Η Γερμανία και το ευρώ
Οι φιλοδοξίες της γερμανικής άρχουσας τάξης να κυριαρχήσει στην Ευρώπη μετά την επανένωσή της πριν από δύο δεκαετίες μετατράπηκαν σε εφιάλτη. Το Βερολίνο σταδιακά συνειδητοποιεί ότι η ταχεία εξάπλωση της οικονομικής κρίσης απειλεί να παρασύρει στη δίνη του την ίδια τη Γερμανία. Δεν κατάφερε να αποτρέψει την ελληνική κρίση με μια τεράστια ένεση μετρητών· και η Bundesbank δεν διαθέτει αρκετά χρήματα για να εγγυηθεί τις οφειλές της Ισπανίας και της Ιταλίας.
Οι φόβοι της αγοράς βρίσκουν την αντανάκλασή τους στην απότομη πτώση της αξίας του ευρώ έναντι του δολαρίου. Το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα βρίσκεται σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τεσσάρων μηνών. Το ευρώ έπεσε κάτω από τα 1,39 δολάρια την Τρίτη, κάτω από τα 1,42 στο τέλος της περασμένης εβδομάδας και η περαιτέρω πτώση είναι αναπόφευκτη. Η απόδοση του ιταλικού 10ετούς ομολόγου ανήλθε σε 5,9%, ενώ η απόδοση των 10ετών ομολόγων που εκδίδονται από την Ισπανία, την τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, έφτασε στο 6,28%.
Όλα αυτά προκαλούν αυξανόμενη ανησυχία στη Γερμανία, το μεγάλο τραπεζίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η γερμανική εφημερίδα Die Tageszeitung γράφει:
«Η επερχόμενη κρίση –που θα πλήξει την Ιταλία αυτή τη φορά– δείχνει ότι η στρατηγική διάσωσης των κρατών-μελών της ευρωζώνης δεν αποδίδει. Στην πραγματικότητα, αν θέλουμε να κυριολεκτήσουμε, δεν μπορούμε καν να την ονομάσουμε στρατηγική. Αγοράζουμε χρόνο, ανεξάρτητα από το κόστος – και μάλιστα όχι πολύ περισσότερο από το διάστημα που έχει μεσολαβήσει μετά το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης, ενάμιση χρόνο πριν.
»Το πρόβλημα είναι ότι το να αγοράζουμε χρόνο δεν έχει κανένα αποτέλεσμα. Απαιτεί συνεχώς νέα πακέτα διάσωσης, ενώ οι κερδοσκόποι και οι “μπράβοι” τους, οι οίκοι αξιολόγησης, στοχοποιούν το επόμενο υποψήφιο θύμα της κρίσης.
»Παρόλο που η ιταλική οικονομία είναι αρκετά σταθερή σε σύγκριση με τις αντίστοιχες άλλων χωρών που έχουν πληγεί από την κρίση, το ιταλικό κράτος είναι ένας εύκολος στόχος. Όλοι οι παράγοντες της αγοράς γνωρίζουν ότι το ιταλικό “βουνό” χρέους ήταν το υψηλότερο στην Ευρώπη μέχρι το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης και ότι η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι ήταν πολύ απασχολημένη με άλλου είδους θέματα για να την ανησυχεί το πληκτικό έργο της ισοσκέλισης του προϋπολογισμού».
Το γεγονός αυτό προκαλεί πονοκεφάλους στην Άνγκελα Μέρκελ. Ρήγματα αρχίζουν να εμφανίζονται στον κυβερνητικό της συνασπισμό. Στο γερμανικό κοινοβούλιο το αντιευρωπαϊκό στρατόπεδο μεγαλώνει. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 60% περίπου των Γερμανών απορρίπτει τα σχέδια για ένα δεύτερο πακέτο διάσωσης προς την Ελλάδα. Αν αυτές οι τάσεις συνεχιστούν, η Μέρκελ θα στερηθεί σταδιακά την πλειοψηφία. Αίφνης η Μέρκελ και ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, παρά την πίεση της εγχώριας κοινής γνώμης, εκφράζουν τη στήριξή τους για την αναδιάρθρωση χρεών. Η Der Spiegel γράφει:
«Η Ιταλία έχει βρεθεί στο στόχαστρο των κερδοσκόπων, εν μέσω ανησυχιών ότι η κρίση της ευρωζώνης θα μπορούσε να πλήξει άμεσα μια ακόμη χώρα. Από πολλές απόψεις η Ιταλία είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι οι γείτονές της στην περιφέρεια. Σε αντίθεση με την Ελλάδα είναι αρκετά ισχυρή ώστε να αντεπεξέλθει».
