Ταυτότητα

Θεμελιώδεις Ιδέες

Συχνές Ερωτήσεις

Επικοινωνία

ΑρχικήΘεωρία - ΙστορίαΜαρξιστική Φιλοσοφία και Σύγχρονη Επιστήμη - Εισαγωγή στην ηλεκτρονική έκδοση του βιβλίου...

Αγωνίσου μαζί μας!

Η Επαναστατική Κομμουνιστική Οργάνωση, το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης (IMT), χρειάζεται τη δική σου ενεργή στήριξη στον αγώνα της υπεράσπισης και διάδοσης των επαναστατικών σοσιαλιστικών ιδεών.

Ενίσχυσε οικονομικά τον αγώνα μας!

Μαρξιστική Φιλοσοφία και Σύγχρονη Επιστήμη – Εισαγωγή στην ηλεκτρονική έκδοση του βιβλίου Διαλεκτική σε Αντεπίθεση – μέρος 1ο

Παραθέτουμε τον πρόλογο του εξαιρετικού βιβλίου Διαλεκτική σε Αντεπίθεση που θα επανεκδοθεί στην Ελλάδα μέσα στο 2018

Με την εικοστή επέτειο από την πρώτη δημοσίευση της Λογικής σε εξέγερση (Διαλεκτική σε Αντεπίθεση) – Μαρξιστική φιλοσοφία και Σύγχρονη επιστήμη, είμαστε περήφανοι να ανακοινώσουμε την αναδημοσίευση του σε μορφή ηλεκτρονικού βιβλίου από τη Wellred Books στο εγγύς μέλλον. Εδώ παραθέτουμε την εισαγωγή στη νέα έκδοση του ηλεκτρονικού βιβλίου.

Έχουν περάσει ακριβώς είκοσι χρόνια από τη δημοσίευση της Διαλεκτικής σε Αντεπίθεση. Το βιβλίο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από πολλούς, όχι μόνο στην Αριστερά, αλλά και από  επιστήμονες και άλλους που έχουν κάποιο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και τις τελευταίες εξελίξεις στην επιστήμη.

Μία από τις πιο συνηθισμένες κατηγορίες που στρέφονται ενάντια στον Ένγκελς είναι ότι βασίστηκε στη επιστήμη του 19ου αιώνα, συνεπώς,  είναι σήμερα ξεπερασμένος. Αλλά στην πραγματικότητα, οι ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης – που υποστηρίζουν θεωρίες, όπως τη θεωρία του χάους και της πολυπλοκότητας – παρέχουν πολύ περισσότερο υλικό που αποδεικνύει ότι ο Ένγκελς είχε δίκιο όταν είπε ότι σε τελική ανάλυση, η φύση λειτουργεί διαλεκτικά. Οι πιο πρόσφατες ανακαλύψεις της επιστήμης έχουν τροποποιήσει ριζικά την παλιά άποψη της εξέλιξης ως μια αργή, σταδιακή διαδικασία, χωρίς διακοπές, από  ξαφνικές καταστροφές και άλματα.

Στον τομέα της παλαιοντολογίας η πρόσφατη επαναστατική θεωρία του Στίβεν Γκούλντ, η θεωρία της εστιγμένης ισορροπίας, είναι σήμερα γενικά αποδεκτή ως ορθή και έχει ανατρέψει εντελώς την παλιά άποψη της εξέλιξης ως μιας αργής, ευθύγραμμης διαδικασίας. Οι μορφές ζωής εξελίσσονται εκεί οπού είναι καλά προσαρμοσμένες και μπορούν να επωφεληθούν από ένα δεδομένο περιβάλλον, αλλά και η ίδια η ειδίκευση σε  ένα δεδομένο εξελικτικό πλαίσιο μετατρέπεται στο αντίθετό της, όταν αλλάζουν οι συνθήκες. Και επειδή η ίδια η εξέλιξη της ζωής μπορεί να εξηγηθεί από τη θεωρία του χάους, ακόμη και σχετικά μικρές αλλαγές μπορεί να επιφέρουν καταστροφικές συνέπειες. Έχουμε παρατηρήσει αυτό το φαινόμενο να επαναλαμβάνεται πολλές φορές κατά τη διάρκεια των εκατομμυρίων ετών εξέλιξης. Έχουμε επισημάνει ότι η θεωρία του Γκουλντ επηρεάστηκε από τις ιδέες του μαρξισμού, και ιδίως από το αριστούργημα του Ένγκελς «Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου» την οποία επαίνεσε θερμά. Στην πραγματικότητα, ο Γκουλντ επεσήμανε ότι αν οι επιστήμονες είχαν επιστήσει την προσοχή τους  σε ό, τι είχε γράψει ο Ένγκελς, η έρευνα της ανθρώπινης προέλευσης θα είχε γλιτώσει από εκατό χρόνια λαθών.

