Η Βενεζουέλα σήμερα ψηφίζει για τις κοινοβουλευτικές εκλογές. Μια σημαντική μάχη για την υπονομευμένη από τη γραφειοκρατία και τα ρεφορμιστικά πειράματα μπολιβαριανή επανάσταση και τις κατακτήσεις της.
Οι Βενεζουελάνοι θα πάνε στις κάλπες σήμερα για να εκλέξουν αντιπρόσωπους στην Εθνική συνέλευση. Ένας συνδυασμός παραγόντων έχει καταστήσει αυτή την πρόκληση, μια από τις πιο δύσκολες που η Μπολιβαριανή Επανάσταση έχει αντιμετωπίσει μέσα στα τελευταία 17 χρόνια – από τότε που ο Πρόεδρος Τσάβες πρωτοεκλέχτηκε το 1998. Στις συνηθισμένες προκλήσεις μιας βαθύτατα αντιδημοκρατικής αντιπολίτευσης και επιθετικών ιμπεριαλιστικών προκλήσεων, έρχεται να προστεθεί και ένας συνδυασμός εθνικών και διεθνών οικονομικών παραγόντων που θέτουν τη Βενεζουέλα σε πολύ δύσκολη θέση. Έτσι οδηγούμαστε σε ένα συμπέρασμα: Είτε η επανάσταση θα ολοκληρωθεί, ή θα ηττηθεί.
Η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου, η αποτυχία της προσπάθειας ρύθμισης της καπιταλιστικής αγοράς, και το ανοιχτό σαμποτάζ της αστικής τάξης έχουν βάλει ένα τέλος σε μια κατάσταση στην οποία η κυβέρνηση ήταν σε θέση να εφαρμόζει ευρείες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις χωρίς ουσιαστικά να παίρνει την καπιταλιστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Εκείνοι που στην Μπολιβοριανή ηγεσία αρνούνται να κινηθούν στην κατεύθυνση της κατάργησης του καπιταλισμού, προετοιμάζουν και την ήττα του Κινήματος.
Τα τελευταία τρία χρόνια είδαμε μια απότομη επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης στη Βενεζουέλα. Η τιμή του πετρελαίου της χώρας έχει καταρρεύσει στη παγκόσμια αγορά. Κινήθηκε γύρω στα 100 δολάρια το βαρέλι το 2013, έπεσε στα 88 δολάρια το 2014 και έχει κατά μέσο όρο τα 47 δολάρια στη διάρκεια του 2015 έως τώρα. Στη δεύτερη εβδομάδα του Νοεμβρίου μειώθηκε περαιτέρω στα 37 δολάρια το βαρέλι. Αυτό έχει περιορίσει σημαντικά τη δυνατότητα της κυβέρνησης να επενδύσει χρήματα σε κοινωνικά προγράμματα καθώς και στις εισαγωγές τροφίμων και άλλων προϊόντων από την παγκόσμια αγορά.
Το ΑΕΠ της Βενεζουέλας αυξήθηκε κατά 1,3% αλλά στη συνέχεια συρρικνώθηκε κατά 4% μέσα στο 2014 και προβλέπεται να μειωθεί περισσότερο κατά 7 έως 10% αυτόν τον χρόνο. Ο πληθωρισμός είχε ήδη ρεκόρ ύψους στα 68,5% πέρυσι όταν η Κεντρική Τράπεζα σταμάτησε να εκδίδει ομόλογα. Ο πρόεδρος Μαδούρο είπε ότι ο πληθωρισμός αυτό το χρόνο θα είναι στο 85%, όμως σε πολλά βασικά προϊόντα έχουν ήδη συσσωρευτεί ετήσιοι ρυθμοί πληθωρισμού άνω του 100%. Το ΔΝΤ προβλέπει ένα ποσοστό πληθωρισμού 159%για ολόκληρο το 2015.
Κάποια από αυτά τα προβλήματα τα ανιχνεύουμε πίσω, σε αποφάσεις που πάρθηκαν το 2002-03, τον καιρό του λοκ-άουτ των αφεντικών και του σαμποτάζ της οικονομίας. Η κυβέρνηση του Τσάβες αποφάσισε να βάλει κανόνες στην κοστολόγηση βασικών προϊόντων προκειμένου να προφυλάξει τους εργαζόμενους και τους φτωχούς από τις κομπίνες, την κερδοσκοπία και την καταλήστευση μιας χούφτας μονοπωλιακών ομίλων που ελέγχουν την παραγωγή και διανομή τροφίμων στη Βενεζουέλα.
Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση εισήγαγε συναλλαγματικούς ελέγχους προκειμένου να ελέγξει την διαρροή κεφαλαίων. Αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν για ένα μικρό χρονικό διάστημα ώστε να δώσουν στην επανάσταση την απαραίτητη ανάσα ζωής. Αλλά καθώς τα μέτρα αυτά έχουν διατηρηθεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, δημιούργησαν τεράστιες στρεβλώσεις στην οικονομία, οι οποίες τώρα έρχονται στην επιφάνεια. Είναι πλέον πασιφανές ότι η καπιταλιστική αγορά δεν μπορεί να ρυθμιστεί και οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια οδηγεί σε σαμποτάζ και ανυπακοή εκ μέρους των ιδιωτών που κατέχουν τα μέσα της παραγωγής.
Οι ιδιώτες παραγωγοί έχουν βρει παραθυράκια για να σαμποτάρουν ανοιχτά τον έλεγχο των τιμών. Για παράδειγμα, αντί να παράγουν ρύζι (του οποίου η τιμή ελέγχεται) παράγουν αρωματικό ρύζι με προσθήκη χρώματος (που η τιμή δεν ρυθμίζεται). Αυτό το κάνουν σχεδόν σε όλα τα προϊόντα των οποίων οι τιμές ελέγχονται. Σε κάθε εκλογική διαδικασία, ιδιοκτήτες και παραγωγοί αποσύρουν τα προϊόντα τους από την αγορά με στόχο να προκαλέσουν τεχνητές ελλείψεις για να αναγκάσουν την κυβέρνηση να ελαφρύνει τους ελέγχους κεφαλαίων.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αφορά την τιμή των αυγών. Αυτό το απλό αγαθό αποτελεί τη βασική πηγή πρωτεΐνης για τον λαό της Βενεζουέλας. Στις αρχές του 2014, τα 30 αυγά πωλούνταν σε τιμή 100 μπολιβάρ. Ένα χρόνο μετά η τιμή τους αυξήθηκε 200% φτάνοντάς τα 300 μπολιβάρ για 30 αυγά. Στα τέλη Οκτώβρη του 2015 η τιμή τους είχε φτάσει τα 1000 μπολιβάρ, και τότε η κυβέρνηση αποφάσισε να την μειώσει στα 420 μπλ για 30 αυγά. Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η απότομη εξαφάνιση του προϊόντος από τα ράφια των σουπερμάρκετ καθώς οι παραγωγοί και οι καταστηματάρχες αρνούνταν να τα πουλήσουν σε αυτή την τιμή. Παρόμοια περιστατικά συμβαίνουν σχεδόν σε όλα τα προϊόντα βασικής ανάγκης.
Εν τέλει το κράτος αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει τα συναλλαγματικά αποθέματα του για να εισάγει τεράστιες ποσότητες βασικών αγαθών από όλο τον κόσμο, τα οποία μεταπωλεί με επιδοτούμενες τιμές στα κρατικά κέντρα διανομής τροφίμων. Αυτό, ενώ δίνει τη πρόσβαση σε φτηνά βασικά αγαθά σε χιλιάδες Βενεζουελάνους, έχει διπλό αρνητικό αντίκτυπο: αφενός λόγω σπανιότητας των τροφίμων δημιουργείται μια παράλληλη μαύρη αγορά στην οποία πωλούνται 5 ή και 10 φορές ακριβότερα και αφετέρου στραγγίζει τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας.
Η κυβέρνηση απάντησε στο σαμποτάρισμα της οικονομίας -στη πραγματικότητα πόλεμο φθοράς- με έναν αποσπασματικό τρόπο. Ανά διαστήματα, γίνονταν έλεγχοι και έφοδοι σε αποθήκες και κατασχέσεις προϊόντων καθώς και βαριά μέτρα ενάντια μεμονωμένων καπιταλιστών. Μετά όμως έκανε παραχωρήσεις στις πιέσεις κάποιων κλάδων βιομηχάνων και παραγωγών με το να επιτρέπει την αύξηση των τιμών κάποιων προϊόντων και την άρση περιορισμών κάποιων άλλων. Αυτή την στιγμή η Ένωση κτηνοτρόφων βοοειδών της χώρας απαιτεί αύξηση της τιμής του βοδινού κρέατος κατά 330% και του γάλακτος κατά 960%!!!
