Συνεχίζοντας τη δημοσίευση μιας σειράς κειμένων για τη διεθνή, ευρωπαϊκή και ελληνική κατάσταση, που αποτελούν απότέλεσμα της συζήτησης που διεξάγεται στο πλαίσιο της συντακτικής ομάδας της Μαρξιστικής Φωνής τις τελευταίες εβδομάδες, δημοσιεύουμε σήμερα μια ανάλυση για το ιστορικό αδιέξοδο του καπιταλισμού και το πρόβλημα του χρέους.
Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ : ΧΡΕΟΣ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ
Οι αστοί παγκόσμια αρχίζουν να βλέπουν την επαναστατική καταιγίδα που έρχεται, αλλά δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για την σταματήσουν. Γιατί η αιτία της δεν είναι κάποια τρέλα που αρχίζει να καταλαμβάνει τους εργαζόμενους ανθρώπους, αλλά η ίδια η αντανάκλαση του ιστορικού αδιέξοδου του καπιταλισμού στη συνείδησή τους.
Αδιέξοδο που έχει σαν αιτία του τα δύο θεμελιώδη εμπόδια που θέτει ο καπιταλισμός στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων : την ατομική ιδιοκτησία στα κοινωνικά μέσα παραγωγής και το εθνικό κράτος.
Όλα δείχνουν ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός μπαίνει σε μια νέα, απανωτή και βαθύτερη από την προηγούμενη ύφεση, μετά από μια σύντομη φάση μιας αναιμικής ανάκαμψης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και η μεγάλη κρίση της δεκ. του 1930 δεν εξελίχθηκε ευθύγραμμα. Ενδιάμεσα είχαμε μια μικρή ανάκαμψη, για να έρθει μια ακόμα μεγαλύτερη πτώση που οδήγησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.
Οι αστοί παγκόσμια χρησιμοποίησαν όλα τα μέσα για να αποφύγουν μια βαθειά ύφεση το 2008 και 2009. Έριξαν από τα παγκόσμια αποθέματα περίπου 14 τρις δολάρια στις τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις. Προσπάθησαν να κρατικοποιήσουν τις ζημιές των καπιταλιστών και να τις περάσουν στους φορολογούμενους εργαζόμενους και τους μικροαστούς. Έτσι δημιούργησαν γιγάντια κρατικά χρέη παγκόσμια, τα οποία τώρα δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν.
Αν γίνει απόπειρα να διαγραφούν αυτά τα χρέη στη σημερινή φάση τρομακτικής αλληλοσύνδεσης των οικονομιών, όπου τα ομόλογα του χρέους μιας χώρας κατέχονται από τους καπιταλιστές τραπεζίτες και τα αστικά κράτη των πιο απομακρυσμένων σε αυτή χωρών, θα επέλθει ένα τρομερό ντόμινο καταρρεύσεων κρατών, τραπεζών και νομισμάτων που θα βυθίσει τον καπιταλισμό σε αδιέξοδο και σε μόνιμη ύφεση.
Έτσι το μόνο πράγμα που τους απομένει για να σώσουν τον καπιταλισμό είναι η άγρια λιτότητα διαρκείας, οι απολύσεις των δημοσίων υπαλλήλων, η περικοπή των κρατικών δαπανών για νοσοκομεία, σχολεία, σχολές, δρόμους, δημόσια έργα, δηλαδή σε τελική ανάλυση, το ίδιο τα τσάκισμα των κατακτήσεων του σύγχρονου πολιτισμού. Αυτό δείχνει το μέγεθος και το βαθμό της αντιδραστικότητας αυτού του συστήματος.
Είναι λύση ο Κεϋνσιανισμός και η «αναδιανομή»;
Οι ρεφορμιστές μέσα στο εργατικό κίνημα και την Αριστερά αντιτείνουν ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος μέσα στον καπιταλισμό: ο Κεϋνσιανισμός – δηλαδή το να αυξηθεί, αντι να μειωθεί, η παρέμβαση του κράτους στην οικονομία και να γίνει η περίφημη «αναδιανομή» του εισοδήματος, μέσα από δίκαιους φόρους, ώστε να δημιουργηθεί αγορά για τα εμπορεύματα και να τελειώσει η ύφεση.
