Η παγκόσμια οικονομική κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη, φέρνει με έναν έντονο τρόπο το ζήτημα των κρατικοποιήσεων και άρα το ρόλο του κράτους στο προσκήνιο. Παρακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις βλέπουμε κάποιες πολύ έντονες αντιφάσεις. Π.χ. η ίδια ΕΕ που μέχρι χθες απειλούσε με πρόστιμα την Ελλάδα γιατί είχε δώσει στο παρελθόν κρατική χρηματοδότηση στην Ολυμπιακή, (βλ μια κατά το νόμο ιδιωτική εταιρία, και κάτι τέτοιο παραβίαζε τους κοινοτικούς κανόνες περί ανταγωνισμού), σήμερα να μη λέει κουβέντα για τις χρηματοδοτήσεις δισεκατομμυρίων Ευρώ που δίνουν όλες οι κυβερνήσεις στις τράπεζες για να μην κινδυνεύσουν με χρεοκοπία ή απλώς για να διευκολύνουν τη θέση τους. Ή ένα άλλο παράδειγμα, οι ίδιοι άνθρωποι που επικροτούσαν τη συνετή πολιτική του Μπους να κρατικοποιήσει τους δύο κολοσσούς Fannie Mae και Freddy Mac να ωρύονται ενάντια στην κυβέρνηση Τσάβεζ που εθνικοποιούσε μέρες πριν την τράπεζα της Βενεζουέλας, αφρίζοντας ενάντια στον «κομμουνιστή πρόεδρο που παραβιάζει το ιερό αγαθό της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και τους διεθνείς κανόνες».
Η εξήγηση για αυτήν την αντίφαση ίσως να είναι ότι ενώ ο Τσάβεζ κρατικοποιούσε μια κερδοφόρα τράπεζα, με σκοπό να ωφεληθεί η βιομηχανία της χώρας, να δοθούν φθηνά δάνεια στους αγρότες και να χρηματοδοτηθούν προγράμματα κρατικής πρόνοιας, ο Μπους κρατικοποιούσε δύο τράπεζες με τεράστια χρέη, σώζοντας τους ιδιοκτήτες από τη χρεοκοπία και μεταφέροντας αυτά τα χρέη στο δημόσιο και τους φορολογούμενους πολίτες, παρ’ όλο που οι τελευταίοι δεν απόλαυσαν κανένα μερίδιο από τα κέρδη των δύο εταιριών όταν αυτές κερδοφορούσαν. Ή στην πρώτη περίπτωση, ότι τα κέρδη των τραπεζών και η ικανότητα τους να κερδοφορούν, θεωρείται πιο σημαντική για την ΕΕ από το αν θα έχουν τη δυνατότητα αεροπορικής κάλυψης τα αποκομμένα ελληνικά νησιά και οι άλλες περιοχές της άγονης γραμμής.
Το γεγονός λοιπόν, ότι οι ίδιοι άνθρωποι (οικονομολόγοι, πολιτικοί) που μέχρι χθες έγραφαν ωδές στην ικανότητα της ελεύθερης αγοράς να αυτορυθμίζεται και ενάντια στον κακό κρατικό παρεμβατισμό (ιδιαίτερα αν αυτός συνδεόταν με το κράτος πρόνοιας), σήμερα εκθειάζουν την «ορθή και συνετή κρατική παρέμβαση» και στρέφονται στο κράτος για να πληρώσει τα σπασμένα της κρίσης (δηλ. όλο το λαό), δεν πρέπει να μας κάνει καμία εντύπωση. Το γεγονός αυτό, όπως και το ίδιο το γεγονός των κρατικοποιήσεων των ζημιογόνων εταιριών στην περίοδο της κρίσης, αναδεικνύει ακριβώς το ρόλο του κράτους στον καπιταλισμό. Ο ρόλος του είναι να αναλαμβάνει τις χρεοκοπημένες επιχειρήσεις, σώζοντας τις περιουσίες των αφεντικών τους, και περνώντας τα χρέη στους εργαζόμενους και φορολογούμενους πολίτες, και αφού τις εξυγιάνει (διογκώνοντας το κρατικό έλλειμμα και άρα τις πολιτικές λιτότητας) και μόλις περάσει η μπόρα, να τις ξαναδώσει κερδοφόρες στο ιδιωτικό κεφάλαιο (ιδιωτικοποιήσεις) για να μπορέσει αυτό ξανά να βγάλει κέρδη πουλώντας ακριβά τις υπηρεσίες και τα προϊόντα αυτών στους πολίτες που πλήρωσαν τις ζημιές. Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι κρατικοποιήσεις λοιπόν στον καπιταλισμό είναι ή άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, μέσα στα πλαίσια του ρόλου του αστικού κράτους, να αναδιανέμει δηλαδή τον κοινωνικό πλούτο προς όφελος του κεφαλαίου, και τα βάρη της κρίσης στις πλάτες των εργαζόμενων.