Από τότε που η Λογική σε Εξέγερση (Διαλεκτική σε Αντεπίθεση) εμφανίστηκε για πρώτη φορά, υπήρξαν μια σειρά από θεαματικές εξελίξεις στην επιστήμη – και ιδίως του ανθρώπινου γονιδιώματος. Τα αποτελέσματα αυτά έχουν σαρώσει πλήρως τις θέσεις του γενετικού ντετερμινισμού που επικρίθηκε στο βιβλίο. Έχουν  επιφέρει επίσης θανάσιμο πλήγμα στις ανοησίες των υποστηρικτών της Δημιουργίας και της λεγόμενης ευφυούς σχεδίασης που θέλουν να απορρίψουν την θεωρία του Δαρβίνου υπέρ του βιβλίου της Γένεσης.

Αν δεχτούμε την ιδέα του ευφυούς σχεδιασμού, θα πρέπει να ομολογηθεί ότι ο Δημιουργός δεν έκανε πολύ καλή δουλειά. Ας θυμίθουμε τα λόγια του Αλφόνσου του Σοφού ο οποίος είπε: « Αν ήμουν παρόν όταν ο Παντοδύναμος δημιουργούσε το Σύμπαν, θα μπορούσα να του δώσω κάποιες καλές συμβουλές»

 Ο Στίβεν Τζέι Γκούλντ επεσήμανε ότι αν ένας πραγματικά ευφυής σχεδιαστής ήταν υπεύθυνος για την δημιουργεία του  πάντα,  θα του παρείχε ένα πιο χρήσιμο εργαλείο από το κοντόχοντρο πρωτο-αντίχειρα, τον οποίο χρησιμοποιεί  για να ξεφλουδίσει το μπαμπού και να το φάει.

Embed from Getty Images

Κάποιος θα μπορούσε να φέρει άπειρα τέτοια παραδείγματα. Γιατί, για παράδειγμα, θα πρέπει οι άνθρωποι να έχουν σχεδιαστεί για να περπατούν σε όρθια θέση όταν οι σκελετοί μας είναι σχεδιασμένοι να κινούνται στα τέσσερα; Είναι δύσκολο να δούμε πώς ένας Πάνσοφος Δημιουργός μπορούσε να είχε φτιάξει ένα τέτοιο χάλι, δημιουργώντας έναν κόσμο στον οποίο η πείνα, οι ασθένειες, οι πόλεμοι και ο θάνατος διαδραματίζουν ένα τόσο εξέχοντα ρόλο – εκτός αν μισούσε πραγματικά τον κόσμο και την ανθρώπινη φυλή. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, αυτό που έχουμε μπροστά μας δεν είναι τόσο μια υπόθεση ευφυούς σχεδιασμού, αλλά, μάλλον, ένας κουτός ή κακοήθης σχεδιασμός.

Οι ανακαλύψεις του ανθρώπινου γονιδιώματος συμπερασματικά αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι το μοναδικό δημιούργημα του Παντοδύναμου, αλλά το προϊόν δισεκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης. Φέρνουμε τη ζωντανή απόδειξη αυτού του γεγονότος στα γονίδιά μας. Έχουμε κοινά  γονίδιά, όχι μόνο με τους πιθήκους και τα άλλα θηλαστικά, αλλά με τους ταπεινούς δάκους και τα βακτήρια, και με πλάσματα ακόμα παλαιότερα και πιο πρωτόγονα από τα βακτήρια. Το γενετικό υλικό μας είναι ένας χάρτης της εξέλιξης και η σαφέστερη απόδειξη για αυτό. Αλλά δεν υπάρχει κανένας τόσο τυφλός όσο εκείνοι που δεν θέλουν να δούνε.