Η Der Spiegel ξέχασε ωστόσο να προσθέσει ότι το χρέος είναι αντίστοιχο σε μέγεθος με την ισχύ της. Κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, η γερμανική εφημερίδα Die Welt ανέφερε μία δήλωση προερχόμενη από ανώνυμη πηγή εντός της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, σύμφωνα με την οποία οι πόροι του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, του κύριου ταμείου διάσωσης της ευρωζώνης που έχει ονομαστικό κεφάλαιο ύψους 440 δις ευρώ (616 δις δολάρια), δεν επαρκούν για τη διάσωση της Ιταλίας.
Μετά την Ιταλία έρχεται το Βέλγιο. Οι αγορές ανησυχούν ιδιαίτερα ότι η Dexia, μια βελγική τράπεζα, θα μπορούσε να δεχτεί ισχυρό χτύπημα, φέρνοντας στην επιφάνεια το βελγικό δημόσιο χρέος. Μπορεί η Γερμανία να πληρώσει για όλα αυτά; Είναι περιττό να απαντήσουμε στο ερώτημα.
Η γερμανική εφημερίδα μαζικής κυκλοφορίας Bild γράφει:
«Οι αδυναμίες της Ιταλίας έχουν γίνει το επίκεντρο όλων εκείνων των προβληματισμών που στην πραγματικότητα αφορούν το ευρώ συνολικά: Θα μπορέσουν τα κράτη της ευρωζώνης να αντιμετωπίσουν το χρέος και τη νομισματική κρίση;
»Το ευρώ θα σωθεί πραγματικά μόνο αν βρεθεί μια σίγουρη λύση για την Ελλάδα. Αυτό είναι που λείπει σήμερα. Ποιος εξακολουθεί να πιστεύει ότι ο συνεχής δανεισμός δισεκατομμυρίων επί δισεκατομμυρίων μπορεί να κάνει τίποτε περισσότερο από το να αναβάλλει την χρεωκοπία της Ελλάδας και την αναδιάρθρωση του χρέους της;
»Όσο τα κράτη του ευρώ παίζουν απλά με το χρόνο και συνεχίζουν να υποστηρίζουν νέα πακέτα ενίσχυσης, η δυσπιστία των αγορών θα παραμένει – και στο τέλος ενδεχομένως να στραφεί στη Γερμανία».
Η γερμανική πολιτική ελίτ έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μια ελληνική χρεωκοπία –ανεξέλεγκτη ή μη– είναι αναπόφευκτη. Θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα χρήματα των φορολογουμένων για να διασωθούν οι πληγείσες βορειοευρωπαϊκές τράπεζες. Ας περικόπτονται οι μισθοί, ας κλείνουν τα νοσοκομεία, ας πεθαίνουν οι ασθενείς, οι τράπεζες πρέπει να σωθούν με κάθε κόστος!
Η Ιταλία και το ευρώ
Όπως είδαμε, αφού «βούλιαξαν» την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, οι κερδοσκόποι στρέφουν τώρα την προσοχή τους στην Ιταλία, η οποία έχει ένα τεράστιο χρέος περίπου 120% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), το μεγαλύτερο σε μέγεθος στην Ευρώπη μετά την Ελλάδα. Επιπλέον, η Ιταλία χρωστά 335 δις ευρώ σε δάνεια που λήγουν τον επόμενο χρόνο, πολλά περισσότερα από την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία μαζί. Θα χρειαστεί να δανειστεί εκατοντάδες δισεκατομμύρια και κάθε φορά που θα προσφεύγει στους διεθνείς επενδυτές για τη σύναψη ενός δανείου αυτοί θα δυσπιστούν για την αποπληρωμή του, δεδομένου του μεγέθους του χρέους.
