Η επιστήμη στον ανεμοστρόβιλο του Ιμπεριαλισμού
Στο «Θέατρο Εξαρχείων» παίζεται αυτές τις μέρες το έργο του Μάικλ Φρέιν «Κοπεγχάγη», σε σκηνοθεσία του Τάκη Βουτέρη. Παίζουν οι ηθοποιοί Ανίτα Δεκαβάλα (Μαργκρέτε Μπορ), Στέφανος Κυριακίδης (Νίλς Μπορ) και Τάκης Βουτέρης (Βέρνερ Χάιζενμπεργκ).
Το γεγονός στο οποίο βασίζεται το έργο είναι αληθινό. Είναι η επίσκεψη του διάσημου φυσικού Βέρνερ Χάιζενμπεργκ στο σπίτι του δασκάλου του Νίλς Μπορ, το 1941, στην υπό χιτλερική κατοχή Κοπεγχάγη και η συζήτησή τους στον περίπατο που ακολούθησε για να αποφύγουν τυχόν τοποθετημένα από τους Ναζί μικρόφωνα. Το τι ήλπιζε να καταφέρει ο Χάιζενμπεργκ από αυτή τη συζήτηση είναι αμφιλεγόμενο.
Ο Γερμανός Βέρνερ Χάιζενμπεργκ(1901-1976) και ο Δανός Νήλς Μπορ (1885-1962), ήταν από τους θεμελιωτές της Κβαντικής Θεωρίας που άνοιξε νέους ορίζοντες στο πεδίο της Φυσικής και σηματοδότησε την αναγγελία θανάτου της Νευτώνειας μηχανικής. Οι νόμοι της Κβαντομηχανικής βρίσκονται σε τέλεια συμφωνία με το Διαλεκτικό Υλισμό.
Ο Χάιζεμπεργκ όμως ανέπτυξε τη δική του ιδιότυπη εκδοχή της κβαντομηχανικής. Ήταν αρνητής της αιτιοκρατίας και θεμελιωτής της «αρχής της αβεβαιότητας». Ολόκληρη η προσέγγισή του είναι διαποτισμένη από την επιμονή του να επιβάλει την σφραγίδα του ιδεαλισμού πάνω στη νέα επιστήμη. Όπως και ο Μπορ, που ήταν θεμελιωτής της «αρχής της συμπληρωματικότητας» και της «αρχής της αντιστοιχίας», ο Χάιζενμπεργκ έφτασε στο σημείο να δηλώσει ότι «είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η αποστολή της Φυσικής είναι να ανακαλύψει πως είναι η φύση. Η Φυσική ασχολείται με ότι μπορούμε να πούμε εμείς για τη φύση». Οι παραπάνω φυσικοί άνηκαν στην «σχολή της Κοπεγχάγης» και ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του υποκειμενικού ιδεαλισμού, ο οποίος αντιτίθεται σε ολόκληρη την μεθοδολογία της επιστήμης.
Εκείνο στο οποίο πρέπει να σταθούμε στο έργο είναι η ανάδειξη του ρόλου των επιστημόνων μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο, στην προκειμένη περίπτωση στον καπιταλισμό κατά τη φάση της ιμπεριαλιστικής του παρακμής και ειδικότερα μέσα στη δίνη μιας μεγάλης πολεμικής σύγκρουσης εθνικών καπιταλιστικών συμφερόντων. Σε τέτοιες συνθήκες οι επιστήμονες γίνονται περισσότερο από κάθε άλλη περίσταση δέσμιοι των ιδεολογικών και κοινωνικών τους προκαταλήψεων και επιρροών και τους βλέπουμε τελικά να τείνουν να μετατρέπονται σε υποχείρια του συστήματος. Οι θεατές του έργου ανακαλύπτουν πως οι επιστημονικές ερμηνείες της φύσης δεν πηγάζουν από μια αυτόνομη και έξω από την κοινωνία έρευνα των επιστημόνων, αλλά βρίσκονται κάτω από την επίδραση κοινωνικών πιέσεων που τείνουν να μετατρέπουν τους επιστήμονες σε μισθωτούς εργάτες της άρχουσας τάξης.
Οι ηθοποιοί ερμήνευσαν με επιτυχία ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο. Ο ρόλος τους είχε διπλό χαρακτήρα, τον καθαρά υποκριτικό, όπου έπρεπε να μετουσιωθούν στους χαρακτήρες του έργου και τον ηθοπλαστικό, όπου έπρεπε να μεταδώσουν με αμεσότητα τα μηνύματα του συγγραφέα στους ακροατές. Τα πέτυχαν εξαιρετικά και τα δύο.
Αμαλία Γιακουμίδου