Οι αποκαλύψεις του ανθρώπινου γονιδιώματος θα πρέπει επίσης να βάλουν ένα τέλος στις ανοησίες της θεωρίας της Δημιουργίας. Θα πρέπει να μας θεραπεύσει μια για πάντα από την αλαζονεία που για χιλιάδες χρόνια έβαζε σε πειρασμό τους άνδρες και τις γυναίκες να διεκδικούν για τον εαυτό τους ένα προνομιακό καθεστώς απέναντι στη φύση, που εκφράζεται με την πεποίθηση ότι μπορούμε να έχουμε μια ιδιαίτερη σχέση με υπερφυσικές δυνάμεις (το θεό) και έτσι να ξεφεύγουμε από  τη θνητή μοίρα μας για να επιτύχουμε την «αιώνια ζωή», η οποία, με μία πιο στενή μελέτη, φέρει μια εντυπωσιακή ομοιότητα με τον αιώνιο θάνατο.

Οι νέες ανακαλύψεις στη βιολογία μας υποχρεώνουν να αναθεωρήσουμε τις θεωρίες για την προέλευση της ζωής στη γη. Ακόμη και είκοσι χρόνια από τότε που η Λογική σε Εξέγερση (Διαλεκτική σε Αντεπίθεση) εκδόθηκε για πρώτη φορά, έχουν προταθεί νέες θεωρίες. Είναι πιο πιθανό ότι η ζωή στη γη ξεκίνησε από πολύ νωρίς στο βυθό της θάλασσας, με τη μορφή μικροσκοπικών οργανισμών οι οποίοι χρησιμοποιούσαν την ηφαιστειακή ενέργεια που προέρχονταν από υποθαλάσσια ηφαίστεια. Αυτές οι πρώιμες μορφές ζωής, επομένως, δεν απαιτούσαν το φως του ήλιου.  Αναπτύχθηκαν σε συνθήκες που ήταν εξαιρετικά εχθρικές. Αυτά τα μικροσκοπικά βακτήρια για μία μακροχρόνια περίοδο  προμήθευαν το οξυγόνο που απαιτούνταν για τη δημιουργία της ατμόσφαιρας και δημιούργησαν τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάπτυξη της ζωής όπως την ξέρουμε. Χρωστάμε τα πάντα σε αυτά τα ταπεινά βακτήρια!

Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς στη φύση οι μορφές ζωής που κυριαρχούσαν στον πλανήτη για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα εξαφανίζονται μόλις οι υλικές συνθήκες που καθόρισαν την εξελικτική επιτυχία τους άλλαζαν. Είναι εξίσου συναρπαστικό να δούμε πώς αυτά τα παλαιότερα κυρίαρχα είδη έχουν αντικατασταθεί από άλλα είδη που ήταν φαινομενικά ασήμαντα, ακόμα και είδη που φαινόταν να μην έχουν καμία προοπτική επιβίωσης.

Η Μεγάλη Έκρηξη (Το Big Bang)

