Κρίση περιοδική ή κρίση οργανική;
Συνεχίζοντας την κριτική μας στο Πρώτο Κεφάλαιο των Θέσεων σύμφωνα με τη ροή του κειμένου, στην ενότητα 1 διαβάζουμε τα εξής: «Η επιβράδυνση της διεθνούς οικονοµίας την τελευταία τριετία, σε σχέση µε τον µακρόχρονο μέσο όρο της περιόδου 2000 – 2019, αναδεικνύει το µεγάλο µέγεθος του υπερσυσσωρευµένου κεφαλαίου, το οποίο δεν μπορεί να ανακεφαλαιοποιηθεί, να επενδυθεί, διασφαλίζοντας ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους….Η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου και η εκδήλωση της κρίσης δημιουργείται περιοδικά από τη φυσιολογική λειτουργία της καπιταλιστικής οικονοµίας».
Σε αυτή την περιγραφή της διεθνούς οικονομικής κατάστασης η επιβράδυνση στην παγκόσμια οικονομία προσεγγίζεται σα να αποτελεί το προϊόν μιας ρουτινιάρικα επαναλαμβανόμενης κατάστασης, που οφείλεται στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Σα να σηματοδοτεί απλώς μια ακόμα φάση στον περιοδικά επαναλαμβανόμενο, καπιταλιστικό οικονομικό κύκλο (ανάκαμψη-κρίση-ύφεση). Αντιθέτως, τόσο η ίδια η μεγάλη και χρόνια υπερσυσσώρευση κεφαλαίου όσο και οι υφεσιακοί ρυθμοί στην παγκόσμια οικονομία, είναι παράγωγα και συμπτώματα της βαθύτερης ιστορικής, οργανικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος.
Επιπλέον, από τις Θέσεις απουσιάζει η αναφορά στην ύφεση του 2008 ως ορόσημο εκδήλωσης της ιστορικής κρίσης του καπιταλισμού. Το γεγονός ότι, όπως οι ίδιοι οι αστοί οικονομολόγοι ομολογούν, ο παγκόσμιος καπιταλισμός δεν έχει ακόμα ουσιαστικά συνέλθει από αυτή την ύφεση (η οποία έχει αφήσει ανεξίτηλα το αποτύπωμά της ενδεικτικά στα τεράστια κρατικά χρέη), από μόνο του συνιστά τρανή απόδειξη ότι βρισκόμαστε μέσα στο πλαίσιο μιας κρίσης ιστορικής, μιας κρίσης οργανικής του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, η οποία φανερώνει ότι η παλιά, μεταπολεμική περίοδος (σχετικά ειρηνικής και σταθερής στη Δύση) καπιταλιστικής ανάπτυξης (η οποία παρατάθηκε από την καπιταλιστική παλινόρθωση κυρίως στην ΕΣΣΔ και την Κίνα), ήταν μια ιστορική εξαίρεση που δεν μπορεί στις παρούσες συνθήκες να επαναληφθεί.
Αν αυτό το στοιχείο του ιστορικού-οργανικού χαρακτήρα της κρίσης δεν αποτελεί σήμερα τη βάση και την αφετηρία της ανάλυσης των κομμουνιστικών κομμάτων για την παγκόσμια κατάσταση, τότε το αποτέλεσμα θα είναι η πολιτική σύγχυση χιλιάδων κομμουνιστών αγωνιστών. Αναπόφευκτα δεν θα μπορούν να κατανοήσουν βασικά χαρακτηριστικά της παρούσας περιόδου, όπως η τρομερή όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, οι αυξανόμενες πολεμικές συγκρούσεις, η απόπειρα εγκαθίδρυσης μιας «πολεμικής οικονομίας» στην Ευρώπη, και πάνω από όλα, η αυξανόμενη ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας παγκόσμια, η οποία αρχίζει να παίρνει τον δρόμο της επανάστασης (βλ. Επαναστάσεις «Generation Ζ») ακριβώς γιατί έχει ανατραφεί αποκλειστικά μέσα στην περίοδο εκδήλωσης της οργανικής κρίσης του συστήματος.