Αυτό όμως που ξεχνούν οι ρεφορμιστές, είναι ότι όταν τα κρατικά χρέη είναι τεράστια όπως σήμερα, η αύξηση της κρατικής παρέμβασης είναι ο πιο σύντομος δρόμος για τις χρεοκοπίες, δηλαδή για μια βαθειά και μόνιμη ύφεση. Σε μια καπιταλιστική οικονομία που βρίσκεται σε πτώση, το να παρέμβει το κράτος ρίχνοντας μεγάλα ποσά στην οικονομία, σημαίνει πρακτικά το να κυκλοφορήσει χρήμα που δεν αντανακλά πραγματική ανάπτυξη στην παραγωγή, άρα να δημιουργήσει πληθωρισμό που θα απαξιώσει τάχιστα τα λαϊκά εισοδήματα και θα αυξήσει και τα χρέη.
Φυσικά συμφωνούμε με τους ρεφορμιστές ότι χρειάζεται «αναδιανομή του εισοδήματος». Αλλά είναι αστείο να φαντάζεται κανείς ότι μπορεί να πείσει τους καπιταλιστές να υπερ-φορολογήσουν τους εαυτούς τους «για το καλό της πατρίδας». Για να επιβάλουμε την αναδιανομή χρειάζεται να αποσπάσουμε από αυτούς την οικονομική και την πολιτική εξουσία, χρειάζεται να κοινωνικοποιήσουμε τις συγκεντρωμένες μονάδες παραγωγής, διανομής και πίστης και να γκρεμίσουμε το αστικό κράτος αντικαθιστώντας το με ένα εργατικό κράτος, που θα λειτουργεί χωρίς προνόμια και αδιαφάνεια. Άρα της περίφημης αναδιανομής, προηγείται η ανατροπή του αστικού κράτους και η εγκαθίδρυση μιας κοινωνικοποιημένης, σχεδιασμένης οικονομίας, αλλιώς η αναδιανομή είναι «κούφια λόγια».
Κρίση χρέους ή κρίση του καπιταλισμού;
Αλλά ποια είναι τελικά η αιτία που δημιουργεί το χρέος παγκόσμια ; Έχουμε σήμερα μια κρίση χρέους ή έχουμε την εκδήλωση της ίδια της κρίσης του καπιταλισμού; Για τους μαρξιστές, η αιτία του διεθνούς οικονομικού αδιεξόδου των τελευταίων χρόνων, που το 2007-8 έλαβε τη μορφή της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος και σήμερα παίρνει τη μορφή της κίνησης μιας σειρά κρατών προς τη χρεοκοπία, βρίσκεται σε μια κλασσική καπιταλιστική κρίση υπερπαραγωγής. Η ριζική αιτία της κρίσης δηλαδή, βρίσκεται στο γεγονός ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της ατομικής ιδιοκτησίας και του εθνικού κράτους.
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς εξηγούσαν σχετικά στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» : «…Εδώ και δεκάδες χρόνια, η ιστορία της βιομηχανίας και του εμπορίου δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ιστορία της εξέγερσης των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων ενάντια στις σύγχρονες σχέσεις παραγωγής, ενάντια στις σχέσεις ιδιοκτησίας, που αποτελούν τους όρους ύπαρξης της αστικής τάξης και της κυριαρχίας της. …Στις κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σε κάθε άλλη προηγούμενη εποχή θα φαινόταν σαν παραλογισμός, η επιδημία της υπερπαραγωγής. Η κοινωνία ξαφνικά βρίσκεται πάλι πίσω σε κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Θα ‘λεγε κανείς ότι ένας λιμός, ένας γενικός καταστροφικός πόλεμος της έκοψε όλα τα μέσα ύπαρξης.