Από το ξέσπασμα την παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και μετά η χώρα αναπτύσσεται με ρυθμούς που δεν ξεπερνούν το 1% ετησίως. Η οικονομική ανάπτυξη το πρώτο τέταρτο του τρέχοντος έτους ήταν μόλις 0.1%, αισθητά χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 0.8% και οι προοπτικές ανάκαμψης δεν είναι ευοίωνες. Οι δανειστές αίφνης αναρωτιούνται πώς ακριβώς σκοπεύει η κυβέρνηση στη Ρώμη να αποπληρώσει το χρέος.
Το κόστος δανεισμού αυξάνεται μέρα με τη μέρα, απειλώντας να καταπνίξει την ιταλική οικονομία. Μέχρι προσφάτως η Ιταλία δεν είχε πρόβλημα να συνάπτει νέα δάνεια, αλλά πλέον πληθαίνουν οι ανησυχίες για το αυξημένο κόστος αναφορικά με τη χρηματοδότηση του υφιστάμενου χρέους. Το επιτόκιο των 10ετών ομολόγων ανέβηκε στο 5,5% τη Δευτέρα. Η εμπειρία από άλλα μέλη της ευρωζώνης δείχνει ότι το κρίσιμο όριο αγγίζει το 7%. Αν η απόδοση αυξηθεί πάνω από αυτό το όριο, τότε οι αγορές θα αναπτύξουν τη δική τους ταχύτητα αντίδρασης, η οποία θα είναι δύσκολο να ελεγχθεί.
Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη για τους Μαρξιστές. Το είχαμε προβλέψει από την εποχή της εισαγωγής του ενιαίου νόμισματος. Είχαμε πει ότι η Ιταλία, με το τεράστιο χρέος της, θα ήταν ένας από τους αδύναμους κρίκους της ευρωζώνης. Τώρα τα προειδοποιητικά σήματα πυκνώνουν. Το Μάιο η Standard & Poor’s υποβίβασε την Ιταλία στην κλίμακα αξιολόγησης, λόγω του ότι η κυβέρνηση δεν προσέγγισε τους στόχους που είχε θέσει. Τον Ιούνιο ακολούθησε η Moody’s αναγγέλοντας ότι σκόπευε να αναθεωρήσει την αξιολόγηση της Ιταλίας από την κατηγορία ΑΑ2, με το αιτιολογικό του χαμηλού επίπεδου οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, της χαμηλής παραγωγικότητας και της «άκαμπτης αγοράς εργασίας».
Τα ασφάλιστρα κινδύνου των ιταλικών κρατικών ομολόγων σημείωσαν νέο υψηλό τη Δευτέρα, το χρηματιστήριο έπεσε και μάλιστα στο Μιλάνο περιόρισε την ανοιχτή πώληση μετοχών ως μέτρο πρόληψης. Μετά από απώλειες της τάξης του 3,5% την Παρασκευή και 4% τη Δευτέρα, οι δείκτες στο Μιλάνο την Τρίτη το πρωί κατακρημνίστηκαν. Οι μετοχές της μεγαλύτερης τράπεζας της χώρας, της Unicredit σημείωσαν πτώση 5,5%. Η Intesa Sanpaolo, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ιταλίας και η Monte Paschi είχαν ανάλογες απώλειες. Οι συναλλαγές ανεστάλησαν για ορισμένες μετοχές τραπεζών.
Το χρηματιστήριο έπεσε κατά 5% στις πρώτες ώρες της συνεδρίασης. Επίσης η ψαλίδα των σπρεντ μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας συνέχισε να μεγαλώνει. Μόνο λίγες εβδομάδες πριν η απόδοση των ιταλικών 10ετών ομολόγων ήταν μόλις 2 μονάδες πάνω από τα αντίστοιχα γερμανικά. Τη Δευτέρα η διαφορά έφτασε το 3% και την Τρίτη το 3,5%.
Οι αμφιβολίες για τη σταθερότητα της ιταλικής κυβέρνησης και ο βαθύς σκεπτικισμός για τα οικονομικά της χώρας συνιστούν ένα επικίνδυνο μείγμα. Το εθνικό χρέος φτάνει το 120% του ΑΕΠ, το δεύτερο υψηλότερο στην ευρωζώνη μετά την Ελλάδα.