Μπορούν όμως αυτές οι πολιτικές παρεμβατισμού να σώσουν την οικονομία από την κρίση; Όχι. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να σώσουν (ενίοτε και να μεγαλώσουν) τις περιουσίες των μεγάλων καπιταλιστών, ενώ οι δείκτες της οικονομίας θα συνεχίσουν να κινούνται αρνητικά, αφορώντας όμως περισσότερο τις ζωές των φτωχών και μεσαίων στρωμάτων.
Η Αριστερά λοιπόν πρέπει να αντιταχθεί σε αυτές τις κρατικοποιήσεις που σημαίνουν κρατικοποίηση των χρεών ενώ τα κέρδη παραμένουν ιδιωτικά. Αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι δεν υπερασπιζόμαστε την δημόσια περιουσία (δημόσια Υγεία- Παιδεία- ΔΕΚΟ κλπ). Όλα αυτά είναι λαϊκή περιουσία που έχει χτιστεί με τους φόρους και τον ιδρώτα των εργαζόμενων και δεν θα τα χαρίσουμε σε μια χούφτα κερδοσκόπων. Ακόμη περισσότερο γιατί ο δημόσιος χαρακτήρας τους είναι συνδεδεμένος με καλύτερες εργασιακές σχέσεις για ένα μεγάλο κομμάτι εργαζόμενων και με παροχές κράτους πρόνοιας. Όχι γιατί το κράτος είχε άλλο χαρακτήρα στον παλιότερο καπιταλισμό, αλλά γιατί αυτά αποτέλεσαν ιστορικά παραχωρήσεις που επιβλήθηκαν από έντονους κοινωνικούς αγώνες και από έναν πιο ευνοϊκό συσχετισμό δύναμης προς όφελος των εργαζομένων στο παρελθόν. Αποτελούν δηλαδή μια εξαίρεση στην κανονική λειτουργία του αστικού κράτους, μέσα στον ίδιο κύκλο κρατικοποίησης-ιδιωτικοποίησης, που επιβλήθηκε από έντονους αγώνες, και όχι την απόδειξη ύπαρξης ενός διαφορετικού καπιταλισμού και ενός διαφορετικού, «κοινωνικού» αστικού κράτους.
Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και σε αυτές τις περιπτώσεις το κράτος λειτούργησε και λειτουργεί σε τελική ανάλυση σαν ένας ιδιώτης επιχειρηματίας, και η λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων υπόκειται στους νόμους και τις αντιφάσεις της καπιταλιστικής αγοράς, ενώ παράλληλα κουβαλά τις εγγενείς αδυναμίες ενός τεράστιου γραφειοκρατικού μηχανισμού που αποτελεί το αστικό κράτος. Από εδώ προκύπτει και η κακοδιαχείριση, και τα χρέη, και η κακή ποιότητα και υψηλή τιμή των προϊόντων και υπηρεσιών που παρέχουν αυτές οι επιχειρήσεις. Αυτό σημαίνει ότι η αριστερά πρέπει να υπερασπίζεται τον κρατικό χαρακτήρα αυτών των επιχειρήσεων αλλά όχι και αυτή τη μορφή διοίκησης, ούτε αυτή τη μορφή κράτους. Αλλά τότε ποια μορφή;
Η ίδια η οικονομική κρίση όπως είπαμε φέρνει το ζήτημα του κράτους στο προσκήνιο. Τα γεγονότα αυτά έχουν και μια άλλη όψη, αυτή που αφορά τη λαϊκή συνείδηση. Πέρα από το γεγονός ότι κάνουν ξεκάθαρο αυτό τον σκληρά ταξικό ρόλο του αστικού κράτους, έχουν και μια άλλη λειτουργία. Όλο και περισσότερο οι εργαζόμενοι θα θέτουν το εξής ερώτημα: «αν η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και των τραπεζών, εξαρτάται από το κράτος, τότε γιατί χρειαζόμαστε όλους αυτούς τους τραπεζίτες, τους μάνατζερ, τους καπιταλιστές, γιατί χρειάζεται ή ίδια η ιδιωτική ιδιοκτησία;»
Η Αριστερά έχει καθήκον να απαντήσει σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα: «Δεν τους χρειαζόμαστε!» Η καπιταλιστική αγορά έδειξε τα όρια της. Η ιδιωτική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και η διαχείριση τους από μια χούφτα κερδοσκόπων, σημαίνει αναρχία, σημαίνει ότι αδιαφορούν για το τι πραγματικά έχει ανάγκη η κοινωνία και παράγουν μόνο ό,τι μπορεί να τους αποφέρει υπερ-κέρδη, μέχρι να βυθιστούμε στην κρίση. Το κράτος τους, λειτουργεί μόνο για τα συμφέροντα τους, μόνο για να διαιωνίζει αυτή την αναρχία και άρα την εξαθλίωση για τους πολλούς. Ούτε αυτό το χρειαζόμαστε!
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι να καταργήσουμε αυτή την αναρχία, να σχεδιάσουμε την οικονομία και την παραγωγή με βάση τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Να παράγουμε ό,τι χρειαζόμαστε και όσο χρειαζόμαστε και όχι ό,τι πιάνει καλύτερη τιμή στην αγορά. Αυτό προϋποθέτει διαχείριση της οικονομίας από όλη την κοινωνία και όχι από μια μικρή μειοψηφία. Δεν μπορείς όμως να σχεδιάσεις, ούτε να διαχειριστείς κάτι που δεν κατέχεις. Γι αυτό λοιπόν, πρώτη προϋπόθεση είναι να γίνουν όλες οι επιχειρήσεις, οι τράπεζες και η γη, ιδιοκτησία της ίδιας της κοινωνίας. Να γίνουν κρατική ιδιοκτησία, αλλά σε ένα κράτος ριζικά διαφορετικό.
Ένα κράτος που θα συνδυάζει την δημοκρατία στο πολιτικό-νομικό επίπεδο, με την δημοκρατία στην οικονομία. Ένα κράτος δηλαδή που θα αποτελείται από τα συμβούλια των εργαζομένων που θα διοικούν την ίδια την παραγωγή, σχεδιάζοντάς την δημοκρατικά σε εθνικό επίπεδο, και ασκώντας τον έλεγχό της μέσα στο ίδιο το εργοστάσιο (εργατικός έλεγχος), και θα παίρνουν και όλες τις πολιτικές και νομικές αποφάσεις. Συμβούλια εκλεγμένων και άμεσα ανακλητών αντιπροσώπων που θα διοικούν τόσο την παραγωγή όσο και το κράτος, δηλαδή η δημοκρατία των εργαζόμενων, αυτό είναι το κράτος που χρειαζόμαστε.
Παναγιώτης Κολοβός