Η βιομηχανία, το εμπόριο φαίνονται εκμηδενισμένα. Και γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολύ πολιτισμό, πάρα πολλά μέσα ύπαρξης, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο. Οι παραγωγικές δυνάμεις που διαθέτει δεν χρησιμεύουν πια για την προώθηση του αστικού πολιτισμού και των αστικών σχέσεων ιδιοκτησίας. Αντίθετα, έγιναν πάρα πολύ μεγάλες γι’ αυτές τις σχέσεις, εμποδίζονται από αυτές. Και κάθε φορά που οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπερνούν το εμπόδιο αυτό, φέρνουν σε αναταραχή ολόκληρη την αστική κοινωνία, απειλούν την ύπαρξη της αστικής ιδιοκτησίας. Οι αστικές σχέσεις έγιναν πάρα πολύ στενές για να περιλάβουν τα πλούτη που δημιουργήθηκαν απ’ αυτές…».
Με άλλα λόγια εξαιτίας της ύπαρξης του καπιταλισμού, υπάρχει οικονομική αδυναμία των μαζών να καταναλώσουν όσα μπορεί να παράγει η υπάρχουσα κοινωνική παραγωγή.
Κι έτσι ένα μέρος της παραγωγής πρέπει να καταστραφεί και χιλιάδες εργάτες να γίνουν άνεργοι και φτωχοί για να επιβιώσει το καπιταλιστικό σύστημα.
Τα χρέη δημιουργήθηκαν σε τελική ανάλυση για να μπορέσουν οι καπιταλιστές να αναβάλουν την εμφάνιση της κρίσης υπερπαραγωγής. Οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο εξηγούσαν ότι οι καπιταλιστές στην προσπάθειά τους να ξεπεράσουν τις κρίσεις δημιουργούν τις βάσεις για ακόμα βαθύτερες και πιο εκτεταμένες κρίσεις. Αυτό ακριβώς συνέβη τα τελευταία χρόνια. Το ίδιο το μέσο για την αποφυγή της κρίσης γίνεται σήμερα ένα δυσβάσταχτο βάρος, που δίνει μεγαλύτερη ένταση και έκταση στην κρίση. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός πνίγεται μέσα σε μια θάλασσα χρεών.
Χρέη και προοπτικές ύφεσης
Το συνολικό παγκόσμιο εξωτερικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) εκτιμάται σήμερα σε 60,28 τρις δολάρια, την ώρα που το παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε στα 62 τρις δολάρια το 2010, ενώ η αξία των μη χρηματιστηριακών παραγώγων 11 ισχυρών κρατών παγκοσμίως (τα κράτη του G10 συν την Ελβετία) φθάνει στα 621 περίπου τρις δολάρια, 10 φορές δηλαδή, το παγκόσμιο ΑΕΠ.
Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ ανέρχεται σε 14,320 τρις δολάρια, ενώ το δημόσιο χρέος της ΕΕ σε 14 τρισεκατομμύρια δολάρια. Συγκριτικά με το ΑΕΠ της, η Ιαπωνία έχει το μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο, με 200% του ΑΕΠ. Το επιστέγασμα της ύπαρξης τεράστιων χρεών, ήταν η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, που φανερώνει μια ότι ο κίνδυνος των χρεοκοπιών δεν είναι υπόθεση μερικών «αδύναμων κρίκων» παγκόσμια, αλλά χτυπάει την πόρτα του αναπτυγμένου δυτικού καπιταλισμού.