Η Ιταλία είναι ένα από τα επτά ηγετικά βιομηχανικά κράτη (G7) και η τρίτη σε μέγεθος οικονομία της ευρωζώνης. Μία κρίση στην Ιταλία θα είχε καταστροφικά αποτελέσματα για το σύνολο της Ευρώπης. Το ευρώ υποχώρησε τη Δευτέρα, λόγω της ανησυχίας σχετικά με την Ιταλία, κατά 1,5% στο 1,4050 του δολαρίου με την έναρξη της συνεδρίασης στα αμερικανικά χρηματιστήρια. Τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια σημείωσαν επίσης πτώση. Η αιτία για την αβεβαιότητα των αγορών ήταν ακριβώς η αστάθεια της κυβέρνησης στη Ρώμη.
Οι οικονομολόγοι έχουν επανειλημμένα τονίσει ότι «η Ιταλία δεν είναι ούτε Ελλάδα ούτε Πορτογαλία» και ότι «τα θεμέλια της ιταλικής οικονομίας δεν μπορούν να χαρακτηριστούν σαθρά». Αυτό μπορεί να αληθεύει, αλλά δεν θα πείσει τις αγορές με δεδομένη την κατάσταση νευρικότητας στην οποία έχουν περιέλθει. Η Corriere della Sera επιμένει: «Δεν βοηθάει να δίνουμε τόση σημασία στους διεθνείς κερδοσκόπους. Αν επιδείξουμε τη δέουσα σοβαρότητα δεν έχουμε τίποτε να φοβόμαστε. Δυστυχώς μέχρι στιγμής δεν το έχουμε πράξει. Και γι’ αυτό μας επιτίθενται οι αγορές».
Το ερώτημα είναι το εξής: πώς ακριβώς οι Ιταλοί πρόκειται να επιδείξουν τη «σοβαρότητά» τους έναντι των αγορών; Την απάντηση δίνει η Ελλάδα: μόνο μέσω δραστικών περικοπών στο βιοτικό επίπεδο.
Καθοδικό σπιράλ
Στην πραγματικότητα η Ιταλία βρίσκεται σε περιδίνηση, σε ένα καθοδικό σπιράλ με συνεχείς υποβαθμίσεις και αυξανόμενα επιτόκια δανεισμού. Οι συνέπειες αναμένονται καταστροφικές, όχι μόνο για την Ιταλία αλλά για ολόκληρη την ευρωζώνη. Μία νέα κρίση του τραπεζικού συστήματος θα πλήξει την ΕΕ. Οι γερμανικές τράπεζες έχουν εκτεθεί όχι μόνο κατά 17 δις ευρώ σε ελληνικό χρέος, αλλά και κατά 116 δις ευρώ σε ιταλικό. Η οικονομική μοίρα της Γερμανίας είναι τώρα αξεδιάλυτα δεμένη με μια Ευρώπη που μοιάζει με πτέρυγα νοσοκομείου για ασθενείς σε τελικό στάδιο.
Τη Δευτέρα η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ απάντησε στις ογκούμενες ανησυχίες αναφορικά με την Ιταλία, προτρέποντας τη χώρα να εφαρμόσει τις προγραμματισμένες περικοπές στον προϋπολογισμό για να αποκαταστήσει εκ νέου την αξιοπιστία της. Η Μέρκελ είπε: «Η Γερμανία και όλοι οι εταίροι της ευρωζώνης είναι αποφασισμένοι να υπερασπιστούν χωρίς ταλαντεύσεις την σταθερότητα του νομίσματος».
«Είμαι βέβαιη πως η ιταλική κυβέρνηση θα περάσει αυτό τον προϋπολογισμό, το συζήτησα χθες με τον Ιταλό πρωθυπουργό», είπε η Μέρκελ.
Σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει την αγορά των ομολόγων και τα χρηματιστήρια ο Ιταλός υπουργός Οικονομικών, Τζούλιο Τρεμόντι, υποσχέθηκε να «στείλει στις αγορές ένα ισχυρό μήνυμα». Το μήνυμα αυτό ισοδυναμούσε με μέτρα λιτότητας άνευ προηγουμένου: ένα 4ετές πρόγραμμα περικοπών ύψους 40 δις ευρώ. Πρόκειται για μια απεγνωσμένη προσπάθεια να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός μέχρι το 2014 και να αρχίσει να μειώνεται το επίπεδο του χρέους.
