Κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου, η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι περισσότεροι άνθρωποι δε γνωρίζουν ότι στις 8 Μαρτίου 1917 ήταν οι γυναίκες που ξεκίνησαν τα γεγονότα, με τα οποία ξέσπασε η Ρωσική επανάσταση, που οδήγησε την εργατική τάξη στην εξουσία, γεγονός που επέτρεψε θεαματικές κατακτήσεις για τις γυναίκες.
Εργαζόμενες γυναίκες: η πρωτοπορία της Ρωσικής επανάστασης
Στις 23 Φεβρουαρίου 1917 – 8 Μαρτίου με το σημερινό, Γρηγοριανό ημερολόγιο – ήταν οι εργαζόμενες γυναίκες που κατέλαβαν τους δρόμους της Πετρούπολης, πυροδοτόντας ένα κίνημα που θα οδηγούσε στην πτώση του Τσάρου μια βδομάδα αργότερα.
Γυναίκες, εργάτριες υφαντουργίας, απαντώντας στις απόπειρες της τσαρικής κυβέρνησης να απαγορεύσει την Ημέρα της Γυναίκας, αρνήθηκαν να δουλέψουν και κατέβηκαν σε απεργία.
Καταλαμβάνοντας τους δρόμους και στέλνοντας αντιπροσώπους στα παλιά εργοστάσια, εξάπλωσαν το κίνημα. Ενάντια σε όλες τις πιθανότητες και χωρίς κανένα έτοιμο πλάνο, ξέσπασε μια μαζική απεργία. Σχεδόν 90.000 εργάτες συμμετείχαν στην απεργία την πρώτη μέρα. Οι γυναίκες ζητούσαν ψωμί και να μπει ένα τέλος στον πόλεμο και τον τσαρισμό. Τις επόμενες μέρες, η απεργία έγινε γενική και ένα Σοβιέτ ιδρύθηκε στην Πετρούπολη. Η πτώση του τσαρισμού έγινε αναπόφευκτη μετά το πέρασμα του στρατού με την πλευρά της επανάστασης.
Οι εργαζόμενες γυναίκες έπαιξαν έναν εξέχοντα ρόλο στο κέρδισμα του στρατού. Συναδελφώθηκαν με τους στρατιώτες και τους ώθησαν να στρέψουν τα τουφέκια τους στον κοινό εχθρό. Αυτός ο ρόλος-κλειδί των γυναικών στη Ρωσική επανάσταση, στην πραγματικότητα, δεν ήταν κάτι νέο. Οι γυναίκες πολύ συχνά έμπαιναν πρώτες στον αγώνα και έβγαιναν τελευταίες. Ως μια καταπιεσμένη ομάδα, έχουν να κερδίσουν τα πάντα από την κατάργηση του καπιταλιστικού συστήματος και τον αγώνα για την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού. Αντιστρόφως, είναι οι πρώτες που υπέφεραν από την ήττα της επανάστασης και στην εξάλειψη των κατακτήσεών της.
Η επανάσταση και οι συνθήκες ζωής των γυναικών
Μετά από οκτώ μήνες αγώνα ανάμεσα στα σοβιέτ – που εκπροσωπούσαν τους εργάτες, τους αγρότες και τους στρατιώτες – και την Προσωρινή κυβέρνηση – που αντιπροσώπευε την αστική τάξη – το Μπολσεβίκικο κόμμα, οργάνωσε την κατάκτηση της εξουσίας τον Οκτώβριο του 1917 (Νοέμβριο σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο). Το σοβιετικό καθεστώς, έκανε σκοπό του να τη δημιουργία των αναγκαίων συνθηκών για την απελευθέρωση της γυναίκας. Αμέσως μετά την επανάσταση, υπήρξαν διάφοροι νόμοι που εισήγαγαν ίσα δικαιώματα με τον άντρα.
Υπήρξε ένας νόμος που καθόριζε ότι η γυναίκα θα έπρεπε να πληρώνεται ίσο μισθό με τον άνδρα. Για πρώτη φορά στην Ιστορία, μια γυναίκα συμμετείχε στην κυβέρνηση: η Αλεξάνδρα Κολοντάι έγινε Λαϊκή Επίτροπος Κοινωνικής Ευημερίας. Τον Δεκέμβριο του 1917, ένα δημόσιο ταμείο ασφάλισης δημιουργήθηκε, χωρίς περικοπές στους εργατικούς μισθούς. Έξι εβδομάδες μετά την επανάσταση, ο πολιτικός γάμος νομιμοποιήθηκε. Οι γυναίκες σύζυγοι είχαν πλέον τα ίδια δικαιώματα με τους συζύγους τους και το διαζύγιο, ήταν νόμιμο και διαθέσιμο για όλους.