Για ποιον λόγο πολεμούν οι ιμπεριαλιστές;
Στη συνέχεια του κειμένου, επαναλαμβάνεται η πάγια εκτίμηση της ηγεσίας του ΚΚΕ τα τελευταία χρόνια για την «προετοιµασία για έναν ιµπεριαλιστικό πόλεµο µεγάλης κλίµακας, µε στόχο αφενός [οι αστοί] να µεταθέσουν µε τις επενδύσεις στην πολεµική οικονοµία τον χρόνο εκδήλωσης της επόµενης µεγάλης καπιταλιστικής κρίσης και αφετέρου να διαμορφωθούν προϋποθέσεις για µια σχετικά ελεγχόµενη, µεγάλη απαξίωση, καταστροφή κεφαλαίου στις διάφορες πολεµικές εστίες». Εδώ βλέπουμε μια εκτίμηση η οποία στηρίζεται σε μια λαθεμένη μέθοδο και γι’ αυτό παράγει και λάθος συμπέρασμα.
Ασφαλώς, οι πόλεμοι είναι σύμφυτοι με τον καπιταλισμό. Στην ιμπεριαλιστική εποχή (δηλαδή σχηματικά, στα τελευταία 120 -130 χρόνια) αυτό σημαίνει μια οργανική τάση για παγκόσμιους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, με σκοπό την αναδιανομή του ελέγχου αγορών, πρώτων υλών και σφαιρών επιρροής μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Το αποτέλεσμα αυτών των πολέμων υπήρξε ιστορικά η μαζική καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων στη μορφή μαζικής καταστροφής κεφαλαίων, μέσω της οποίας αντικειμενικά δημιουργήθηκε το πεδίο για μια νέα φάση καπιταλιστικής ανάκαμψης. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται το ζήτημα στις Θέσεις παραπέμπει σαφώς σε μια συνειδητή προετοιμασία ενός γενικευμένου πολέμου από τους ιμπεριαλιστές με σκοπό την καταστροφή κεφαλαίου.
Η καταστροφή κεφαλαίου και η δημιουργία μέσω αυτής του εδάφους για μια νέα φάση καπιταλιστικής ανάκαμψης είναι το αντικειμενικό αποτέλεσμα και όχι ο συνειδητός σκοπός ενός πολέμου από την πλευρά των ιμπεριαλιστών. Οι ιμπεριαλιστές όταν μπαίνουν σε πολέμους έχουν στο μυαλό τους μόνο τις αγορές, τις πρώτες ύλες και τις σφαίρες επιρροής. Δεν το κάνουν με συνειδητό σκοπό να καταστρέψουν τα πλεονάζοντα κεφάλαια και να ξεμπλοκάρουν έτσι την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Με άλλα λόγια, το κίνητρό τους είναι τα δικά τους, άμεσα οφέλη, και όχι η υπηρέτηση της συλλογικής βιωσιμότητας του καπιταλισμού ως παγκόσμιο σύστημα. Τα κομμουνιστικά κόμματα είναι ανάγκη να μείνουν πιστά σε αυτή την ιστορικο-υλιστική εξήγηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων, γιατί κάθε άλλη ερμηνεία, σε τελική ανάλυση μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερο ή περισσότερο συνωμοσιολογικές, ασυμφιλίωτες με τον μαρξισμό προσεγγίσεις.
Επίκειται παγκόσμιος πόλεμος;
Που οφείλεται αυτό το μεθοδολογικό λάθος; Θεωρούμε ότι αποτελεί μια απόπειρα να τεκμηριωθεί πιο ισχυρά η λαθεμένη κεντρική εκτίμηση ότι επίκειται το επόμενο διάστημα ένας νέος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος ή αλλιώς σύμφωνα με την διατύπωση του κειμένου, ένας «ιµπεριαλιστικός πόλεµος µεγάλης κλίµακας». Για να αξιολογήσουμε αυτή την πιθανότητα θα πρέπει καταρχάς να εξετάσουμε, εκτός από την παρούσα διεθνή οικονομική κατάσταση και τον σημερινό συσχετισμό των δυνάμεων μεταξύ των ιμπεριαλιστών, και τη σχετική ιστορική πείρα, αλλά και τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στα ίδια τα οπλικά συστήματα τις προηγούμενες δεκαετίες.
Η πιο πρόσφατη σχετική ιστορική πείρα λοιπόν (Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος), δείχνει ότι ένας παγκόσμιος πόλεμος είναι δυνατό να προκύψει μόνο μετά από μια σειρά ιστορικών και καταστροφικών ηττών της εργατικής τάξης. Τέτοιου μεγέθους υπήρξαν οι ήττες της εργατικής τάξης στην Ιταλία, τη Βρετανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ισπανία του Μεσοπολέμου. Και παρά τον ακραία πεσιμιστικό ισχυρισμό της ΚΕ ότι τάχα ο σημερινός συσχετισμός δύναμης παγκόσμια είναι «απόλυτα αρνητικός» για την εργατική τάξη, ακόμα και αυτή δεν μπορεί σοβαρά να ισχυριστεί ότι στην παρούσα φάση η εργατική τάξη έχει υποστεί ήττες που να συγκρίνονται με την επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία ή εκείνη του Φράνκο στην Ισπανία κατά τον Μεσοπόλεμο.
