμενη πόλωση μεταξύ των τάξεων στη Βρετανική κοινωνία.
Μια θεμελιώδης αλλαγή
Οι διεθνείς επιπτώσεις του Brexit είναι εκτεταμένες, τόσο στο πολιτικό όσο και στο οικονομικό πεδίο. Η λεγόμενη οικονομική ανάκαμψη ήταν ήδη τόσο εύθραυστη που οποιοδήποτε σοκ θα μπορούσε να τη συντρίψει. Το βρετανικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν ακριβώς ένα τέτοιο σοκ. Μέσα σε τρεις μέρες, 3 τρις δολάρια είχαν «εξαφανιστεί» από τις χρηματιστηριακές αγορές παγκόσμια. Αυτό δείχνει την ακραία νευρικότητα των αστών διεθνώς.
Η νέα ηγεσία του Συντηρητικού Κόμματος υπό την Τερέζα Μέι θα πρέπει να πραγματοποιήσει μια πολιτική βάναυσων περικοπών. Το έλλειμμα του προϋπολογισμού, που ήδη ήταν τεράστιο, έχει γίνει τώρα άβυσσος. Ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας έχει ανακοινώσει την ετοιμότητά του να κάνει «ό,τι είναι δυνατόν» για να σώσει τις τράπεζες, για μια ακόμη φορά, με δισεκατομμύρια λίρες δημοσίου χρήματος. Η αναπόφευκτη συνέπεια θα είναι απότομες φορολογικές αυξήσεις και βαθιές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες. Κατά συνέπεια, η νέα κυβέρνηση θα είναι μια κυβέρνηση κρίσης.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, θα γίνεται όλο και περισσότερο σαφές στην εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα της Βρετανίας, ότι η διατήρηση του καπιταλισμού, είτε εντός είτε εκτός της Ε.Ε., είναι εφικτή μόνο σε βάρος των δικών τους συμφερόντων. Η βαθιά πόλωση της βρετανικής κοινωνίας στα αριστερά και τα δεξιά θα ενταθεί για την επόμενη περίοδο, θέτοντας στην επικαιρότητα το δίλημμα: σοσιαλιστικός μετασχηματισμός για μια ριζική κοινωνική αλλαγή ή βύθιση της κοινωνίας στην κρίση της καπιταλιστικής παρακμής.