Το 1918 ιδρύθηκε ένα Υπουργείο για την Προστασία της Μητρότητας και των Παιδιών. Αυτό οδήγησε σε μεταρρυθμίσεις, όπως οι 16 βδομάδες άδειας μητρότητας, η απαλλαγή από τις υπερβολικά επαχθείς εργασίες, η απαγόρευση των μετατάξεων, των απολύσεων και της νυχτερινής εργασίας για τις έγκυες και η πρόσβαση σε κλινικές ειδικευμένες στη μητρότητα, σε συμβουλευτικές υπηρεσίες και ημερήσιες φροντίδες. Μέτρα για την κοινωνικοποίηση της οικιακής δουλειάς εισήχθησαν, έτσι ώστε αυτές να μη βαρύνουν πλέον τις γυναίκες και να μην τις απομονώνουν στα σπίτια τους. Πρόσθετα στις προαναφερόμενες φροντίδες, δημιουργήθηκαν εστιατόρια, πλυντήρια, ιατρικά κέντρα και νοσοκομεία.
Η διάκριση ανάμεσα στα νόμιμα και στα παράνομα παιδιά καταργήθηκε από το σοβιετικό καθεστώς. Ξεκινώντας το 1920, η γυναίκα απέκτησε το δικαίωμα στην έκτρωση. Η Ρωσία έγινε η πρώτη χώρα που αναγνώρισε αυτό το δικαίωμα , σχεδόν 53 χρόνια πριν από τις ΗΠΑ και 71 χρόνια πριν από τον Καναδά! Οι γυναίκες άρχισαν να παίρνουν τον έλεγχο στο σώμα τους αλλά και στην ίδια την κοινωνία, μέσα από την εργατική δημοκρατία.
Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις, ποτέ δεν θα ήταν δυνατές, κάτω από το καπιταλιστικό σύστημα. Η σοβιετική εξουσία, σε μια οικονομικά καθυστερημένη χώρα όπου η καταπίεση της γυναίκα ς και των μειονοτήτων ήταν η πιο έντονη σε ολόκληρο τον κόσμο, κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια ό,τι οι καπιταλιστές σε άλλες χώρες έκαναν δεκαετίες να κατακτήσουν και κάτω από τη μαζική πίεση από τον αγώνα της εργατικής τάξης και των γυναικών. Σε μια εποχή που ο Ντόναλντ Τραμπ και η κλίκα του, προσπαθούν να περιορίσουν την πρόσβαση στην έκτρωση και οπού επιδίδονται σε επαναλαμβανόμενες επιθέσεις στις γυναίκες και τις μειονότητες, η Ρωσική επανάσταση είναι μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης.
Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Ρωσία: καταστροφή για τη γυναίκα
Η σταλινική αντίδραση, μέσα από μια σειρά αντι-μεταρρυθμίσεων, αποτέλεσε ένα μεγάλο βήμα για τις γυναίκες πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίες του 1930. Η σοβιετική γραφειοκρατία χρειαζόταν σταθερότητα και αυτό πήγαινε χέρι με χέρι με την ενδυνάμωση της πυρηνικής οικογενειακής μονάδας που κληρονομήθηκε από το παρελθόν – με άλλα λόγια, περιόρισε τη γυναίκα στον ρόλο του σκλάβου για τον άνδρα. Το 1934, η πορνεία έγινε παράνομη και τιμωρήθηκε με τουλάχιστον 8 μήνες φυλακή. Το διαζύγιο έγινε λιγότερο εφικτό και πιο ακριβό. Το σταλινικό καθεστώς πήγε τόσο μακριά, που ποινικοποίησε την έκτρωση το 1936, λέγοντας ότι δεν ήταν πλέον αναγκαία σε μια κοινωνία που η γυναίκα είχε απελευθερωθεί και ο «σοσιαλισμός είχε ήδη επιτευχθεί».
Παρ’ όλες τις επιβλαβείς συνέπειες του σταλινισμού, η γυναίκα στη Σοβιετική Ένωση έκανε μεγάλα βήματα προς την ισότητα. Η αναγέννηση της σοβιετικής οικονομίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, επέτρεψε σπουδαίες κατακτήσεις. Η γυναίκες αντιπροσώπευαν το 49% των σπουδαστών της ανώτερης εκπαίδευσης το 1970. Μόνο η Φινλανδία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ είχαν πιάσει το ποσοστό 40%. Οι έγκυες γυναίκες μπόρεσαν να επωφεληθούν από τη μείωση στον φόρτο εργασίας και την άδεια εγκυμοσύνης μετ’ αποδοχών. Επίσης, υπήρξε μια αύξηση στα περιθώρια καθημερινής φροντίδας, μια αύξηση στο προσδόκιμο ζωής και μια πτώση στην παιδική θνησιμότητα. Όλη αυτή η πρόοδος ήταν ο καρπός της σχεδιασμένης οικονομίας, μιας οικονομίας απαλλαγμένης από την ανάγκη να ικανοποιεί την δίψα των επενδυτών για κέρδη.