Αυτό σημαίνει ότι με άθικτες από αποφασιστικές ήττες τις δυνάμεις του εργατικού κινήματος παγκόσμια, και ιδιαίτερα στο εσωτερικό της καπιταλιστικής Δύσης, η έναρξη ενός παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου δεν μπορεί σήμερα να βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Πριν πλησιάσει στην πραγματοποίησή του ένα τέτοια σενάριο, θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη ως αποτέλεσμα της όξυνσης του εσωτερικού ταξικού πολέμου στη μια χώρα μετά την άλλη, συμπεριλαμβανομένων και προεξαρχουσών των χωρών της ιμπεριαλιστικής Δύσης.
Επιπλέον, αποφασιστικός παράγοντας που καθορίζει το πόσο πιθανό είναι το άμεσο ξέσπασμα ενός νέου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου σήμερα, είναι το γεγονός της ύπαρξης εξαιρετικά προηγμένων όπλων μαζικής καταστροφής. Η βάσιμη πιθανότητα μιας αμοιβαίας μαζικής καταστροφής των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που θα εμπλακούν σε έναν παγκόσμιο πόλεμο, δεν μπορεί παρά να βαρύνει αποφασιστικά σήμερα στις επιλογές των αρχουσών τους τάξεων. Σε τελική ανάλυση, μόνο ακραία παρανοϊκά, βοναπαρτιστικά καθεστώτα στη Δύση, τη Ρωσία ή την Κίνα (ακόμα παρανοϊκότερα και από το σταλινικό καθεστώς Κιμ στη Βόρεια Κορέα) θα μπορούσαν να αγνοήσουν αυτή την πιθανότητα και να αποτολμήσουν τα αποφασιστικά εκείνα χτυπήματα που θα ρίσκαραν να προκαλέσουν μια τέτοια αμοιβαία καταστροφή.
Συνεπώς, χωρίς δραματικές αλλαγές στον αντικειμενικό ταξικό συσχετισμό δύναμης παγκόσμια και με την τρέχουσα βαθμίδα ανάπτυξης των όπλων μαζικής καταστροφής, ο νέος παγκόσμιος πόλεμος είναι ακόμα η μουσική ενός ακραία αντιδραστικού και απαισιόδοξου σεναρίου του καπιταλιστικού μέλλοντος και όχι μια άμεση προοπτική. Η διάχυτη όξυνση του ανταγωνισμού ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές σήμερα θα τείνει να διοχετεύεται σε εμπορικούς πολέμους ή σε περιφερειακές στρατιωτικές συγκρούσεις, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Όμως πράγματι, αυτές οι συγκρούσεις σε τελική ανάλυση θα τείνουν να γενικεύονται όσο καθυστερεί η κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και η ανατροπή του καπιταλισμού στις κύριες ιμπεριαλιστικές χώρες του πλανήτη (ΗΠΑ, Κίνα, ΕΕ, Ρωσία). Με αυτή την έννοια, η εκτίμηση ότι δεν επίκειται άμεσα ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος, είναι ασυμβίβαστη με κάθε τάση για εφησυχασμό στο πεδίο του αναγκαίου αντιμιλιταριστικού – αντιιμπεριαλιστικού – αντικαπιταλιστικού αγώνα. Σε τελική ανάλυση, η μόνη εγγύηση ότι ένας τέτοιος καταστροφικός πόλεμος δεν θα ξεσπάσει στο μέλλον είναι η νίκη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης.