Υπήρχε ένα μέρος της Λογικής σε Εξέγερση (Διαλεκτική σε Αντεπίθεση)  που ήταν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο – και συγκεκριμένα στην ενότητα σχετικά με την κοσμολογία, όπου αμφισβητούσε τη θεωρία του Big Bang. Το καθιερωμένο μοντέλο του σύμπαντος φαινόταν να είναι τόσο εδραιωμένο ώστε να φαίνεται ακαταμάχητο. Η συντριπτική πλειοψηφία το δέχτηκε άκριτα. Να το θέσει κανείς υπό  αμφισβήτηση ήταν αδιανόητο. Όμως υπάρχουν λίγα πράγματα στην επιστήμη, τα οποία να μη τίθενται σε αμφισβήτηση, αργά ή γρήγορα.  Ολόκληρη η ιστορία της επιστήμης είναι η ιστορία της προόδου της ανθρωπότητας από την άγνοια στη γνώση, από λάθος στην αλήθεια. Αυτή είναι η ίδια μια διαλεκτική διαδικασία, όπου κάθε γενιά φθάνει σε μια θεωρία που εξηγεί πολλά πράγματα. Με αυτόν τον τρόπο, η ανθρώπινη γνώση διεισδύει όλο και βαθύτερα στα μυστικά του σύμπαντος. Και αυτή η διαδικασία, όπως το ίδιο το σύμπαν,δεν τελειώνει ποτέ. Στο εκπληκτικό βιβλίο του Η Φύση της Επιστημονικής Επανάστασης, ο Τόμας Κούν εξήγησε το διαλεκτικό τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η επιστήμη. Σε τακτά χρονικά διαστήματα οι επιστήμονες δημιουργούν μία θεωρία η οποία εξηγεί προφανώς τα πάντα. Αλλά σε κάποιο σημείο, διαπιστώνονταν κάποιες μικρές ανωμαλίες όπου ερχόντουσαν σε αντίθεση με το αποδεκτό μοντέλο. Αυτό οδηγεί τελικά στην ανατροπή και την αντικατάσταση του από ένα νέο μοντέλο, το οποίο με τη σειρά του θα αντικατασταθεί από ένα άλλο.

Embed from Getty Images

Η θεωρία του Big Bang ήταν μια προσπάθεια να εξηγηθεί η ιστορία του Σύμπαντος βάσει ορισμένων φαινομένων που παρατηρήθηκαν, ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι γαλαξίες φαίνεται να απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο. Εξαιτίας αυτής της παρατήρησης, οι περισσότεροι αστρονόμοι πιστεύουν ότι αυτές οι ομάδες αστεριών ήταν πιο κοντά στο παρελθόν. Αν τρέξουμε την το φιλμ της ιστορίας προς τα πίσω, τότε όλη η ύλη ο χώρος και ο χρόνος θα έχουν προκύψει από ένα σημείο μέσω μίας τεράστιας έκρηξης, η οποία απελευθέρωσε συγκλονιστικές ποσότητες ενέργειας.

Στο πιο ευρέως αποδεκτό κοσμολογικό μοντέλο, που ονομάζεται το πληθωριστικό μοντέλο, το σύμπαν γεννήθηκε σε μια στιγμή δημιουργίας της ύλης και της ενέργειας. Είναι το σύγχρονο αντίστοιχο του παλιού θρησκευτικού δόγματος της δημιουργίας του κόσμου από το τίποτα. Το Big Bang φέρεται να είναι η αρχή του χώρου, της ύλης και του χρόνου. Καθώς το σύμπαν έχει διογκωθεί από εκείνο το συμβάν, η ύλη και η ενέργεια έχουν διασπαρθεί  σε συστάδες. Η διασπορά αυτή θα μπορούσε ενδεχομένως να συνεχιστεί για πάντα.

Το πρότυπο μοντέλο υποθέτει ότι το Big Bang είναι η αρχή του χώρου και του χρόνου· ότι δεν υπήρχε τίποτα και ξαφνικά από το τίποτα ξεπήδησαν ο χώρος, ο χρόνος, η  ύλη, η ακτινοβολία και οτιδήποτε άλλο.

Αυτό το μοντέλο έχει κερδίσει ευρεία αποδοχή, διότι εξηγεί πολλά φαινόμενα που παρατηρούμε στο σύμπαν και εξακολουθεί να είναι το πιο ευρέως αποδεκτό μοντέλο στην επικρατούσα επιστημονική κοινότητα. Αλλά το γεγονός ότι είναι ευρέως αποδεκτό, δεν το κάνει σωστό. Η επιστημονική αλήθεια δεν μπορεί ποτέ να καθιερωθεί με συναίνεση. Αν συνέβαινε αυτό, δεν θα  ήταν δυνατή η επιστημονική εξέλιξη, και θα εξακολουθούσαμε να πιστεύουμε στο Πτολεμαϊκό μοντέλο του σύμπαντος, το οποία κατάφερε να εξηγήσει πολλά παρατηρούμενα φαινόμενα και απόλαυσε μια πολύ ευρεία συναίνεση για εκατοντάδες χρόνια.