Η κατάσταση τώρα έχει γίνει πραγματικά ασφυκτική. Απλοί εργαζόμενοι άνθρωποι αναγκάζονται να περιμένουν στις ουρές για ώρες ώστε να μπορέσουν να έχουν πρόσβαση σε μικρές ποσότητες προϊόντων σε ελεγχόμενες τιμές στα κρατικά σούπερ μάρκετ και τις αλυσίδες διανομής, και μετά να πληρώνουν υπέρογκες τιμές για να καλύψουν τις υπόλοιπες από τις βασικές τους ανάγκες.
Οι έλεγχοι του ξένου συναλλάγματος, που είχαν σχεδιαστεί για να καταπολεμήσουν τη φυγή κεφαλαίων, έχουν επίσης γίνει πηγή της μαζικής στρέβλωσης στην οικονομία. Αντί να επενδύσουν τα χρήματά τους στην παραγωγή, οι καπιταλιστές βρίσκουν πολύ πιο κερδοφόρο να χρησιμοποιήσουν τα δολάρια συναλλαγματικής ισοτιμίας που παρέχονται από το κράτος για την εισαγωγή προϊόντων, τα οποία έπειτα πουλούν στην εγχώρια αγορά σε τιμές μαύρης αγοράς.
Άλλοι, ακόμα πιο αδίστακτοι ληστές καπιταλιστές παίρνουν δολάρια από το κράτος για να εισάγουν κοντέινερ γεμάτα από παλιοσίδερα (με το πρόσχημα των εισαγόμενων ανταλλακτικών) και μετά πουλούν απευθείας τα δολάρια στη μαύρη αγορά. Η προνομιακή συναλλαγματική ισοτιμία για τους εισαγωγείς είναι μεταξύ 6 και 12 μπολιβάρ το δολάριο, όταν το ποσοστό της μαύρης αγοράς έχει πηδήξει από τα 187 μπολιβάρ το δολάριο στην αρχή του 2015, σε πάνω από 890 την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο. Το επίσημο ελεύθερο συναλλαγματικό ποσοστό (SIMADI) είναι λίγο κάτω από 200 μπολιβάρ το δολάριο.
Δεν έχουν δημοσιευθεί πλήρη στοιχεία, αλλά κάποια στιγμή η κυβέρνηση αποκάλυψε πως γύρω στα 20 δις που έχουν δοθεί σε ιδιώτες εισαγωγείς τομέων έχουν παράνομα χρησιμοποιηθεί στο 2013 μόνο κάτω από το παλαιό σύστημα προνομιακής συναλλαγματικής ισοτιμίας για τους εισαγωγείς. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, δεκάδες δις δολάρια έχουν δοθεί στους καπιταλιστές κάθε χρόνο από τα κρατικά ταμεία, σε προνομιακές τιμές.
Με την σειρά της, αυτή η μετατόπιση της φυσιολογικής οικονομικής δραστηριότητας έχει οδηγήσει σε μια απότομη κατάρρευση των ιδιωτικών επενδύσεων, αφού οι καπιταλιστές προτιμούν να χρησιμοποιούν νόμιμες και παράνομες μεθόδους εκμετάλλευσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας από το να επενδύουν στην παραγωγή. Οι έλεγχοι της συναλλαγματικής ισοτιμίας έχουν μετατραπεί στην ουσία σε απευθείας μεταφορά στις τσέπες των παρασιτικών ολιγαρχών των εσόδων του πετρελαίου της χώρας. Τα νομισματικά αποθέματα της χώρας έχουν καταρρεύσει από περίπου 30δις το 2012, σε 20 δις στην αρχή της χρονιάς και 14,8δις στις αρχές του Νοέμβρη. Η Βενεζουέλα έχει να δώσει σε αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους περίπου στα 15δις μέσα στο 2015 και 2016.
Αυτές οι τεράστιες ανισορροπίες στην οικονομία είναι επίσης σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για τη συνέχιση της διαφθοράς και της μαύρης αγοράς, που είναι δίδυμες και αλληλένδετες.
Για πολλά χρόνια, μετά την ήττα του λοκ-άουτ των αφεντικών το 2002-3, όταν η κυβέρνηση ανέκτησε τον έλεγχο πάνω στην κρατική εταιρεία πετρελαίου PDVSA, η Μπολιβαριανή Επανάσταση μπορούσε να επενδύσει τεράστια ποσά σε κοινωνικά προγράμματα χωρίς ουσιαστικά να αγγίξει την καπιταλιστική περιουσία.