«Ανισόμετρη ανάπτυξη»: εξηγεί την όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών;
Στην ενότητα 2 διαβάζουμε: «Η ανισόµετρη ανάπτυξη επιδρά στην αλλαγή του συσχετισµού και οξύνει τις αντιθέσεις ανάµεσα στις ιµπεριαλιστικές συµµαχίες, στο εσωτερικό των σηµερινών συµµαχιών καθώς και τις ενδοαστικές αντιθέσεις στα καπιταλιστικά κράτη». Εδώ βλέπουμε την ανισόμετρη ανάπτυξη να υποκαθιστά την ιστορική, οργανική κρίση του καπιταλισμού ως καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης των οξυμένων σχέσεων μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Αλλά η παρούσα όξυνση σε αυτό το πεδίο είναι, πρώτα και πάνω από όλα, το αυθεντικό σύμπτωμα της ιστορικής, οργανικής κρίσης του συστήματος. Οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί γίνονται όλο και πιο οξυμένοι και αδυσώπητοι ως αποτέλεσμα βασικά αυτής της κρίσης και του στενέματος της πίτας των αγορών και των κερδών που συνεπάγεται.
Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα το φαινόμενο της ανισόμετρης ανάπτυξης, δηλαδή το ότι διαφορετικά κράτη αναπτύσσονται με άνισους ρυθμούς, θα λέγαμε ότι δεν είναι το αποφασιστικό εκείνο στοιχείο που προσδίδει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη ένταση στις σχέσεις μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Το αποφασιστικό στοιχείο είναι το φαινόμενο της συνδυασμένης ανάπτυξης, δηλαδή το ότι τα πιο καθυστερημένα κράτη αναγκάζονται να υιοθετούν και να εφαρμόζουν τα πιο προηγμένα στοιχεία τεχνολογίας, παραγωγής και κοινωνικής οργάνωσης (πάνω όμως σε μια καπιταλιστική βάση αναχρονιστική και αντιφατική), με συγκεκριμένα αποτελέσματα για την ιεραρχία στη διεθνή καπιταλιστική κατάταξη ισχύος.
Ως αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου, η καπιταλιστική Κίνα, μέσα σε μόλις 2,5 δεκαετίες, έγινε η δεύτερη παγκόσμια ιμπεριαλιστική δύναμη, ακριβώς μέσω μιας επιταχυνόμενης διαδικασίας συνδυασμένης ανάπτυξης, στο πλαίσιο της οποίας ενσωμάτωσε και ανέπτυξε τις πιο σύγχρονες τεχνολογίες της Δύσης. Η συνδυασμένη ανάπτυξη την έφερε σε θέση να αμφισβητεί την ιμπεριαλιστική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ, δίνοντας έτσι υπόσταση στον ισχυρότερο από τους σημερινούς ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, οι οποίοι όπως προαναφέραμε βλέπουμε να οξύνονται λόγω της ιστορικής κρίσης του συστήματος.
Η αποφασιστική αλλαγή που δεν τονίζεται και οι «απούσες» ταξικές και πολιτικές εξελίξεις
Στη συνέχεια του κειμένου, κάθε στοιχειωδώς ενημερωμένος αναγνώστης για τις διεθνείς και αμερικάνικες οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις εντυπωσιάζεται με τη στάση της ΚΕ απέναντι σε δύο κρίσιμα ζητήματα, η οποία συνοψίζεται στην ακόλουθη φράση: «Η πολιτική των ΗΠΑ οξύνει τις αντιθέσεις µέσα στο ευρωατλαντικό στρατόπεδο και οδηγεί σε επιδείνωση των σχέσεων των ΗΠΑ µε την ΕΕ, τον Καναδά, την Αυστραλία. Οξύνει τις ενδοαστικές αντιθέσεις και στο εσωτερικό των ΗΠΑ».
Καταρχάς, η πρωτοφανής όξυνση των αντιθέσεων μέσα στο «ευρωατλαντικό στρατόπεδο» είναι μια εξαιρετικά σημαντική εξέλιξη. Σηματοδοτεί μια αποφασιστικής σημασίας αλλαγή στις διεθνείς σχέσεις όπως τις γνωρίζαμε τα τελευταία 80 χρόνια. Η αλλαγή αυτή, εκφράζει τη σχετική αποδυνάμωση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και τον εξελισσόμενο ξεπεσμό του δυτικοευρωπαϊκού καπιταλισμού, στοιχεία τα οποία αν δεν τονιστούν σήμερα στην ανάλυση των κομμουνιστικών κομμάτων δεν μπορεί να γίνει κατανοητή από χιλιάδες αγωνιστές η ίδια η φύση της περιόδου που διανύουμε.