Δεν μπορεί να υπάρξει έξοδος από την κρίση, μέχρι τουλάχιστον ένα μεγάλο μέρος του χρέους να φύγει από την μέση. Αυτό όμως απαιτεί σε τελική ανάλυση, μια οικονομική ανάπτυξη δυναμική και παρατεταμένη, όμοια με αυτήν που εμφανίσθηκε στην μεταπολεμική περίοδο στην αναπτυγμένη καπιταλιστική Δύση. Κάτι τέτοιο όμως σήμερα φαίνεται αδύνατο, καθώς λείπει η ατμομηχανή που μπορεί να βγάλει την παγκόσμια οικονομία από το αδιέξοδο. Οι μεγάλες δυνάμεις του καπιταλισμού, Ε.Ε και ΗΠΑ είναι όπως είδαμε υπερχρεωμένες και η Κίνα αντιπροσωπεύει μόλις το 8% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ είναι βαθειά εξαρτημένη από τις αγορές των δυτικών καπιταλιστικών «γιγάντων» και από την ικανότητά τους να αποπληρώνουν κανονικά τα χρέη τους.
Αντί για μια νέα περίοδο ανάπτυξης, τα τελευταία στοιχεία των διεθνών αστικών επιτελείων δείχνουν ότι μια νέα ύφεση βρίσκεται στο κατώφλι. Το ΔΝΤ αναπροσαρμόζοντας τις εκτιμήσεις του «προς τα κάτω», εκτιμά ότι η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη φέτος θα κυμανθεί στο 1,9% και το 2012 στο 1,4%, ενώ στις ΗΠΑ θα διαμορφωθεί στο 1,6 για φέτος και 2% το 2012. Η «Morgan Stanley», κάνει λόγο για επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, με ρυθμό ανάπτυξης 3,9% , αντί προηγούμενης εκτίμησης της για 4,2%.
Σύμφωνα μάλιστα με την «Morgan Stanley» η παγκόσμια οικονομία «είναι επικίνδυνα κοντά στην ύφεση και από αυτή την ύφεση αυτή τη φορά δεν θα εξαιρεθούν οι αναδυόμενες οικονομίες» όπως συνέβη το 2008.
Η άρχουσα τάξη παρασιτεί
Στη σημερινή εποχή αντί για μια άρχουσα τάξη που να επιδιώκει το κέρδος μέσα από εκτεταμένες παραγωγικές επενδύσεις, υπάρχει παντού μια άρχουσα τάξη παρασιτική και οργανικά απρόθυμη να αναπτύξει την παραγωγή.
Σύμφωνα με τον «Economist» της 25/6/2011 «ο συνολικός πλούτος των 10,9 εκατομμυρίων πιο πλούσιων ανθρώπων του πλανήτη ανήλθε σε 42,7 τρις δολάρια το 2010, την ώρα που το παγκόσμιο ΑΕΠ άγγιζε τα 62 τρις δολάρια». Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν 11 εκατομμύρια άνθρωποι διαθέτουν συνολικό πλούτο ίσο περίπου με τα 2/3 της αξίας του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτό συνιστά μια εντυπωσιακή επιβεβαίωση της θεωρίας του Μαρξ περί συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου.
Αυτοί οι καπιταλιστές σήμερα συσσωρεύουν τα χρήματά τους ή τα τοποθετούν σε χρυσό και σε οποιαδήποτε κερδοσκοπική παρασιτική δραστηριότητα που μπορεί να τους αποφέρει μια άμεση, υψηλή απόδοση, όπως ο μαζικός στοιχηματισμός στις παγκόσμιες χρηματαγορές. Σαν πεινασμένοι λύκοι, αυτοί οι κερδοσκόποι, πέφτουν πάνω σε όποια χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα χρέους και τη λεηλατούν, κερδοσκοπώντας με τα κρατικά της ομόλογα.
Η μοίρα ολόκληρων εθνών κρίνεται από μια χούφτα ανεξέλεγκτων καπιταλιστών, που κρύβονται πίσω από την ταμπέλα «αγορές». Κι όμως, λίγο πάνω από το μισό των περιουσιών αυτών των πλούσιων παρασίτων θα ήταν αρκετό για να αποπληρωθεί το σύνολο του δημόσιου χρέους της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