Αν και το καθιερωμένο μοντέλο έχει αποδειχθεί δύσκολο να ανατραπεί, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων προβληματίζονται για τις αντιφάσεις και τις ανακολουθίες του. Οι αντιφάσεις και ελλείψεις του καθιερωμένου μοντέλου, δεν είναι μικρές, αλλά κραυγαλέες. Η πιο προφανής περίπτωση είναι η αποκαλούμενη «σκοτεινή ύλη», η ύπαρξη της οποίας είναι απαραίτητη για τη θεωρία. Ωστόσο, οι αστρονόμοι δεν είναι σε θέση να εντοπίσουν το μεγαλύτερο μέρος της ύλης στο σύμπαν.

Υπάρχει ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων που έχει δεύτερες σκέψεις σχετικά με τις επιπτώσεις της θεωρίας του Big Bang. Σύμφωνα με το μαθηματικό και φυσικό Νέιλ Τούροκ , ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ , το Big Bang αντιπροσωπεύει μόλις το ένα στάδιο σε ενα απείρως επαναλαμβανόμενο κύκλο της καθολικής διαστολής και συστολής. Ο Τούροκ υποθέτει ότι ούτε το χρόνο ούτε το σύμπαν έχουν αρχή και τέλος. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι υπήρξαν πολλά Big Bangs και θα υπάρξουν πολλά περισσότερα.

Ο Τούροκ έχει δεχθεί τα «πυρά» του Βατικανού, κάτι που δείχνει ότι είναι πιθανά στο σωστό δρόμο. Κέρδισε το πρώτο ετήσιο βραβείο TED το 2008, το οποίο απονέμεται στους πιο καινοτόμους στοχαστές του κόσμου. Μαζί με τον φυσικό του Πρίνστον Πολ Στάινχαρντ έχει δημοσιεύσει ένα βιβλίο με τίτλο Το Ατέλειωτο Σύμπαν: Πέρα από το Big Bang.  Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο και πιθανά δεν θα συμφωνούσα με όλα όσα γράφονταν σε αυτό, αλλά σίγουρα είναι σημαντικό το γεγονός ότι ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων έχουν αρχίσει να αμφισβητούν το υπάρχον μοντέλο.

Ακόμη και ο σερ Ρότζερ Πενρόουζ, ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της θεωρίας πριν από είκοσι χρόνια, έχει αλλάξει γνώμη για το Big Bang. Φαντάζεται τώρα έναν αιώνια κύκλο επέκτασης του σύμπαντος όπου η ύλη γίνεται ενέργεια και το αντίστροφο, στη γέννηση νέων συμπάντων και ούτω καθεξής. Δεν χρειάζεται κανείς να αποδεχθεί αυτή την ιδέα για να διαπιστώσει τι σημαίνει. Οι επιστήμονες μπορούν να δουν ότι δεν είναι δυνατό να τοποθετήθει ένα όριο σχετικά με το σύμπαν, ή να μιλήσουμε για μια στιγμή κατά την οποία «ο χρόνος άρχισε» και όλες οι άλλες μυστικιστικές ανοησίες που οι άνθρωποι έχουν αποδεχθεί ως έγκυρες τις τελευταίες δεκαετίες.

Έχουμε υποστηρίξει με συνέπεια ότι το υλικό σύμπαν δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος – είναι άπειρο σε χρόνο και χώρο. Η ύλη (και η ενέργεια, που είναι το ίδιο πράγμα) δεν δημιουργείται ούτε καταστρέφεται. Το σύμπαν είναι άπειρο και αιώνιο, χωρίς αρχή και χωρίς τέλος. Είναι συνεχώς σε κίνηση: αλλάζει, εξελίσσεται, πεθαίνει και ξαναγεννιέται. Μπορούμε με βεβαιότητα να προβλέψουμε ότι στις επόμενες δύο δεκαετίες η διαλεκτική άποψη θα δικαιωθεί από την περαιτέρω πορεία της επιστήμης.


Άλαν Γουντς

Μετάφραση: Διονύσης Νεόφυτος

Πρόσφατα Άρθρα

Σχετικά άρθρα