Επιπλέον, οι Θέσεις εξαντλούν το ενδιαφέρον τους σχετικά με τις εξελίξεις στο εσωτερικό των ΗΠΑ στις «ενδοαστικές αντιθέσεις», παραλείποντας εντελώς την ταξική πάλη και τις πολιτικές εξελίξεις. Οι συντάκτες και οι υποστηρικτές του κειμένου μοιάζει σαν να μην έχουν ακούσει τίποτα για το κίνημα που αναπτύχθηκε με επίκεντρο τους μετανάστες εργάτες τους πρώτους κιόλας μήνες της διακυβέρνησης Τραμπ, για την αυξημένη απήχηση της ρητορικής των ρεφορμιστών τύπου Σάντερς και Μαμντάνι ή για τις έρευνες γνώμης που επανειλημμένα δείχνουν ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις ιδέες του κομμουνισμού, ιδίως στις τάξεις της αμερικανικής νεολαίας. Είναι ανεπίτρεπτο για ένα κομμουνιστικό κόμμα να εμφανίζεται στο Συνέδριό του αδιάφορο γι’ αυτές τις σημαντικές τάσεις και διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό της πιο ισχυρής ιμπεριαλιστικής δύναμης του πλανήτη. Διότι αυτές αντανακλούν τις ίδιες τις κολοσσιαίες επαναστατικές δυνατότητες που υπάρχουν εκεί για το άμεσο μέλλον, και οι οποίες αυτονόητα θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη μοίρα του διεθνούς αγώνα για τον κομμουνισμό.
Η ίδια πολιτικά απαράδεκτη απουσία αναφοράς στις ταξικές και πολιτικές εξελίξεις γίνεται ορατή και στα σημεία του κειμένου που αναφέρονται στην Κίνα και την ΕΕ. Εκεί οι Θέσεις περιορίζονται σε μια γενικά σωστή περιγραφή των οικονομικών εξελίξεων (ισχυροποίηση Κίνας, υποχώρηση ανταγωνιστικότητας της ΕΕ με «στροφή στην πολεμική οικονομία») χωρίς να αναφέρεται λέξη για τους εργατικούς αγώνες, την προοπτική τους και την πολιτική συνείδηση της εργατικής τάξης.
Ουκρανία και Παλαιστίνη: σοβαρά λάθη και παραλείψεις
Στο σημείο 4 όπου το κείμενο αναφέρεται στον πόλεμο της Ουκρανίας προκαλεί μεγάλη εντύπωση η παράλειψη αναφοράς στη Σοβιετική Ένωση και συγκεκριμένα στο παρελθόν της ύφεσης που γνώρισε το Ουκρανικό και κάθε άλλο σοβαρό εθνικό ζήτημα, πάνω στη βάση της κρατικοποιημένης και κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας, παρά τις σοβαρές γραφειοκρατικές παραμορφώσεις και τον μεγαλορώσικο εθνικισμό του σταλινισμού.
Στο σημείο 5 όπου οι Θέσεις αναφέρονται στη Μέση Ανατολή, βρίσκουμε μία ακόμα σοβαρή παράλειψη. Στο πλαίσιο της γενικής υποβάθμισης των μαζικών κινημάτων της περιόδου που διανύουμε, απουσιάζει ακόμα και η απλή αναφορά στο ισχυρό κίνημα αλληλεγγύης που αναπτύχθηκε στις χώρες της καπιταλιστικής Δύσης για την Παλαιστίνη.
Επιπλέον, επαναλαμβάνεται το σοβαρό λάθος της υποστήριξης της θέσης «αναγνώριση του Παλαιστινιακού κράτους στα σύνορα πριν τον Ιούνη του ’67». Η θέση αυτή είναι ασυμβίβαστη με μια συνεπή υπεράσπιση των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, καθώς τα προ Ιουνίου 1967 σύνορα είχαν προκύψει από τη μαζική εκδίωξη και καταστροφή των Παλαιστινίων από το σιωνιστικό κράτος («Νάκμπα»). Αυτή η θέση πηγάζει από την πιστή απολογητική του σταλινισμού, αφού δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Στάλιν το 1947 είχε σκανδαλωδώς υποστηρίξει τη δημιουργία του σιωνιστικού κράτους (με άλλα λόγια «τα προ 1967 σύνορα»), ενταφιάζοντας οριστικά την ιδρυτική, γνήσια μαρξιστική θέση της Κομμουνιστικής Διεθνούς υπέρ μιας Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας της Μέσης Ανατολής που θα εξασφάλιζε μια ισότιμη πατρίδα για τους Άραβες, τους Εβραίους και όλους τους άλλους λαούς της Παλαιστίνης και της ευρύτερης περιοχής.
Τέλος 2ου μέρους
Σταμάτης Καραγιαννόπουλος