Η επιστροφή του καπιταλισμού στη Ρωσία τη δεκαετία 1990, υπονόμευσε, το ένα μετά το άλλο, όλες αυτές τις κατακτήσεις για τη γυναίκα μετά την επανάσταση. Ο καπιταλισμός έφερε πίσω όλα τα κακά που συνήθως συνδέονταν με αυτόν: οικογενειακή καταπίεση, ανεργία, πορνεία και έλλειψη στέγης. Η γυναίκα ήταν η πρώτη που πλέον θα απολυόταν, η πρώτη που θα υπέφερε από μειώσεις μισθών και η πρώτη που θα επέστρεφε στο σπίτι σαν αποτέλεσμα των τεράστιων περικοπών στις κοινωνικές υπηρεσίες. Η άνοδος της ανεργίας σήμαινε ότι οι γυναίκες έμειναν άνεργες σε ποσοστό 70% των ανέργων ή ακόμα και το 90% σε κάποιες περιφέρειες. Αυτό αύξησε την εξάρτησή τους από τους άνδρες. Υπήρξε επίσης μια τεράστια αύξηση της βίας ενάντια στις γυναίκες.
Κατά τη δεκαετία του 1990,η αστική τάξη θριαμβευτικά ανήγγειλε το «τέλος της Ιστορίας» και τη νίκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Τι όμως εφαρμόστηκε στη Ρωσία από τότε; Η χώρα κυριαρχείται από γκάνγκστερ, η ανισότητα δεν ήταν ποτέ τόσο υψηλή και οι συνθήκες για τις γυναίκες και άλλες καταπιεσμένες ομάδες, έγιναν ολοένα και χειρότερες.
Μια άμεση επίθεση ενάντια στις γυναίκες μάλιστα, προέκυψε πρόσφατα. Η Ρωσική Δούμα αποποινικοποίησε την ενδοοικογενειακή βία. Προηγουμένως, αυτού του είδους οι πράξεις, τιμωρούνταν με διετή φυλάκιση. Η ευθύνη τώρα είναι στο θύμα, το οποίο θα πρέπει να προσκομίσει έναν αριθμό αποδείξεων-ρεκόρ και αυτό πιθανά θα έχει ως συνέπεια την ύπαρξη μεγάλης δυσκολίας για τα θύματα στην προσπάθειά τους να φέρουν στο δικαστήριο τον θύτη. Σύμφωνα με τον αγορητή της Δούμας Βιατσεσλάβ Βολοντίν, ο «νόμος θα βοηθήσει στο να δημιουργηθούν ισχυρές οικογένειες». Εικοσιπέντε χρόνια μετά το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, αυτός ο νέος νόμος είναι μια τραγική υπενθύμιση για το που μπορεί να φτάσει η θέση της γυναίκας μετά τη νίκη της «δημοκρατίας».
Ας εμπνευστούμε από το 1917
Σήμερα, μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού, οι όποιες κοινωνικές υπηρεσίες υπέρ των γυναικών, όπου υπάρχουν, απειλούνται με ξερίζωμα. Οι γυναίκες ακόμα αμείβονται με χαμηλότερους μισθούς από τους άντρες, για ίση εργασία. Ακόμα, είναι υποχρεωμένες να διεκπεραιώνουν τις περισσότερες από τις οικιακές δουλειές και υπο-εκπροσωπούνται στην πολιτική και την καλλιτεχνική σφαίρα.
Η Οκτωβριανή επανάσταση του 1917, όχι μόνο επέβαλε τυπική ισότητα ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα, αλλά επιδίωξε να δημιουργήσει τις υλικές συνθήκες που απαιτούνται, ώστε η γυναίκα να έχει πραγματική πρόσβαση σε όλα τα πολιτικά, οικονομικά και πνευματικά πεδία της κοινωνίας. Σήμερα είμαστε αντιμέτωποι με το ίδιο καθήκον. Από τη στιγμή που το σύστημα βασίζεται στην εκμετάλλευση και από τη στιγμή που η οικογένεια στη σημερινή, καταπιεστική της μορφή, διατηρείται, οι γυναίκες δεν μπορούν να απελευθερωθούν από τα δεσμά τους.
Σήμερα, το ίδιο όπως και 100 χρόνια πριν, οι γυναίκες παίζουν έναν ηγετικό ρόλο στον αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση και τη καταπίεση. Η διαδήλωση των γυναικών ενάντια στον Ντόναλντ Τραμπ στις 21 Ιανουαρίου, ήτανε μια ξεκάθαρη εκδήλωση αυτής της αλήθειας. Αλλά, όπως και 100 χρόνια πριν, θα πρέπει να συνδέσουμε τον αγώνα ενάντια στην γυναικεία καταπίεση με τον ευρύτερο αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού. Είναι ανάγκη να θεμελιωθεί μια νέα κοινωνία, μέσα στην οποία ο καθημερινός αγώνας για επιβίωση, ο ανταγωνισμός μεταξύ εργατών και η νοοτροπία σκλάβου θα καταστραφεί. Μια κοινωνία όπου οι αληθινά αρμονικές σχέσεις ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα θα μετατραπούν σε αρχή. Οι γυναίκες, στον αγώνα τους για χειραφέτηση, θα βρουν στη Ρωσική επανάσταση του 1917 ένα εμπνευσμένο παράδειγμα, από το οποίο θα πρέπει να βγάλουν μαθήματα για να πραγματοποιήσουν το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
Μετάφραση από την καναδική μαρξιστική ιστοσελίδα «Fightback»: Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