Οι κατακτήσεις υπήρξαν εντυπωσιακές. Μαζική επέκταση της δωρεάν πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (από 800.000 φοιτητές σε 2,6 εκατομμύρια), σύστημα περίθαλψης, μείωση της φτώχειας (από 48% σε 27%), εξάλειψη του αναλφαβητισμού, μείωση των επιπέδων υποσιτισμού (από 21% σε 5%), μαζική επέκταση των συντάξεων σε ηλικιωμένους (από 380.000 δικαιούχοι σε 2,1 εκατομμύρια), διάθεση πλέον των 800.000 νεόκτιστων πλήρως επιπλωμένων διαμερισμάτων και κατοικιών σε άτομα που το έχουν ανάγκη, για να αναφέρουμε μερικές.
Όλα αυτά εδραίωσαν την υποστήριξη στην Μπολιβαριανή Επανάσταση, η οποία κέρδισε18 στις 19 δημοκρατικές εκλογές και δημοψηφίσματα μεταξύ των ετών 1998 και 2013. Οι ανωτέρω κοινωνικές κατακτήσεις συνοδεύτηκαν από μία γνήσια επαναστατική διαδικασία, μία έκρηξη στην δράση και την οργάνωση των μαζών των εργαζομένων και των φτωχών στρωμάτων, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται καταλήψεις εργοστασίων, εργατικός έλεγχος, σύσταση λαϊκών συμβουλίων και ενεργή συμμετοχή των μαζών στην πολιτική δράση.
Οι συνθήκες που κατέστησαν τα ανωτέρω εφικτά πλησιάζουν γρήγορα στο τέλος. Η οικονομική κατάσταση δεν επιτρέπει πλέον τη μαζική επένδυση σε κοινωνικές δαπάνες από τα μειωμένα έσοδα πετρελαίου. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να διατηρήσει και να επεκτείνει τις κοινωνικές δαπάνες στην κατάσταση αυτή συνέβαλε εν μέρει στην έκρηξη του πληθωρισμού. Η προσφορά χρήματος (Μ2) από 1,2 τρις μπολιβάρ τον Ιανουάριο του 2014 εκτοξεύθηκε σε 2 τρις τον Ιανουάριο του 2015 και σήμερα έφθασε το ρεκόρ 3,5 τρις. Εάν, βέβαια, τα χρήματα που ξοδεύονται αυξάνονται χωρίς την αντίστοιχη αύξηση των παραγόμενων αγαθών, αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε πληθωρισμό.
Το σαμποτάζ της οικονομίας από τα ιδιωτικά μονοπώλια διέλυσε το σύστημα ελέγχου των τιμών. Ο επαναστατικός ενθουσιασμός των μαζών επηρεάστηκε από όλους αυτούς τους παράγοντες, καθώς επίσης και από την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας και της διαφθοράς.
Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τη συνεχή πίεση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, μέσω συγκρούσεων στα σύνορα με την Κολομβία και τώρα με την Γουιάνα, την παρενόχληση των κυβερνητικών αξιωματούχων της Βενεζουέλας, τους συνεχείς ισχυρισμούς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τις συκοφαντίες και τη δυσφήμιση. Αναφέροντας τα πιο πρόσφατα παραδείγματα, είδαμε μία καθαρή πρόκληση από μέρους των ΗΠΑ όταν ένα αμερικανικό αεροσκάφος της ακτοφυλακής παραβίασε τον εναέριο χώρο της Βενεζουέλας για πάνω από 3,5 λεπτά στην περιοχή Los Monjes στις 6 Νοεμβρίου. Αποκαλύψεις που έγιναν από τον αμερικανό πληροφοριοδότη Σνόουντεν επιβεβαιώνουν επίσης ότι μία επιχείρηση παρακολούθησης της Εθνικής Αρχής Ασφάλειας (NSA) με βάση την αμερικανική πρεσβεία στο Καράκας εισέβαλε στην εσωτερική επικοινωνία εκατοντάδων αξιωματούχων στην εταιρία πετρελαίου PDVSA που ανήκει στο κράτος. Φανταστείτε μόνο οι ρόλοι της Βενεζουέλας και των ΗΠΑ να ήταν αντίστροφοι σε κάθε μία από τις υποθέσεις αυτές! Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η εκλογή του δεξιού Μάκρι ως Προέδρου της Αργεντινής έριξε λάδι στη φωτιά στην παρενόχληση της Βενεζουέλας, όταν ανακοίνωσε στην πρώτη, μετά την εκλογική του νίκη, συνέντευξη τύπου, ότι πρέπει να αποβληθεί η Βενεζουέλα από μέλος της «Mercosur».
Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος η αντιπολίτευση να έχει καλό αποτέλεσμα στις βουλευτικές εκλογές, κερδίζοντας την πλειοψηφία των ψήφων και ίσως την πλειοψηφία των εδρών. Αυτό θα αποτελέσει καταστροφή, καθώς θα χρησιμοποιήσουν αυτή τη θέση για να ξεκινήσουν μία επιθετική πολιτική απέναντι στον Πρόεδρο Μαδούρο και να πάρουν πίσω τις πολλές κοινωνικές κατακτήσεις της επανάστασης. Εάν αυτό συμβεί, δεν θα είναι σφάλμα των μπολιβαριανών μαζών, αλλά των ρεφορμιστών ηγετών που με συνέπεια αποφεύγουν την απαλλοτρίωση της τάξης των καπιταλιστών και επιλέγουν αντ’ αυτού να επικαλούνται την καλή θέληση των ιδιωτών καπιταλιστών ή να χρησιμοποιούν διοικητικά μέτρα προκειμένου να ρυθμίζουν την καπιταλιστική αγορά.
Αυτό όμως μπορεί να αποφευχθεί. Υπάρχει ακόμα ένα στοιχείο αποθάρρυνσης στους υποστηρικτές της αντιπολίτευσης μετά την ήττα τους όταν προσπάθησαν να εξεγερθούν το 2014 και οι ηγέτες τους είναι διασπασμένοι. Παρόλα αυτά, η διαφορά με την οποία οι Μπολιβαριανές δυνάμεις κέρδισαν τις προεδρικές εκλογές του 2013 (0,4%) και τις εκλογές του 2010 για το εθνικό κοινοβούλιο (0,9%) είναι τόσο μικρή, που για να υπάρξει θεμελιώδης διαφορά αρκεί 200.000 άνθρωποι να αλλάξουν τα πρόσωπα που υποστηρίζουν ή να απέχουν.
Το αποτέλεσμα δεν είναι ακόμα προκαθορισμένο. Οι επαναστατικές μάζες της Βενεζουέλας έχουν δείξει σε κάθε περίπτωση ότι έχουν πολύ έντονη ταξική συνείδηση και έχουν αποφασίσει τη μοίρα της Βολιβαριανής επανάστασης πολλές φορές. Το επαναστατικό αίσθημα δεν έχει εξαφανισθεί, αλλά σίγουρα έχει αμβλυνθεί από τις οικονομικές δυσκολίες και την προφανή ανικανότητα της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τις οικονομικές αυτές δυσκολίες με αποφασιστικό τρόπο. Έχουν πλήρη επίγνωση των κινδύνων μίας νίκης της δεξιάς και μπορεί να αντιδράσουν το τελευταίο λεπτό.
Τον Οκτώβριο, μία τηλεφωνική συνομιλία που διέρρευσε μεταξύ του Μεντόζα, ιδιοκτήτη του ομίλου Polar, και του γεννημένου στη Βενεζουέλα Χάουζμαν, ανθρώπου του ΔΝΤ, που βρίσκεται στο Harvard, αποκαλύπτει τα σχέδιά τους για την περίπτωση που η αντιπολίτευση έρθει στην εξουσία, δηλαδή, να ζητήσουν 40 δις $ για τη διάσωση από το ΔΝΤ, το οποίο θα έρθει βεβαίως να θέσει τους όρους του.
Ακόμη και εάν η Βολιβαριανή Επανάσταση καταφέρει να κερδίσει τις εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου, για κάτι που οι Μαρξιστές θα παλέψουμε με όλες τις δυνάμεις που έχουμε στη διάθεσή μας, οι οικονομικές δυσκολίες δεν θα εκλείψουν. Υπάρχουν ήδη επιτακτικές φωνές στο Μπολιβαριανό κίνημα που απαιτούν σκληρή δράση και δραστικά μέτρα.
Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να λυθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η επανάσταση, αυτός που προωθήθηκε από τον Ούγκο Τσάβες πριν από τον θάνατό του, στη διάσημη ομιλία του που καλείται «Στρίψτε το πηδάλιο» (Golpe de Timon), στην οποία υπερασπίζεται το χτίσιμο μίας σοσιαλιστικής οικονομίας και την αντικατάσταση του αστικού κράτους με ένα κράτος που θα βασίζεται στα λαϊκά συμβούλια.
Ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: η προσπάθεια να ρυθμιστεί ο καπιταλισμός έχει αποτύχει και, εκτός εάν υπάρξει μία απότομη στροφή στα αριστερά, η Βολιβαριανή Επανάσταση θα ηττηθεί.
Χόρχε Μαρτίν
Μετάφραση από την ιστοσελίδα www.marxist.com :
Ελένη Ανδριοπούλου, Σοφία Παπακωνσταντίνου, Αγγελική Σωτηροπούλου