Η ανησυχία της διεθνούς μπουρζουαζίας γίνεται όλο και πιο έντονη αναφορικά με την κατάσταση της Ιταλίας. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ζήτησε από την Ιταλία να διασφαλίσει την «αποφασιστική εισαγωγή» των περικοπών, ώστε να μειωθεί το χρέος της χώρας. Η Μέρκελ σε συνέντευξη τύπου στο Βερολίνο δήλωσε ότι η Ιταλία πρέπει να δεσμευτεί σε «έναν προϋπολογισμό που ανταποκρίνεται στην ανάγκη για λιτότητα και σταθεροποίηση», προσθέτοντας ότι «είμαι βέβαιη πως η ιταλική κυβέρνηση θα περάσει ένα τέτοιο ακριβώς προϋπολογισμό».
Εντούτοις, το μήνυμα του Τρεμόντι δεν κατάφερε να κατασιγάσει τον πανικό. Η απόδοση των 10ετών ομολόγων της κυβέρνησης εκτινάχτηκε στο υψηλότερο επίπεδο από τον Μάιο του 2001. Αυτό συνεπάγεται μία ραγδαία άνοδο στα κόστος δανεισμού της χώρας. Ο πανικός μεταφέρθηκε στο χρηματιστήριο όπου οι ιταλικές τράπεζες, οι κύριοι κάτοχοι του κρατικού χρέους, υπέστησαν σοβαρές απώλειες.
Το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο παραμένει σκεπτικό όσον αφορά την ικανότητα της παρούσας κυβέρνησης να επιβάλει τις αναγκαίες περικοπές. Ο Τρεμόντι μιλάει εξ ονόματος της ιταλικής μπουρζουαζίας· αλλά ο πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι ενδιαφέρεται περισσότερο να σώσει το τομάρι του παρά τον ιταλικό και ευρωπαϊκό καπιταλισμό. Ο Σίλβιο είναι απασχολημένος με τα σκάνδαλα στα οποία εμπλέκεται και τις νομικές μάχες που δίνει για την απαλλαγή του.
Μπροστά στο τεράστιο πακέτο λιτότητας των 47 δις ευρώ, ο Μπερλουσκόνι επιτέθηκε στον υπουργό του επί των Οικονομικών κατηγορώνας τον ότι δεν «παίζει ομαδικά», αναφερόμενος στη συνέχεια στο «σχέδιο Τρεμόντι» σαν να μην είχε ο ίδιος καμιά σχέση με αυτό. Προς το παρόν έχει εξαγγείλει αλλαγές στο σχέδιο λιτότητας, ενώ φαίνεται πως σχεδιάζει να ξεφορτωθεί τον υπουργό Οικονομικών. Κάτι τέτοιο θα είναι πιο εύκολο τώρα καθώς διεξάγεται έρευνα για διαφθορά κατά του Τρεμόντι και ενός από τους στενότερους συνεργάτες του, του Μάρκο Μιλανέζε. Ο τελευταίος φέρεται να προσέφερε δωρεάν στον Τρεμόντι ένα διαμέρισμα αξίας 8.000 ευρώ το μήνα.
Στην αρχαία Ρώμη από έναν αποτυχημένο πολιτικό ανέμεναν να αυτοχειριαστεί πέφτοντας στο σπαθί του. Δεν βρισκόμαστε όμως στην αρχαία Ρώμη. Ο Μπερλουσκόνι πολύ σωστά υποθέτει ότι οι επιπλέον περικοπές δεν θα είναι ευπρόσδεκτες. Σε μία συνέντευξή του σε εφημερίδα είπε ότι «η πολιτική έχει να κάνει με ψήφους». Ο Τρεμόντι από την πλευρά του δήλωσε πρόσφατα πως αν πέσει ο ίδιος, η Ιταλία και το ευρώ θα ακολουθήσουν. Μάλλον υπερεκτιμά τη σπουδαιότητά του. Ώστοσο η νευρικότητα που επικρατεί στις αγορές φανερώνει πως η μπουρζουαζία συμμερίζεται την άποψή του.
